The Journal of Academic Social Science Studies
BULGULAR Riskli Davranışlar Ölçeği’nin Geçerlilik Çalışmaları
Yüklə 200,81 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
BULGULAR Riskli Davranışlar Ölçeği’nin Geçerlilik Çalışmaları Riskli Davranışlar Ölçeği’nin geçerlilik çalışmaları kapsamında uzman kanısına başvurularak kapsam geçerliliği yapılmıştır. Ölçeğin yapı geçerliliği için betimleyici faktör analizi yöntemi (Büyüköztürk, 2010), benzeme (convergent) geçerliği için pearson korelasyon katsayısı kullanılmıştır. Yapılan bu analizlerden elde edilen sonuçlar aşağıda açıklanmıştır.
Açıklayıcı faktör analizi çalışmasında ilk olarak verilerin faktör analizi için uygunluğu Kaiser- Meyer- Olkin (KMO) Katsayısı ve Barlett Küresellik Testi ile değerlendirilmiştir (Büyüköztürk, 2010). RDÖ için KMO değeri .85 ve Barlett testinin önem düzeyi (P) .00 olarak bulunmuştur. Verilerin faktör analizi için uygun olduğu bu testlerden elde edilen sonuçlarla ortaya konulduktan sonra RDÖ için Maksimum likelihood faktör çıkarma yöntemi ve varimax eksen döndürme tekniği kullanılarak açıklayıcı faktör analizi yapılmıştır. Faktör analizi sonucunda özdeğeri 1’den büyük altı faktör bulunmuştur. Benzer bir sonuç screet plot grafiğinde de görülmüştür. Bu faktörlerin açıkladıkları varyans sırasıyla % 11,58, % 11,01, % 10,72, % 9,19, % 6,51 ve % 6,41’dir. Bu faktörlerin her bir madde de açıkladıkları toplam ortak varyans (communality) yaklaşık % 25 - 55 arasında değişmektedir. Ölçeğin açıkladığı toplam varyans ise % 55,43 ‘tür. Madde faktör yük değerinin hedeflenen faktörde .40’tan düşük, diğer faktörlerde ise .25’ten büyük olmaması gerektiği belirtilmektedir (Raubenheimer, 2004). Bu açıklama doğrultusunda, faktör yükleri .40’in üstünde olan maddeler analize dahil edilmiş ve iki faktöre birden giren maddeler ölçekten çıkarılmıştır.
Riskli Davranışlar Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışmaları 131
(AS) F2 (AK) F3 (SK) F4 (IE) F 5 (BA) F6 (OT) 1 Arkadaşlarımla ağız kavgası
yaptığım olur. ,62
2 Arkadaşlarımla küfürlü
konuşurum. ,63
3 Çevremdekilerin eşyalarını izinsiz olarak alırım. ,68
4 Eğlence olsun diye arkadaşlarımın canını acıtmaktan hoşlanırım. ,64
5 Hakkımı kavga ederek savunurum. ,62
6 Arkadaşlarımla tartıştığımda ağzıma geleni söylerim. ,69
7 Arkadaşlarıma kantinden zorla bir şeyler ısmarlatırım. ,49
8 Alkol kullandığımda sıkıntılarımın hafiflediğini hissediyorum.
,78
9 Cesaretimi toplamak için alkol aldığım olur.
,79
10
Okula alkollü olarak geldiğim olur. ,71
11
Eğlence mekânlarına gidip alkol alırım. ,75
12 Kendimi daha iyi hissetmek için alkol kullanırım. ,54
13 Ailemden gizli arkadaşlarımla alkol içmek için dışarı çıkarım. ,55
14 Kontrolümü kaybedecek kadar alkol kullandığım olur. ,67
15 Sigara kullanıyorum.
,82
16 Okulda sigara içebilirim.
,83
17 Nargile içerim.
,77
18 Evde sigara içebilirim.
,66
19 İstediğimde kolaylıkla sigara
alabilirim.
,80
20 Canım sıkıldığında sigara içerek rahatlarım.
,52
21 Kendime olan güvenim tamdır.
22 Sabahları mutsuz
bir şekilde
uyanıyorum.
,65
23 Sorunlarım karşısında kendimi
çaresiz hissediyorum.
,78
24 Karamsar biriyim.
132 Dilek GENÇTANIRIM & Tuncay ERGENE
(AS)” olarak adlandırılan boyut yedi maddeden (m1, m2, m3, m4, m5, m6, m7) oluşmakta ve faktör yükleri 0.49 - 0.69 arasında değişmektedir. “Alkol kullanımı (AK)” olarak adlandırılan ikinci faktör ise yine yedi maddeden (m8, m9, m10, m11, m12, m13, m14) oluşmakta ve faktör yükleri 0.54 – 0.79 arasında değişmektedir. Üçüncü faktör “sigara kullanımı (SK)” olarak adlandırılmıştır ve bu boyut altı maddeden (m15, m16, m17, m18, m19,m20) oluşmakta; bu maddelerin faktör yükleri .66-.84 arasında değişmektedir. “İntihar eğilimi (İE)” olarak adlandırılan dördüncü faktör ise dört maddeden (m21, m22, m23, m24) oluşmaktadır ve bu maddelerin faktör yükleri .66 -.79 arasında değişmektedir. Beşinci faktör “beslenme alışkanlıkları (BA)” olarak adlandırılmıştır ve beş maddeden (m25, m26, m27, m28, m29) oluşmaktadır; bu maddelerin faktör yükleri .54 - .76 arasında değişmektedir. Altıncı ve son faktör ise “okul terki (OT)” olarak adlandırılmıştır ve yedi maddeden (m30, m31, m32, m33, m34, m35, m36) oluşmaktadır; bu faktörde yer alan maddelerin faktör yükleri .57 - .76 arasında değişmektedir.
RDÖ’nden elde edilen puanların geçerliğine ek kanıt sağlamak amacıyla Algılanan Sosyal Destek Ölçeği’nin, Aile Desteği, Arkadaş Desteği ve Öğretmen Desteği, alt boyutlarından alınan puanlar arasındaki Pearson korelasyon katsayıları incelenmiştir. Sonuçlar Tablo 2’de verilmiştir.
25
Ders aralarında kantinden aldıklarımı yerim.
,64
26 Her gün meşrubat içerim.
,68
27
Çoğunlukla fast-food yiyecekler tüketirim.
,75
28 Abur cubur yemekten hoşlanırım.
,60
29
Çoğunlukla ev dışında yemek yerim.
,53
30 Okulu bırakmayı düşünüyorum.
,74 31 Bir an önce okulu bırakıp evlenmek istiyorum.
,59 32 Evde yapmam gereken işlerden dolayı okula gidemiyorum.
,69 33 Birkaç yıl okula ara vermek istiyorum.
,75 34 Arkadaşlarımın birçoğu okula
gitmiyor.
,70 35 Okuldan ayrılıp bir an önce bir işte çalışmaya başlamak istiyorum.
,75 36 Okulda başarılı olmam bana bir fayda sağlamayacaktır.
,56 Riskli Davranışlar Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışmaları 133
Tablo 2 RDÖ ve ASDÖ’nün Puanları Arasındaki Pearson Korelasyon Katsayıları
Riskli Dav. Aile Des. Arkadas Des. Ogretmen Des. Riskli Dav.
-.26**
Arkadas Des. -.10*
..32**
Ogretmen Des. -.35**
.32** .28**
* p < .01 ** p < .05 Tablo 2’de görüldüğü gibi, RDÖ’den elde edilen toplam puan ile Algılan Sosyal Destek Ölçeği’nin, Aile Desteği, Arkadaş Desteği ve Öğretmen Desteği, alt boyutlarından elde edilen puanlar arasındaki Pearson Korelasyon Katsayıları -.10 ile -.35 arasında değişim göstermektedir. Elde edilen bu sonuç iki ölçekten elde edilen puanlar arasında negatif yönde bir ilişki olduğunu ortaya koymaktadır. Bu durum, sosyal destek artıkça riskli davranışlarda bir azalma olduğunun bir göstergesi olarak kabul edilebilir.
Bu araştırmada RDÖ’nin güvenirlik çalışmaları kapsamında iç tutarlılık (Cronbach alfa) katsayısı ve test tekrar test güvenirliği hesaplanmıştır. Bu çalışmalardan elde edilen sonuçlar aşağıda sunulmuştur. Riskli Davranışlar Ölçeği’nin İç tutarlık Güvenirliği Ölçeğin güvenirlik çalışmaları kapsamında öncelikle iç tutarlık katsayısının hesaplanması yoluna başvurulmuştur. Ölçeğin içtutarlık katsayısı birinci ve üçüncü çalışma grubundan elde edilen verilerle hesaplanmıştır. Birinci çalışma grubundan elde edilen verilere göre hesaplanan içtutarlık güvenirlik katsayıları Tablo 3’te verilmiştir.
Tablo 3 RDÖ’nün Birinci Uygulamadan Elde Edilen İçtutarlık Katsayıları n: 485 F1 AS F2 AK F3 SK F4 İE F5 BA F6 OT RDÖ Toplam İçtutarlılık katsayısı Cronbach α .79
.87 .87
.70 .70
.83 .91
Tablo 3’te görüldüğü gibi AS’nin iç tutarlık katsayısı (Cronbach α)= .79’dur. AK’nin ise iç tutarlık katsayısı (Cronbach α)= .87 ve SK’nın içtutarlık katsayısı (Cronbach α) = .87’dir. İE’nin iç tutarlık katsayısı (Cronbach α)= .70’dir. Beşinci faktör olan BA’nın içtutarlık katsayısı (Cronbach α)= .70’dir. Altıncı ve son faktör olan OT’nin iç tutarlık katsayısı (Cronbach α)= .83’tür. RDÖ’nün toplamı için iç tutarlılık katsayısı (Cronbach α )= .91 olarak hesaplanmıştır.
134 Dilek GENÇTANIRIM & Tuncay ERGENE
Tablo 4
.83
.88 .91
.58 .72
.73 .90
Tablo 4’te görüldüğü gibi AS’nin içtutarlık katsayısı (Cronbach α)= .83’tür. AK’nin ise içtutarlık katsayısı (Cronbach α )= .88; SK’nın içtutarlık katsayısı (Cronbach α) = .91 ; İE’nin içtutarlık katsayısı (Cronbach α)= .58’dir. Beşinci faktör olan BA’nın içtutarlık katsayısı (Cronbach α)= .72’dir ve son faktör olan OT’nin içtutarlık katsayısı (Cronbach α)= .73 olarak bulunmuştur. RDÖ’nün toplamı için iç tutarlılık katsayısı (Cronbach α)= .90 olarak hesaplanmıştır.
Bu çalışmalardan ayrı olarak, RDÖ’nin test tekrar test çalışması, İstanbul İli Merkez İlçelerinde bulunan bir lisede 2009-2010 eğitim öğretim yılında öğrenimlerine devam eden toplam 62 öğrenciye iki hafta arayla (Büyüköztürk, 2010) ölçeğin uygulanmasıyla gerçekleştirilmiştir. Hesaplanan test tekrar test güvenirlik katsayıları Tablo 5’te verilmiştir. Tablo 5
RDÖ’nün Test Tekrar Test Güvenirlik Katsayıları n: 62 F1 AS F2 AK F3 SK F4 İE F5 BA F6 OT RDÖ Top. Tets tekrar test güvenirliği R .79
.77 .90
.63 .56
.68 .85
Tablo 5’te görüldüğü gibi RDÖ’nün alt boyutları için elde edilen test tekrar test güvenirlik katsayıları, Pearson Korelasyon (r), sırasıyla sonuç olarak lise öğrencilerine yönelik olarak geliştirilmiş RDÖ yukarıda ifade edilen altı boyutta ergenlerde riskli davranışları ortaya koymaktadır. Yapılan çalışmalar, RDÖ’nün uygun geçerlik ve güvenirlik katsayılarına sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Riskli Davranışlar Ölçeği’nin Puanlanması ve Yorumlanması
RDÖ, 36 maddeden oluşan, beşli derecelendirmeli (5=kesinlikle uygun, 4=uygun, 3=kısmen uygun, 2=uygun değil, 1=kesinlikle uygun değil) kendini anlatma türünde bir ölçektir. Ölçekte yer alan maddelerden biri (21. madde) tersine puanlanmaktadır. Ölçekten alınabilecek en yüksek puan 180 iken en düşün puan ise 36’dır. Bununla birlikte, ölçekten yüksek puan almak riskli davranışların yoğunluğuna işaret ederken düşük puan almak ise riskli davranışların düşük düzeyde olduğuna işaret etmektedir. Hem bireysel hem de grup halinde uygulanabilen ölçeğin ortalama cevaplandırılma süresi ise 15 dakikadır. Tartışma Bu çalışmada RDÖ, Türkiye’deki lise öğrencilerinde antisosyal davranışlar, alkol kullanımı, sigara kullanımı, intihar eğilimi, beslenme alışkanlıkları ve okul terki boyutlarında riskli davranışları ölçmeye yönelik olarak geliştirilmiştir. Ölçeğin geliştirilmesi sürecinde yapı geçerliliği için faktör analizi ve benzeme ölçüt geçerliliği, iç tutarlılığı ve test tekrar test
Riskli Davranışlar Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışmaları 135
güvenirliliği incelenmiştir. Yapı geçerliliğinin belirlenmesinde uzman kanısı, açıklayıcı faktör analizi yöntemleri kullanılmıştır. Açıklayıcı faktör analizi sonucunda ölçeğin altı faktörlü bir yapıda olduğu görülmüş ve bu boyutlar sırasıyla antisosyal davranışlar, alkol kullanımı, sigara kullanımı, intihar eğilimi, beslenme alışkanlıkları ve okul terki olarak adlandırılmıştır. Ölçeğin benzeme geçerliliği için ASDÖ (Yıldırım, 2004) kullanılmıştır. RDÖ ile ASDÖ’nin alt boyutları olan aile desteği, arkadaş desteği ve öğretmen desteğinin puanları arasında negatif korelasyonlar bulunmuştur. Daha önce ifade edildiği gibi sosyal destek sistemleri güçlü olan öğrenciler daha az riskli davranışlara yönelmektedirler (Barnes ve Farrell, 1992; Demaray ve Malecki, 2002; Lagana, 2004; McNeely ve Falci, 2004; Repinski, Kuckarczak, Laing ve Boyce, 1999; Piko, 2000; Rosenfeld, Richman ve Bowen, 2000; Simantov, Schoen, Klein, 2000; Siyez ve Aysan, 2007). Bu bağlamda araştırmadan elde edilen bu sonucun ölçeğin ölçüt geçerliliği için bir kanıt olabileceği ifade edilebilir. RDÖ’nün iç tutarlılığı ve test-tekrar test güvenirliğine ilişkin elde edilen değerlere bakıldığında ölçeğin toplam puanı ve AS, AK, SK, OT boyutları için yüksek; İE ve BA boyutları için göreceli olarak daha düşük bulunmuştur. Bu iki boyutta test tekrar test güvenirlik katsayılarının daha düşük bulunması, bu boyutlarda yer alan özelliklerin niteliğinden kaynaklanmış olabilir. İntihar eğilimi ve beslenme alışkanlıkları boyutunda ifade edilen maddeler, zamana bağlı olarak daha fazla değişebilecek özellikleri içerirken, diğer boyutlar daha fazla kararlılık taşıyan maddeleri içermektedir. Bunun bir diğer nedeni olarak da bu boyutlarda yer alan madde sayılarının daha az olması düşünülebilir.
RDÖ’ye ilişkin bulgular genel olarak değerlendirildiğinde, ölçek lise öğrencilerinin riskli davranışlarını geçerli bir biçimde ölçmektedir. Bununla birlikte, bu çalışmada bazı sınırlılıklar yer almaktadır. Ölçek, antisosyal davranışlar, alkol kullanımı, sigara kullanımı, intihar eğilimi, beslenme alışkanlıkları ve okul terki boyutlarından oluşmaktadır; başlangıçta madde kullanımı ve cinsel davranışlara yönelik olarak da maddeler yazılmış ancak uygulamada yaşanan güçlüklerden dolayı bu boyutlara ilişkin veriler sağlanamamıştır. Ayrıca Çalışmada ölçek için DFA farklı bir örneklemde yapılmamıştır. Bu çalışmada ölçeğin ayırt edici geçerliliğinin yapılmaması ise, bir başka sınırlılık olarak ifade edilebilir.
Türkiye’deki ortaöğretim öğrencilerinde antisosyal davranışlar, alkol kullanımı, sigara kullanımı, intihar eğilimi, beslenme alışkanlıkları ve okul terki boyutlarında riskli davranışları belirlemeye yönelik olarak geliştirilen RDÖ’ nün geçerli ve güvenilir olduğuna ilişkin kanıtlar bu çalışmadan elde edilen sonuçlarla ortaya konulmuştur.
Bu bağlamda RDÖ’ nün ortaöğretimde çalışan psikolojik danışmanlar ve araştırmacılar için yapacakları yararlı olacağı düşünülmektedir ve RDÖ’nün
geliştirilmesiyle alana
önemli katkılar sağlandığı düşünülmektedir. Aşağıda bu çalışmadan elde edilen bulgular çerçevesine eğitimcilere, alanda çalışan psikolojik danışmanlara ve araştırmacılara öneriler sunulmuştur:
Ortaöğretim kurumlarında çalışan psikolojik danışmanlar öğrencilerindeki riskli davranışları belirlemeye yönelik yapacakları bireysel ve grup değerlendirmelerinde RDÖ’yü kullanabilirler.
Ortaöğretimde rehberlik servisleri öğrencilerinde riskli davranışların yaygınlığı taramaya yönelik RDÖ’den yararlanabilirler.
uygulamaların değerlendirilmesinde öğrencilerin RDÖ’den aldıkları puanlar kullanılabilir. 136 Dilek GENÇTANIRIM & Tuncay ERGENE
alınarak farklı çalışma grupları üzerinde tekrarlanabilir.
RDÖ ortaöğretim öğrencilerine yönelik olarak geliştirildiğinden öğrenci olmayan gruplar üzerinde yapılması planlanan çalışmalarda kullanılması düşünüldüğünde geçerlik ve güvenirlik çalışmalarının bu gruplar üzerinde tekrarlanabilir.
Riskli davranışların giderek daha küçük yaş grubunda da yaygınlığının artması göz önünde bulundurularak; RDÖ’nün ilköğretim ikinci kademe öğrencilerine yönelik olarak yeniden gözden geçirilmesi ve bu grupta geçerlik ve güvenirlik çalışmalarının yapılmasına yönelik olarak araştırmalar planlanabilir.
alkol kullanımı, sigara kullanımı, intihar eğilimi, beslenme alışkanlıkları ve okul terki boyutlarından oluşmaktadır. Bu ölçeğe riskli cinsel davranışlar boyutu da eklenebilir ve buna yönelik geçerlik ile güvenirlik çalışmaları yapılabilir.
Ölçeğin İE ve BA boyutlarının güvenirlik katsayıları kabul edilebilir düzeyde olmakla birlikte diğer boyutlara göre daha düşüktür. Bu boyutlardaki madde sayılarını artırmaya yönelik olarak çalışmalar yapılabilir.
Ölçeğin birinci ve ikinci düzey doğrulayıcı faktör analizlerinin yeni bir örneklem grubunda yapılması önerilebilir.
Yüklə 200,81 Kb. Dostları ilə paylaş:
|