Timss xalqaro tadqiqotining mamlakatimiz hayotidagi o‟rni va ahamiyati

TIMSS XALQARO TADQIQOTINING MAMLAKATIMIZ HAYOTIDAGI O‟RNI VA AHAMIYATI

Bu maqola yurtimizda yoshlar uchun innovatsion taʼlim yaratishda muhim ahamiyatga ega boʻlgan TIMSS test dasturi haqida. Unda bu tadqiqotning Oʻzbekiston Respublikasi taʼlim sohasiga kirib kelishining sabablari aytilgan. Bu tadqiqot 2023- yilga moʻljallangan. Bizning davlatimiz bu loyihada 1-marta ishtirok etadi. Shu sababli unga alohida ishtiyoq bilan tayyorgarlik koʻrish zarur. Chunki rivojlangan davlatlar aynan xalqaro tadqiqotlarda yuqori koʻrsatkichga ega boʻlishadi. Biz ham Koreya Respublikasi oʻqitish tizimidan zamonaviy tizim sifatida foydalanyapmiz. Ishonamanki, barcha xalqaro tadqiqotlarda oʻzimizning yuqori natijamizga erishishimiz kerak.

Bugungi kunda oldimizga qo‟ygan buyuk maqsadlarimizning yangilanishi hayotimiz taraqqiyoti zamon talablariga mos keladigan yuqori malakali ongli mutaxassis kadrlar tayyorlash muammosi bilan bog‟liqligini barchamiz anglab yetmoqdamiz.

Mamlakatimiz innovatsion taraqqiyot yo‟lidan shiddat bilan rivojlanib borayotgan bir davrda kelajagimiz davomchilari bo‟lgan yoshlarning ijodiy g‟oyalari va ijodkorligini har tomonlama qo‟llab-quvvatlash, ularning bilim, ko‟nikma va malakalarini shakllantirish hamda ilg‟or xorijiy tajribalar, xalqaro me‟zon va talablar asosida baholash tizimini takomillashtirish, shu yo‟lda xalqaro tajribalarni o‟rganish, mavjud tizimni har tomonlama qiyosiy tahlil qilish, tegishli yo‟nalishdagi xalqaro va xorijiy tashkilotlar, ilmiy tadqiqot muassasalari bilan yaqindan hamkorlik qilish muhim ahamiyatga egadir.
Shu maqsadda, Oʼzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Xalq taʼlimi tizimida taʼlim sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish chora-tadbirlari toʼgʼrisida” 2018-yil 8-dekabrdagi 997-sonli qarori bilan Oʼzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Taʼlim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi huzurida Taʼlim sifatini baholash boʼyicha xalqaro tadqiqotlarni amalga oshirish Milliy markazi tashkil etildi. Shu bilan birga, taʼlim sifatini baholash boʼyicha xalqaro tadqiqotlarda ishtirok etish vazifalari belgilandi:
PIRLS – boshlangʼich 4-sinf oʼquvchilarining matnni oʼqish va tushunish darajasini baholash;
TIMSS – 4- va 8-sinf o‟quvchilarining tabiiy-ilmiy yo‟nalishdagi fanlardan savodxonligini baholash;
TALIS – rahbar va pedagog kadrlarning umumiy oʼrta taʼlim muassasalarida oʼqitish va taʼlim olish muhitini hamda oʼqituvchilarning ish sharoitlarini oʼrganish;
PISA – 15 yoshli oʼquvchilarning oʼqish, matematika va tabiiy yoʼnalishdagi fanlardan savodxonlik darajasini baholash.
Ushbu loyihalar oʼquvchi-yoshlarning ijodiy va tanqidiy fikrlash koʼnikmalari, egallagan bilimlarini hayotda qoʼllay olish layoqatiga turli xil topshiriqlar orqali baho berish va keyinchalik bu koʼnikmalar rivojlanishiga turtki berishga xizmat qiladi.
Ma‟lumotlar to„plashning uchinchi o„n yilligi va yettinchi davriylikni boshlagan TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study) - bu to„rtinchi va sakkizinchi sinflarda matematika va tabiiy fanlar bo„yicha keng joriy qilingan xalqaro baholash dasturi. TIMSS tadqiqoti doirasida birinchi baholash 1995-yilda o„tkazilgan va har to„rt yilda takrorlangan: 1999, 2003, 2007, 2011, 2015, 2019. TIMSS 2019 tadqiqoti TIMSS tadqiqotlari ketma-ketligining eng oxirgisidir. 60 ga yaqin mamlakat global kontekstda o„z ta‟lim tizimining samaradorligini monitoring qilishda TIMSS trend ma‟lumotlaridan foydalanadi va har bir davriylikda TIMSS tadqiqotiga yangi davlatlar qo„shiladi.
Matematika va tabiiy fanlarni baholash bo„yicha TIMSS tadqiqoti ta‟lim samaradorligini monitoring qilishda qimmatli manba hisoblanadi, chunki, odatda, STEM deb nomlanadigan tabiiy fanlar, texnologiya, muhandislik va matematika o„quv dasturining asosiy yo„nalishlaridir. Shubhasiz, hatto bugungi kunda ham ko„pgina ish o„rinlari uchun matematika va tabiiy fanlardan asosiy tushunchalarga ega bo„lish talab qilinadi va bu kelajakda ham o„z dolzarbligini yo„qotmaydi. STEM kasblarida ishlaydiganlar ochlikka qarshi kurash va yashash joylarining yo„qolishi kabi dunyo muammolariga yechim topish, shuningdek, global iqtisodiyotda o„sish va barqarorlikni qo„llab quvvatlashga mas‟uldirlar. Shuningdek, matematika va tabiiy fanlar kundalik hayotning asosi hisoblanadi. Tabiiy fanlar - bu tabiat, jumladan, bizning ob-havo, yer va suv, oziq-ovqat va yoqilg„i manbalarimiz. Matematika bizga kundalik vazifalarni bajarishga yordam beradi va biz tayanadigan kompyuter, smartfon, televizor kabi texnologiyalarni yaratishda muhim ahamiyatga ega.
Boshlang‟ich sinf o‟quvchilarini TIMSS xalqaro baholash dasturiga tayyorlash ayni vaqtda muhim hodisa. Agar:
 Boshlang‟ich sinf o‟quvchilarini TIMSS xalqaro baholash dasturiga tayyorlash samarali tashkil etilsa;
 Boshlang‟ich sinf o‟quvchilarini TIMSS xalqaro baholash dasturiga tayyorlash usul va vositalari faollashtirilsa;
 O`qituvchi ta`lim jarayonida ijodiy ishlab, matematika va tabiatshunoslik darslarida hayotiy misollar, mantiqiy tushunchalardan o`rinli foydalanilsa, o`quvchilarning o`quv-bilim faoliyat samarali bo`ladi.
60 dan ortiq mamlakatlar о„quvchilarining bilim, kо„nikma, malakalari darajasini aniqlashning global resursi jahonning eng ilg„or tajribasi asosida ishlab chiqilgan. TIMSS yordamida о„quvchilarning ta‟limiy yutuqlari: bilish, qо„llash, mulohaza yuritish baholanadi.
“Bilish” bо„limi о„z ichiga matematikadan masalalar yechishni olgan bо„lib, masalalar yechish о„quvchilardan sonlarning xususiyatlari va oddiy geometrik jismlar haqidagi nazariy bilimlar, ta‟riflarni takroran aytib berish, standart grafik va diagrammalardan ma‟lumot olishni о„z ichiga qamrab oladi. О„quvchilar tabiiy fanlardan alohida organizmlar va obyektlarning xususiyatlari, hodisa va jarayonlar, tabiiy-ilmiy atamalar va о„lchov birliklari haqidagi bilim darajasini namoyish etishlari kerak.
“Qо„llash” ga oid test topshiriqlarini bajarishda о„quvchilar hayotiy vaziyatlarni о„zida aks ettiradigan matematik va tabiiy-ilmiy masalalarni yechish, jadval, sxema, diagramma, grafiklarni talqin qilish, tajribalarni о„tkazish kо„nikmalarini namoyish etishlari zarur.
“Mulohaza yuritish”ga oid topshiriqlar о„quvchilarning mantiqiy va tizimli fikrlash malakalarini aniqlaydi. Mulohaza yuritishni talab etadigan masalalar taklif etilayotgan vaziyatning yangiligi, savolning murakkabligi, yechish bosqichlari sonining kо„pligi, turli bо„limlardan bilimlarni integratsiyalashning zarurligi bilan bir-biridan farqlanishi mumkin.
TIMSS & PIRLS xalqaro o'rganish markazining TIMSS 2019ni ishlab chiqish, amalga oshirish va natijalarini hisobot qilish uchun foydalanilgan usul va tartiblar haqidagi texnik hisobotda (Maykl O. Martin, Matias fon Davier va Ina V.S. Mullislar) TIMSS 2019 ga o'tishning dastlabki bosqichi bo'lgani uchun turli xil texnik qiyinchiliklar mavjud edi. eTIMSSga, qariyib yarim mamlakatlar baholashni kompyuter orqali boshqaradi, qolgan mamlakatlar esa qog'oz va qalam formatidan foydalanadi. Shunday qilib, TIMSS 2019 baholash va soʻrovnomalari “e” va qogʻoz formatlarida ishlab chiqildi va boshqariladi. Keyinchalik, yutuqlarni masshtablashtirishga ko'p qirrali yondashuv TIMSS shkalasi bo'yicha har ikkala mamlakatlar to'plami uchun taqqoslanadigan tendentsiyalar haqida hisobot berishga imkon berdi. TIMSS 2019 muvaffaqiyati barcha ishtirokchilarga, jumladan, TIMSS & PIRLS xalqaro tadqiqot markazi, IEA Amsterdam, IEA Gamburg, Statistics Canada hamda ishtirokchi mamlakatlardagi Milliy tadqiqot koordinatorlari va ularning jamoalariga berilgan hurmatdir.
2023-yilda IEA va TIMSS & PIRLS xalqaro oʻquv markazi toʻrtinchi va sakkizinchi sinflarda TIMSS (Xalqaro matematika va fanlarni oʻrganish tendentsiyalari) sakkizinchi siklini oʻtkazib, oʻquvchilarning matematika va tabiiy fanlar boʻyicha yutuqlari boʻyicha qariyb 30 yillik trend maʼlumotlarini taqdim etadi. TIMSS 2023 TIMSS ning TIMSS 2019 bilan boshlangan raqamli baholashga o„tishini yakunlaydi, bu texnologiya maktablar va jamiyatda keng qo„llanilishini aks ettiradi. TIMSS 2023 baholashlari oʻquvchilarni ragʻbatlantiradigan va raqamli muhitdan foydalanadigan yangi va jozibador element formatlari, interfaol xususiyatlar hamda ssenariy asosidagi muammolarni hal qilish va soʻrov vazifalarini oʻz ichiga oladi.
Shuningdek, TIMSS tadqiqotida o„quvchilar, ularning ota-onalari yoki vasiylari, o„qituvchilari, maktab direktorlaridan ularning uydagi va maktabdagi faoliyati hamda matematika va tabiiy fanlarni o„rganishdagi shart-sharoitlar haqidagi so„rovnomalarni to„ldirishlari so„raladi. So„rovnomalar puxta ishlab chiqilgan qamrov doirasiga muvofiq holda tuziladi, u TIMSS milliy tadqiqot koordinatorlari va TIMSS so„rovnoma savollarini ko„rib chiqish qo„mitasining xalqaro ekspertlari tomonidan takroriy ko„rib chiqishlar orqali har bir baholashda yangilanadi. Ushbu so„rovnomalardan olingan ma‟lumotlar ta‟limni yaxshilash yo„llarini taklif eta oladigan va muhim masalalarni ko„tara oladigan ta‟lim siyosati va amaliyotlarining amalga oshirilishi haqida tasavvur hosil qiladi.
TIMSS tadqiqotida o„zlashtirish dinamikalarini muntazam baholashga, mazmun sohasi va ta‟lim olish uchun kontekstlarda paydo bo„ladigan muammolarga e‟tibor qaratiladi hamda samarali usul va faoliyat ishtirokchi mamlakatlarda ta‟limga oid qarorlarni qabul qilishda muhim ahamiyat kasb etadi.
TIMSS tadqiqotida o„zlashtirish to„g„risida olingan ma‟lumotlar bilan kontekstli so„rovnomalar shkalalari birgalikda quyidagi maqsadlarda qo„llanilishi mumkin:
• tizim darajasidagi o„zlashtirish dinamikalarini global kontekstda monitoring qilish;
• TIMSS tadqiqotlari natijalaridan ta‟lim siyosatini yurituvchilarni xabardor qilish va yangi yoki qayta ko„rib chiqilgan siyosatning samaradorligini monitoring qilishda foydalanish;
• Past natija ko„rsatayotgan har qanday hududlarni aniqlash va o„quv dasturlarini isloh qilishni rag„batlantirish;
• o„tgan davriylikdagi to„rtinchi sinf kogortasi keyingi davriylikda sakkizinchi sinfda qanday ishlashini kuzatish;
• uy va maktabda ta‟lim olish va ta‟lim berish sharoitlariga bog„liq holda o„quvchilarning matematika va tabiiy fanlarni o„zlashtirishlari haqidagi muhim ma‟lumotlarni olish.