Tipi tarix 23-3 gurux

TIPI TARIX 23-3 GURUX

BAJARDI: ABDURAXIMOVA SEVARA

MAVZU: Temir va Bronza davri
RIJA:
1.Temir davriga tavsif
2. Bronza davriga tavsif
3. O'rta osiyada temir va bronza davri
Temir davri, ilk temir davri — insoniyatning ibtidoiy jamoa va ilk ishlab chiqarish. xoʻjaligi shakllanayotgan tarixidagi davr.
Fanda tosh va jez deb yuritilgan davrlardan soʻng insoniyat hayotida sodir boʻlgan tarixiy bosqich. Bu davr xoʻjalikda ohangarlik (temir metallurgiyasi) yuzaga kelishi, tarkalishi va temir qurollar ishlatilishi bilan belgilanadi. "Temir davri" atamasi, garchi antik dunyoda tosh, jez asri tushunchalari qatorida yuzaga kelgan boʻlsada, fanga 19-asrning oʻrtalarida daniyalik arxeolog K.Yu.Tomsen tomonidan kiritilgan
Temir davri
Rudadan temirni ajratib olish usuli dastlab Misr va Mesopotamiyada (mil. av. 3ming yillikning 1yarmida) kashf etilgan.
Mil. av. 9—7-asrlarga kelib metallga termik usul bilan ishlov berish kashf etilib, uni poʻlatga aylantirilishi yangi material — temirning keng tarqalishiga sabab boʻladi.
TEmir davri
Miloddan avvalgi 3-ming yillik oʻrtalarida Mesopotamiyada, 2-ming yillikdan Misrda sodda, ochiq qolip (tosh, qum, yogʻoch va boshqalar) usulidan soʻng tabaqali yopiq qolip (loy qolip)da quyish paydo boʻddi. Ularda quyilgan mukammal haykal va idishlar qismlari qalaylab birlashtirilgan, choklari kandakorlik bilan silliqdangan boʻrtma detallar bilan ishlangan.
Oʻrta Osiyoda miloddan avvalgi 2-ming yillikning 2-yarmida B. metallurgiyasi yaxshi rivojlandi. B.ning kashf etilishi dehqonchilik va chorvachilikning tez rivojlanishiga olib keldi. B.dan kurollar, idishlar, bezaklar ishlana boshladi. B.dan yasalgan zebziynat, uyroʻzgʻor buyumlari, yarogʻaslaha va haykaltaroshlik asarlari, B. buyumlariga ishlangan naqsh, rasmlar dastlab Gʻarbiy Osiyo, Qadimgi Misr, Oʻrta Osiyoda oʻrganilgan. Oʻzbekiston hududidan qad. davrga oid koʻpgina B. sanʼati namunalari topilgan.
Bronza davri
Ushbu bronza asrlarda odam tosh yoki eng kamida metall bo'lmagan narsalarni ishlatgan, masalan, chinor yoki obsidiyadan olingan arxeologik asarlar kabi. Bronza davri asrning boshlanishi, odamlar ham metall qurol va qurol ishlab chiqargan. Tungi asrning birinchi qismida toza, mis va tosh ashyolardan foydalanishga oid Kalkolitik deb atash mumkin. Miloddan avvalgi 6500 yillarga kelib, mis bronza (mis va yaltiroq qotishma) umumiy foydalanishga kirgan. Taxminan 1000 yillarda bronza davri tugatilib temir davriga o'tilgan
Bronza davri

Tosh va bronza davrlari o'rtasidagi davr eneolit (mis-tosh) deb ataladi. U miloddan avvalgi IV ming yillikning oxiri-III ming yillikning boshlarini o'z ichiga oladi. Bu davrda mis tez eruvchanligi va egiluvchanligi tufayli xo'jalik hayotda ustunlik qila olmadi. Ishlab chiqarishda avvalgidek tosh qurollar asosiy bo'lib qoldi. Shuning uchun ham bu davr mis tosh asri deb yuritiladi. O'rta Osiyoning shimoli-sharq dashtlarida va Orol dengizi sohillarida ovchilik, baliqchilik va ilk chorvachilik xo'jaliklari rivojlandi. Buxoro vohasidagi Lavlakon, Beshbuloq makonlari va Zamonbobo qabristonining eng pastki qatlamlari eneolit davriga oiddir.

O'rta osiyada temir va bronza davri

Tosh va bronza davrlari o'rtasidagi davr eneolit (mis-tosh) deb ataladi. U miloddan avvalgi IV ming yillikning oxiri-III ming yillikning boshlarini o'z ichiga oladi. Bu davrda mis tez eruvchanligi va egiluvchanligi tufayli xo'jalik hayotda ustunlik qila olmadi. Ishlab chiqarishda avvalgidek tosh qurollar asosiy bo'lib qoldi. Shuning uchun ham bu davr mis tosh asri deb yuritiladi. O'rta Osiyoning shimoli-sharq dashtlarida va Orol dengizi sohillarida ovchilik, baliqchilik va ilk chorvachilik xo'jaliklari rivojlandi. Buxoro vohasidagi Lavlakon, Beshbuloq makonlari va Zamonbobo qabristonining eng pastki qatlamlari eneolit davriga oiddir.

Yuqori Zarafshonning Panjikent shahridan 15 km g'arbda joylashgan Sarazm qishlog'i xarobasi muhim arxeologik yodgorlikdir. U dehqonchilik qabilalarining O'rta Osiyo shimoli-sharqiga yoyilganligidan dalolat berib, qadimgi dehqonchilik aholisining geografik chegaralarini ham ko'rsatadi. Sarazm qishlog'i xarobasi 90 gektar maydonda joylashgan 10 ta tepalikdan iborat.

O'rta Osiyoda bronza davri miloddan avvalgi III ming yillikdan I ming yillikning boshlarigacha bo'lgan davrni o'z ichiga oladi. Bronza - mis bilan qalay qotishmasidan iborat. Bu davrda dehqon­chilik va chorvachilik O'rta Osiyo xo'jaligining asosiy sohalari bo'lgan. Metalldan ishlangan qurollar qadimgi iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyotni tezlashtirgani bois O'rta Osiyo cho'llarida yashagan qabilalar boshqa aholidan ajralib chiqadi va asosan chorvachilik bilan mashg'ul bo'ladi. Chorvachilikning dehqonchilikdan ajralib chiqishi dastlabki mehnat taqsimotidir. Bu jarayon miloddan awalgi II ming yillikda yuz berdi. Janubiy Turkmanistonda bronza davriga oid madaniyat ikki bosqichga bo'linadi. Bulardan birinchisi Nomozgoh IV-V ilk va rivojlangan bronza davri bo'lib, miloddan avvalgi III ming yillikning o'rtalari-II ming yillikning birinchi yarimiga mansub

ETIBORINGIZ UCHUN RAXMAT