Tipi instituti iqtisodiyot sirtqi 22-25 guruhi Rahmonov Jaloliddinning “Laspeyres va Paashe indekslarining qiyosiy taxlili” mavzusidan tayyorlagan

TIPI instituti iqtisodiyot sirtqi 22-25 guruhi Rahmonov Jaloliddinning “Laspeyres va Paashe indekslarining qiyosiy taxlili” mavzusidan tayyorlagan.

MUSTAQIL ISHI

REJA:

• Laspeyres
• Paashe
• Misollar

Bazis vaznli agregat indekslar. Laspeyres indekslari

Agregat so`zi lotincha ―aggregatus‖ so`zidan olingan bo`lib, o`zaro biriktirish, birga qo`shish, uzviy birlashtirish degan lug`aviy mazmunga ega. Demak, agregat ko`rsatkichlar turli xil iqtisodiy ko`rsatkichlarni o`zaro biriktirishdan, uzviy birlashtirishdan tuzilgan umumiy , yig`ma, to`plama ko`rsatkichlardir va ular murakkab hodisalarni miqdor sifat aniqligini o`lchaydi.Ana shunday

ko`rsatkichlarni turli davrlar uchun tuzib, ularni o`zaro taqqoslashga asoslangan indekslar

agregat indekslar deb ataladi. Ular murakkab iqtisodiy hodisalar o`zgarishini ta`riflaydi. Agregat indekslar tuzishdagi asosi muammo mohiyatan turli xildagi ko`rsatkichlardan umumiy agregat barpo etish uchun ularni vazminlashtirishdan iborat.O`z-o`zidan ravshanki,indekslashtirilayotgan hodisalar mazmunan turli xilda bo`lganligi uchun ularning ko`rsatkichlarini bevosita qo`shib

bo`lmaydi. Demak, dastlab ularni bir o`lchovli ko`rinishga keltirish lozim, so`ngra agregat ko`rsatkich hosil qilish mumkin. Buning uchun indeksni hisoblash jarayoniga qo`shimcha ko`rsatkich kiritishimiz kerak, ammo u o`zgarmas miqdor bo`lishi shart. Shu bilan birga u ayrim

indekslashtirilayotgan ko`rsatkichlar umumiy agregatda qanday vaznda bo`lishini ham aniqlaydi

Shunday qilib, agregat indeksni umumiy ko`rinishda quyidagicha

Shunday qilib, agregat indeksni umumiy ko`rinishda quyidagicha

yozish mumkin:

sifat ko`rsatkichlari uchun miqdoriy ko`rsatkichlar uchun

Vazn vazifasini har doim indekslashtirilayotgan hodisa bilan uzviy

bog`langan bir iqtisodiy sharoitda shakllanadigan ko`rsatkich bajaradi. U

o`zgarmas miqdor maqomida bo`lishi uchun bazis vaznli agregat

indekslarni tuzayotganda bazis davr holatida biriktiriladi:

miqdoriy ko`rsatkichlari uchun

sifat ko`rsatkichlari uchun

Agregat indekslarda vaznlarni bazis davr holatida olish zarurligini 1871

yilda nemis olimi E. Laspeyres asoslagan. Indekslar nazariyasida ular

Laspeyres indekslari deb yuritiladi. 12.1-jadvalga binoan,

Joriy vaznli agregat indekslar. Paashe indekslari

Vaqt o`tgan sari hodisa va jarayonlar kyechish sharoitlarida

kuzatiladigan o`zgarishlar to`plana boradi, davrlar orasidagi farqlar kuchayadi, natijada bazis davrning taqqoslamaligi pasayadi. Bu esa Laspeyres indekslariga ham ta`sir etadi. Shuning uchun agregat indekslarning muqobil varianti joriy vaznda tuziladi. Demak, ularda vazn qilib olinadigan ko`rsatkichlar joriy davr holatida qotgan holda qatnashadi:

miqdoriy ko`rsatkichlar uchun

miqdoriy ko`rsatkichlar uchun

sifat ko`rsatkichlari uchun

Agregat indekslarni joriy vaznli qilib tuzishni 1874 yilda nemis olimi

G.Paashe har taraflama asoslagan. Olim nomini abadiylashtirib, ular

Paashe indekslari deb yuritiladi.

jadvalga ko`ra:

Boshqa shakllardagi agregat indekslar. Indekslar test nazariyasi.

Laspeyres va Paashe usullari kamchiliklarga ega bo`lishiga

qaramasdan, ularga asoslangan indekslar amaliyotda eng ko`p

tarqalgandir. Haqiqatan ham Laspeyres indekslari odatda juda soddaligi sababli keng qo`llanadi. Shu bilan birga bu usullarning kamchiliklarini hisobga olib vaznli agregat indekslar tuzishning yana bir qator muqobil yo`llari ishlab chiqilgan. Ular Laspeyres va Paashe usullarining afzal tomonlarini o`zida mujassamlashtiradi va ularning qandaydir ―o`rtachasi‖ hisoblanadi. Bular ichida Ejuart-Marshall va Fisher indekslari eng diqqatga sazovoridir. 1888 yilda ingliz iqtisodchi - matematik olimi Frensis Ejuart agregat indekslar vazni qilib bazis va joriy ko`rsatkichlar o`rtachasini olishni taklif qildi:

miqdoriy ko`rsatkichlar uchun

miqdoriy ko`rsatkichlar uchun

sifat ko`rsatkichlari uchun

Bu indekslarni boshqa ingliz iqtisodchisi Alfred Marshall har taraflama tadqiq qilib, amalda ularni hisoblayotganda vazn qilib joriy va bazis davr ko`rsatkichlari yig`indisini olish ma`qulligi haqida fikr bildirdi:

Laspeyres va Paashe indekslari ko`paytmasini kvadrat ildiz ostidan

chiqarish yo`li bilan aniqlanadigan o`rtacha geometrik indeks Ejuart_x0002_Marshall indekslarining muqobil variantidir. Bu indeks test

nazariyasining asoschisi amerika iqtisodchi va statistik olimi Ivring

Fisher tomonidan 1922 yilda taklif etilgan. U yakka indekslarga xos

barcha xususiyatlarga ega va Fisherning ideal indeksi deb ataladi:

Miqdoriy ko`rsatkichlar uchun:

sifat ko`rsatkichlari uchun:

jadvalga binoan:

Guruhiy indekslar va ularni iqtisodiyot samaradorligi ko`rsatkichlarini tahlil qilishda qo`llash

O`rganilayotgan hodisalar to`plami muhim iste`mol va boshqa

xususiyatlari jihatidan bir jinsli bo`lgan har xil turlardan iborat bo`lsa,

ularning sifat ko`rsatkichlarini indekslashtirish ikki usulda amalga

oshirilishi mumkin: biri joriy – va bazis davrlar uchun o`rtacha

ko`rsatkichlarni hisoblab taqqoslash, ikkinchisi - o`zgarmas bir holatda

qotgan vaznli agregat ko`rsatkichlar tuzib, ularni solishtirish. Bu usullar

odatda bir-biridan farq qiladigan natijalar beradi. Birinchi usulda tuzilgan

indekslar o`zgaruvchan tarkibli indekslar deb ataladi, chunki ular asosida

yotgan o`rtacha ko`rsatkichlar to`plamning tuzilishiga ham bog`liq, u esa

joriy va bazis davrlarda turlicha bo`lishi mumkin. Masalan, o`zgaruvchan

tarkibli baho indeksini olsak, u quyidagi shaklga ega: