The importance of learning Russian Shahin Boyukaga oglu Alibeyli
Azərbaycanda rus dilinin öyrənilməsi və onun vacibliyi
Yüklə 368,07 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Azərbaycanda rus dilinin öyrənilməsi və onun vacibliyi
Rus dili eyni zamanda azərbaycanlılara yad olmayan bir dildir. Respublikamızın tanınmış ziyalıları Azərbaycan xalqının mədəni tərəqqisində rus dilini bilməyin müstəsna əhəmiyyətini dəfələrlə qeyd etmişlər. Rus dilinin dəyərli olduğunu göstərmiş, onun azərbaycanlılar tərəfindən öyrənilməsi üçün çalışmış ziyalılar arasında aşağıda adları çəkilənləri xüsusən qeyd etmək lazım gəlir: – yazıçı, maarifçi və
dramaturq, Azərbaycan dramaturgiyasının təşəbbüsçüsü, materialist filosof və ictimai xadim Mirzə Fətəli Axundzadə (1812–1878); – yazıçı, şair, filosof, tarixçi və maarifçi alim Abbasqulu ağa Bakıxanov (1794–1847); – maarifçi və rus şərqşünaslıq elminin banilərindən biri Mirzə Məhəmməd Əli Hacı Qasım oğlu Kazım bəy (1802–1870); – şərqşünas və şair Mirzə Cəfər Əlimərdanbəy oğlu Topçubaşov (1784/1790–1869); – şair və maarif xadimi Seyid Əzim Şirvani (1835–1888);
– maarifçi-demokrat, bioloq, publisist və pedaqoq Həsənbəy Səlimbəy oğlu Zərdabi (1842–1907); – yazıçı, jurnalist və ictimai xadim Cəlil Hüseynqulu oğlu Məmmədquluzadə (1866–1932); – yazıçı, publisist, həkim və dövlət xadimi Nəriman Nəcəf oğlu Nərimanov (1870–1925); – yazıçı, dramaturq və ictimai xadim Əbdürrəhim bəy Əsəd bəy oğlu Haqverdiyev (1870–1933); – şair və fəal mədəniyyət xadimi Abbas Səhhət (Abbasqulu Əlabbas oğlu Mehdizadə; 1874–1918); – yazıçı və pedaqoq Süleyman Rzaqulu bəy oğlu Axundov (Süleyman Sani; 1875–1939); – Azərbaycanın müasir professional musiqi sənətinin və milli operasının banisi, görkəmli bəstəkar, musiqişünas alim, publisist, dramaturq, pedaqoq və ictimai xadim Üzeyir Əbdülhüseyn oğlu Hacıbəyli (1885–1948); – həmçinin başqa sənətkarlar. Ruscadan azərbaycancaya, həmçinin əksinə, azərbaycancadan ruscaya tərcümə lüğətlərinin tərtibi hər iki dilin öyrənilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb etmişdir. Üzeyir Hacıbəyli 1907-ci ildə «Mətbuatda istifadə olunan siyasi, hüquqi, iqtisadi və əsgəri sözlərin türki-rusi və rusi-türki lüğəti»ni nəşr etdirmişdir. Azərbaycan yazıçısı və maarif xadimi Sultanməcid Hacı Murtuzəli oğlu Qənizadə 1891-ci ildə «Lüğəti-rusi və türki», 1894-cü ildə «Rus dilinin dilmancı», 1896-cı ildə «Rus dilini özünəöyrədən dərs kitabı» («Самоучитель русского языка»), 1904-cü ildə «Lüğəti-türki və rusi», 1922-ci ildə «Rusca-türkcə lüğət» əsərlərini yaratmışdır. Görkəmli partiya və dövlət xadimi, publisist, alim və tərcüməçi Ruhulla Əli oğlu Axundov ikicildlik «Rusca-türkcə lüğət»in tərtibçilərindən biri və redaktoru olmuşdur. Həmin lüğət 1928–1929-cu illərdə çap edilərək oxucuların ixtiyarına verilmişdir. Azərbaycan filosofu və ictimai xadimi Heydər Nəcəf oğlu Hüseynovun redaktəsi ilə 1939-cu ildə «Azərbaycanca-rusca lüğət»,
1940–1946-cı illərdə dördcildlik «Rusca-azərbaycanca lüğət» çapdan çıxmışdır. Sonuncu lüğət 1946-cı ildə Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı Dövlət mükafatına layiq görülmüşdür. 1971–1978-ci illərdə üç cilddə «Rusca-türkcə lüğət» nəşr olunmuşdur. 1976-cı ildə «Azərbaycanca-rusca frazeologiya lüğəti» çapdan çıxmışdır. Başqa müttəfiq respublikalarda olduğu kimi Azərbaycanda da rus dili geniş öyrənilmişdir. Hələ 1979-cu ildə respublikamızda 1,6 milyondan çox adam rus dilini ikinci dil kimi sərbəst bilirdi [1, səh. 202, sağ sütun]. Rus dilinin ideya-siyasi və beynəlmiləl tərbiyə vasitəsi kimi müstəsna rolu yüksək qiymətləndirilmiş, onun respublikamızda öyrənilməsi və tədrisinin daha da yaxşılaşdırılması zərurəti dəfələrlə göstərilmişdir. Respublikamızın bütün ümumtəhsil (birinci sinifdən), orta ixtisas və ali məktəblərində rus dili tədris olunmuşdur. Ali məktəblərimizin çoxunda rus bölməsi (rus sektoru) və rus dili kafedrası fəaliyyət göstərmişdir. Mirzə Fətəli Axundov adına Azərbaycan Pedaqoji Rus Dili və Ədəbiyyatı İnstitutunda respublikanın milli məktəbləri üçün rus dili və ədəbiyyatı müəllimləri hazırlanmışdır. Rus dili tədrisinin keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq, rus və Azərbaycan dillərinin qarşılıqlı təsirini öyrənmək məqsədilə 1977-ci ildə Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası Elmlər Akademiyası Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunda «Rus dili» şöbəsi yaradılmışdır. Rus dilinin milli məktəblərdə öyrənilməsi və tədris metodikasının daha da təkmilləşdirilməsi problemləri ilə əlaqədar Azərbaycanda vaxtaşırı beynəlxalq simpozium, ümumittifaq, respublika elmi-nəzəri konfrans və seminar-müşavirələri keçirilmişdir. XX əsrin axırlarında Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının dağılmasının ardınca 1991-ci ildə Azərbaycan yenidən (ikinci dəfə) müstəqillik əldə etdikdən sonra rus dilinə münasibətdə dəyişikliklər baş verdi. Artıq orta məktəblərdə rus dili tədris olunmur, ölkəmizdə təhsilin tam rus dilində olduğu heç bir məktəb fəaliyyət göstərmir, yeni nəslin nümayəndələri rus dilindən çox ingilis dilini öyrənməyə meyilli olublar. Bununla belə rus dilinə tam arxa çevrilməmişdir. Saytlardan birində «Azərbaycanda rus dilinin təsiri qalırmı?» adlı məqalədə qeyd edildiyi kimi, respublikamızda rus dilinin ünsiyyət vasitəsi kimi «tamamilə yoxa çıxdığını» düşünmək olmaz. «Rusiya izinin» hələ uzun müddət qalacağı heç kimdə şübhə doğurmur [5]. Başqa bir saytda «Rus dili bizə lazımdırmı?» adlı məqalə yerləşdirilmişdir ki, burada rus dilinə tələbatın qaldığı bir daha vurğulanır. Bu gün Azərbaycanda iş axtaran istənilən şəxs ixtisas üzrə təhsil aldığını və təcrübəsinin olduğunu qeyd etməklə yanaşı, «Rus və ingilis dillərində sərbəst danışa bilirsiniz?» sualına da cavab verməli olur.
Məktəblilər arasında rus dili
dərsinin keçirilməməsindən şikayət edənlərin sayı çoxalmaqdadır. Belə məktəblilər yalnız tətil vaxtı rus dilini öyrənməklə məşğul olurlar. Rus dilindən uzaqlaşmaq cəhdlərinin təcrübi olaraq uğursuz nəticələr verdiyi göz qabağındadır. Rus dili üzrə dərs saatlarının azaldılması və hətta bir çox məktəblərdə tamamilə ləğv edilməsi qətiyyən düzgün addım deyildir. Elmi ədəbiyyatları mənimsəməkdə problemlərin özünü büruzə verməyə başlaması rus dilini kənara qoymağın labüd nəticəsidir. Azərbaycan dilində lazımi elmi ədəbiyyatı tapmağın kifayət qədər çətin olması, ali məktəblərdə tərcümə mərkəzlərinin yaradılmaması, yaxud olanlarının çox zəif işləməsi, mütərcimliklə məşğul olan qurumların sayının çox az olması, akademik tərcümələrin zəifliyi onsuz da ürəkaçan olmayan vəziyyəti bir qədər də gərginləşdirir. Xüsusilə gənc nəslin elmlə məşğul olan nümayəndələri üçün rus dili çox mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Rus dilinin öz yerini ingilis dilinə verməsi bizim ölkə üçün uğurlu iş deyildir. Buna əlavə olaraq dərslərin azaldılması nəticəsində xeyli sayda rus dili müəllimi ixtisara düşdüklərindən onlar peşələrini dəyişmək məcburiyyətində qalmışlar. Rus dili akademik icmalara, beynəlxalq sahəyə çıxmaq üçün əvəzedilməz bir vasitədir. Mənbədə qeyd edildiyi kimi, söhbət ingilis dilinin və digər dillərin əleyhinə çıxmaqdan getmir. Məsələ rus dilindən uzaqlaşmaqla zəngin elmi mənbələrdən ayrı düşməyin fəsadlarının çoxalmasında və buradan doğan narahatlıqdadır. Ümumtəhsil məktəblərinin bəzisində rus bölməsinin olması Azərbaycan bölmələri üçün rus dili saatlarının azaldılması üçün əsas ola bilməz. Azərbaycan bölməsi şagirdlərinin rus dilini öyrənmələri daha vacibdir və onları belə bir hüquqdan məhrum etmək başa düşülə bilməz. Orta məktəblərdə ümumiyyətlə xarici dil dərslərinin səviyyəsinin qənaətbəxş olmaması «əcnəbi dil kurları bazarında» rus dili dərslərinin artmasına təkan vermişdir. Məktəb rəhbərlərinə könüllü olaraq rus dili dərslərinin keçirilməsinə icazə verilməsi mövcud tələbatın ödənilməsinə hesablanmış addımlardan biridir. Hər halda bu gün Azərbaycanda rus dilinə tələbat hələ ki, azalmayıb. Rus dilini bilmək hər kəsin karına gəlir. Müəssisələrin qəbul şöbəsində işləyən insanlardan tutmuş xarici şirkətlərdə çalışanlara, jurnalistdən tutmuş dövlət rəsmisinə qədər hər kəs üçün rus dilini bilmək vacibdir [3].
Həqiqətən zaman keçdikcə məlum oldu ki, müəssisələrin çoxunda rus dilindən geniş istifadə olunur, araşdırıcılarımız tərəfindən rus dilində olan mənbələrə çox tez-tez müraciət edilir. İki ölkə arasında əlaqələrin genişlənməsi rus dilinə olan tələbatı bir daha artırır. Nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycanda Rusiya kapitalı ilə yüzlərlə müəssisə fəaliyyət göstərir. 2007-ci ildə Azərbaycan paytaxtı Birinci Beynəlxalq Mstislav Rostropoviç Festivalına uğurlu ev sahibliyi etmiş, görkəmli musiqiçiləri və məşhur kollektivləri bir səhnəyə toplamışdır. 2010-cu ildə Azərbaycan-Rusiya forumu yaradılmışdır. Azərbaycan Prezident Administrasiyasının ictimai-siyasi məsələlər şöbəsinin müdiri Əli Həsənov Azərbaycan-Rusiya forumunun müstəsna əhəmiyyət kəsb etdiyini öz müsahibələrində dəfələrlə vurğulamışdır. Onun hələ 2014-cü ildə verdiyi müsahibələrindən birində deyilir: «Mübaliğəsiz demək olar ki, bu gün Azərbaycan- Rusiya münasibətləri yüksəliş mərhələsindədir. Biz ictimai-siyasi, ticari-iqtisadi və humanitar sahələrdə sıx əməkdaşlıq edirik. Rusiya Federasiyasının subyektləri ilə Azərbaycanın regionlararası əlaqələri səmərəli və dinamik inkişaf edir». Azərbaycan-Rusiya forumu iki ölkənin həyatında xüsusi yer tutmuş, özünün vacibliyini və səmərəliliyini sübut etmiş, dövlətlər arasında etimada əsaslanan konstruktiv və işgüzar əlaqələrin davamlı olmasını nümayiş etdirmişdir. Belə bir forumun nisbətən qısa müddətdə regionlararası iqtisadi əməkdaşlığın prioritet istiqamətlərinin müzakirə edildiyi, müştərək layihələrin həyata keçirilməsinin ictimai-siyasi, mədəni- humanitar məsələlərinin və digər aspektlərinin müzakirə edildiyi mühüm məkana çevrilməsi xoş təsir bağışlayan danılmaz bir fakt kimi qiymətləndirilmişdir. Tamamilə aydındır ki, iştirakçılarının sayı ilbəil artan forum çərçivəsində ünsiyyət forması bir tərəfdən Azərbaycan və Rusiya regionları arasında yeni qarşılıqlı faydalı əlaqələr yaranmasına, digər tərəfdən isə dövlətlərinstrateji tərəfdaşlığının möhkəmlənməsinə şərait yaradır. Rusiyanın nüfuzlu ali məktəblərindən olan Moskva Dövlət Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutu məzunlarının Birinci Ümumdünya Forumu kimi qeyri-adi bir tədbir 2013-cü ildə məhz Bakıda keçirilmiş, oraya dünyanın 30 ölkəsindən 400-dən çox qonaq gəlmişdir. Azərbaycanda Rusiya ili çərçivəsində I Beynəlxalq Rus Kitabı Festivalı elə Bakıda keçirilmişdir. Postsovet məkanında ilk Rus Kitabı Evi Bakıda açılmışdır. Burada bakılılar və şəhərin qonaqları Rusiyanın aparıcı nəşriyyatlarının geniş çeşiddə kitab məhsulları ilə tanış olmaq üçün gözəl imkan qazanmışlar. Azərbaycan Respublikası polietnik və polikonfessional ölkə olmaqla multikulturalizm sahəsində çox böyük təcrübəsi və zəngin mədəni-mənəvi irsi ilə həmişə dünyanın müxtəlif mədəniyyətlərinə, başqa xalqlarına və dinlərinin təmsilçilərinə münasibətdə tolerantlıq nümayiş etdirmişdir. Buna görə də Cənubi Qafqazda etnik rusların ən çox məhz Azərbaycanda yaşaması, onların öz identikliyini, mədəniyyətini, özünəməxsus dil və din xüsusiyyətlərini qoruyub saxlaması tamamilə qanunauyğun haldır. Azərbaycanda rus kəndlərinin adlarının dəyişdirilməməsi qeyd edilməyə layiq olan və rus millətinə məxsus yerli əhalinin tarixi yaddaşına hörmətlə yanaşıldığına dəlalət edən mühüm bir məqamdır. İsmayıllıda İvanovka, Gədəbəydə Slavyanka, Masallıda Kalinovka, Qubada
Alekseyevka, Vladimirovka və bir sıra başqa kənd adlarının olması bunu bir daha təsdiq edir. Azərbaycanla Rusiya arasında ictimai-siyasi və humanitar- mədəni münasibətlərin mühüm amillərindən biri respublikamızda rus dilinin qorunub saxlanması və inkişaf etdirilməsidir. Böyük rus şairi Aleksandr Sergeyeviç Puşkinin dili bu günə qədər Azərbaycanda öz mövqeyini itirməmişdir. Rus dilinin milli təhsil sistemindən sıxışdırılıb çıxarılmaması əlamətdar haldır. Tədrisin rus dilində aparıldığı təhsil müəssisələrinin və həmin məktəblərdə bilik alanların sayının qənaətbəxş səviyyədə olması buna əyani sübutdur. Saytlardan birində 2014-cü ilin 21 iyununda verilmiş məlumata görə, 327 orta təhsil müəssisəsində tədris Azərbaycan və rus dillərində, 16 məktəbdə isə yalnız rus dilində aparılır. Ölkəmizin 27 universitetində tədris prosesi iki dildə aparılır. Rus dilində təhsil alan şagird və tələbələrin sayı yüz min nəfərdən çoxdur. Qeyd etmək yerinə düşər ki, son illərdə həm orta məktəblərdə, həm də ali təhsil müəssisələrində rus bölməsinə qəbulun artması müşahidə olunur [2]. Bakıda rus dilinin öyrənilməsi üzrə iri mərkəzlərdən biri – Bakı Slavyan Universiteti fəaliyyət göstərir. Respublikamızın paytaxtında Mixail Vasilyeviç Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin filialı açılmışdır. Şəhərimizdə Rusiya İnformasiya- Mədəniyyət Mərkəzi fəaliyyət göstərir. Səməd Vurğun adına Rus Dram Teatrının çox populyar olduğunu uzun-uzadı izah etməyə ehtiyac yoxdur. Rusiyanın bir sıra informasiya agentliklərinin Azərbaycanda müxbir məntəqələrinin olması yalnız təqdirəlayiq hal kimi qiymətləndirilə bilər. Ölkəmizdə rus dilində əllidən çox qəzet və jurnal nəşr edilməsi, külli miqdarda Rusiya dövri nəşrlərinin yayılması, «Bakinski raboçi» qəzetinə əlavə kimi Rusiya mətbuatının «Vesti iz Rissii» daycestinin buraxılması, Bakıda rus icmasının mədəni və mənəvi irsinin, adət və ənənələrinin qorunub saxlanılmasında mühüm rol oynayan Rus Pravoslav Kilsəsinə dərin hörmətlə yanaşılması, Müqəddəs Miradaşıyan Qadınlar Kafedral Kilsəsinin ərazisində Azərbaycan hökumətinin köməyilə Pravoslav Dini-Mədəni Mərkəzinin açılması sevindirici hallardandır. Rusiya-Azərbaycan Dostluq Mərkəzinin başçısı Natalya Krasovskaya «İnterfaks» agentliyinə müsahibəsində bəyan etmişdir ki, postsovet respublikalarından yalnız Azərbaycan maksimal həcmdə rus dilini və rus mədəni irsini qoruyub saxlamışdır. Sovet İttifaqının süqutundan sonra Rusiyaya Azərbaycandan çox az sayda rus dönmüşdür. Bunun səbəbi rusların özərinin ikinci vətənlərindən ayrılmaq istəməmələri olmuşdur. Əlbəttə, rusların belə bir istəyi ölkədə dəstəklənmişdir. Natalya Krasovskayanın sözlərinə görə, Azərbaycanda istənilən tarixi abidəyə dözümlü münasibət var, kilsə və sinaqoqlar məscidlərlə eyni dərəcədə qorunur, insanlar rus ədəbiyyatını çox sevirlər. Ümumiyyətlə, Azərbaycanda müntəzəm olaraq həyata keçirilən multikulturalizm siyasəti öz səmərəsini verir. Bunun nəticəsi olaraq Azərbaycan dünyada ruslara ən yaxşı münasibət göstərilən ölkələrdən biridir. Ən ucqar kəndlərdə belə insanların rus dilini anlamaları ürəkaçan haldır. Paytaxt Bakıda demək olar ki, hər kəs rusca danışa bilir. Əlbəttə, rus dilinə bəslənilən gözəl münasibət xalqların yaxınlaşmasına kömək edir [6]. Ümumiyyətlə, başqa xalqların dilinə, dininə, mədəniyyətinə Azərbaycanda bəslənilən münasibət artıq təkcə Avropada deyil, hətta bütün dünyada təqdir olunur. Saytlardan birində haqlı olaraq qeyd edildiyi kimi, Azərbaycan multikulturalizmi ölkəmizin simasının əsas cizgilərindən biridir. Bu gün dünyanın 7 ölkəsində və respublikamızın 8 universitetində «Azərbaycan multikulturalizmi» fənni tədris edilir [4]. Bir sözlə hazırda respublikamızda rus dilinə olan maraq yenidən canlanmışdır. Rus dilində olan mənbələrin mənimsənilməsi elmimizin inkişafına güclü təkan verə bilər. Xüsusən səhiyyə sahəsində rus dilində olan ədəbiyyatlara tələbat çoxdur.
İstifadə olunmuş mənbələr 1. Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası [Mətn]. On cilddə, Bakı, Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasının baş redaksiyası, VIII cild, 1984, 608 səh. 2. http://www.axar.az 3. http://www.anspress.com 4. http://www.azerbaijan.news.az 5. http://www.bbc.com 6. http://www.interfax.az 7. https://ru.wikipedia.org 8. Арефьев Александр Леонардович. Русский язык на рубеже XX–XXI веков [Электронный ресурс]. Москва, Центр социального прогнозирования и маркетинга, 2012, 482 стр., səh. 391
9. Всероссийская перепись населения 2010 года. Том 4. Национальный состав и владение языками, гражданство. 3. Население по национальности и владению русским языком. Федеральная служба государственной статистики (2001–2015) 10.
260 миллионов человек в мире // РИА Новости (28 ноябрь 2014 года)
Yüklə 368,07 Kb. Dostları ilə paylaş:
|