Tiplarni dinamik tarzda

Asosiy (buyurtma, ishlab chiqish, etkazib berish, sinov, texnik xizmat ko‘rsatish);

Yordamchi (asosiy jarayonlarning bajarilishini taʻminlash uchun):

• 
  Hujjatlar uchun - barcha manfaatdor shaxslar tomonidan zarur bo‘lgan hujjatlarni ishlab chiqish, tahrirlash, tarqatish va saqlash bo‘yicha ishlar;
  
• 
  konfiguratsiyani boshqarish (configuration management) quyidagilarni o‘z ichiga oladi: tizimdagi dasturiy obʻyektlarning holatini aniqlash va o‘rnatish; obʻyektlarning o‘zgarishi va chiqarilishini boshqarish; obʻyektlarning to‘liqligi, mosligi va to‘g‘riligini taʻminlash; obʻyektlarni saqlash, tashish va etkazib berishni boshqarish;
  
• 
  sifatni taʻminlash – yaratilayotgan tizim va amalga oshirilayotgan hayot davri jarayonlarining belgilangan talablar va tasdiqlangan rejalarga javob berishini taʻminlash ishlari;
  
• 
  tekshirish - loyiha amalga oshirilayotganda yaratilgan muvaqqat natijalarning belgilangan talablarga javob berishini tekshirish uchun tegishli shaxs (buyurtmachi, etkazib beruvchi yoki mustaqil tomon) ning ishi. Shartnoma, jarayon, talablar, loyiha tizimi, qurilish tizimi va hujjatlarni tekshirishni ajrata;
  
• 
  sertifikatlash - alablarning va yakuniy mahsulotning tizimning funksional maqsadiga to‘liq mosligini tekshirish uchun tegishli shaxsning ishi;
  
• 
  qo‘shma tahlil – har qanday ish (tizim) holatini yoki natijalarini baholash uchun ish);
  
• 
  audit - mustaqil (loyihaga nisbatan) ekspertlarning korxona faoliyatining qabul qilingan talablar, rejalar va shartnoma shartlariga muvofiqligini aniqlash ishlari;
  
• 
  muammoni hal qilish - loyihani amalga oshirish vaqtida topilgan muammolarni tahlil qilish va tuzatish ishlari;
  

3. Tashkiliy:

• 
  loyiha boshqaruvi - rejalashtirish va jarayonlarni boshqarish, shu jumladan monitoring, tekshirish va hisobot bilan tugallangan ishlarni baholash;
  

-loyiha infratuzilmasini yaratish - boshqa har qanday jarayon uchun zarur bo‘lgan infratuzilmani tashkil etish va taʻminlash uchun ishlaydi. Infrastrukturada texnik va dasturiy vositalar, vositalar, usullar, standartlar va tizimni ishlab chiqish, ishlatish yoki xizmat ko‘rsatish shartlari bo‘lishi mumkin;

• 
  yaxshilash - hayot davri jarayonlarini baholash, kuzatish va yaxshilash uchun ishlash;
  
• 
  o‘quv-kadrlar tayyorlashni rejalashtirish va o‘tkazish, shu jumladan o‘quv materiallarini ishlab chiqish. Shu bilan birga, xodimlar nafaqat tizimni boshqaradigan oxirgi foydalanuvchilarga, balki tizim ishlab chiquvchilariga ham tegishlidir. Masalan, ishlab chiquvchilar tashkilotda qabul qilingan texnologiyalar va dasturiy vositalar bo‘yicha o‘qitilishi, hatto oxirgi foydalanuvchilarni tizim bilan ishlashni to‘g‘ri amalga oshirish va o‘qitishga o‘rgatilishi kerak. Qanchalik paradoksal bo‘lmasin, lekin o‘qitishning to‘g‘ri usul va metodlarini o‘rgatish ham kerak.
  

AT yaratish uchun asosiy mezon quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

• 
  tizimning funksional va tashkiliy tuzilmalari;
  
• 
  texnik va dasturiy vositalar majmuasining tarkibi va tuzilishi;
  
• 
  ishlatiladigan uskunalar;
  
• 
  axborotni qayta ishlash texnologiyalari;
  
• 
  axborot bazasini yuritish tarkibi, tuzilishi va texnologiyasi;
  
• 
  kirish va chiqish formalari;
  
• 
  maʻlumotlarni qayta ishlash algoritmlari.
  

Axborot tizimni ishlab chiqishdan oldin mijoz va ishlab chiquvchi tizimda qanday funksionallik o‘rnatilishini va tizim ichida qanday funksional o‘zaro munosabatlar tashkil etilishini aniq tushunishi kerak.
Funksional modelni ishlab chiqishda (funksional talablarni belgilashda) ko‘pgina muammolar paydo bo‘lishi mumkin:

• 
  mijoz axborot tizimi oldiga qanday vazifalar qo‘yilganini aniq ifoda eta olmaydi. Ko‘pincha mijoz ham talab nima va uni shakllantirish qanday bilmaydi;
  
• 
  buyurtmachi vakillari (turli darajadagi rahbarlar, texnologiya mutaxassislari, oddiy foydalanuvchilar) kelajak tizimi haqida o‘z qarashlariga ega va ko‘pincha ularning tizimga bo‘lgan talablari o‘zaro farq qiladi. Ushbu holat, ayniqsa, ishlab chiqilayotgan tizim bir nechta avtomatlashtirish obʻyektlarida amalga oshirilganda odatiy holdir;
  
• 
  mijoz ko‘pincha zamonaviy hisoblash tizimlarining imkoniyatlarini bilmaydi va avtomatlashtirish jarayonini qo‘lda bajariladigan elementar faoliyatni kompyuterlarga oddiy uzatish deb hisoblashga intiladi. Shu bilan birga, ular yangi texnologiyalar kelishi bilan tashkilot ichidagi biznes-jarayonlarni optimallashtirish haqida o‘ylamaydilar;
  
• 
  mijoz baʻzi funksiyalarni virtual mashinalar bajarishi mumkinligiga ishonmaydi.
  

Funksional model qurish, bu muammolarni eng avval hal qilish kerak. Bu jarayon batafsil ko‘rib chiqamiz.
Uni ishlab chiqishda ishni mavjud tashkil etishning modeli avvalo ish tavsiflari, farmoyishlari, hisobotlari, meʻyoriy hujjatlari va boshqalar asosida quriladi. Modelni tahlil qilish zaif tomonlar qaerda, yangi jarayonlarning afzalliklari qanday bo‘lishini va korxona (kompaniya, bo‘lim) ning mavjud tashkilotiga qanday chuqur o‘zgarishlar kiritilishini tushunishga imkon berishi lozim. Faoliyatni samarasiz tashkil etish belgilari bo‘lishi mumkin:

• 
  foydasiz, nazoratdan tashqari va duplikativ ishlar;
  
• 
  natijasiz ishlar;
  
• 
  samarasiz hujjat oqimi (to‘g‘ri hujjat o‘z vaqtida to‘g‘ri joyda emas) va boshqalar.
  

Modelda topilgan kamchiliklar modelini yaratishda tuzatilib, korxonaning yangi tashkiloti modeli taklif qilinishi ham mumkin. Bu model muammoni hal qilishning muqobil yo‘llarini tahlil qilish va eng yaxshisini tanlash uchun ishlatiladi.
SADT metodologiyasi (Structured Analysis and Design Technique - strukturali tahlil va loyihalash texnikasi) - tizimning funksional modelini qurish uchun mo‘ljallangan usullar, qoidalar va protseduralar majmui.
Bu metodikani ishlab chiqishni XX asrning 60-yillari o‘rtalarida Duglas Ross (Aqsh) boshlab bergan. Keyin, Softech, Inc tahlilchilar tomonidan SADT yaxshilandi va muammolar keng ko‘lamli hal qilish uchun ishlatiladi. Telefon tarmog‘i dasturiy taʻminot, diagnostika, uzoq muddatli va strategik rejalashtirish, kompyuter yordam ishlab chiqarish va loyihalash, kompyuter tizimi konfiguratsiya, kadrlar tayyorlash, va moliyaviy va logistika boshqarish SADT samarali ilovalar yaratila boshlandi. Keng sohalar SADT metodikasining ko‘p qirraliligi va qudratini ko‘rsatadi. Amerika qo‘shma Shtatlari Mudofaa vazirligining integratsiyalashgan kompyuter quvvat ishlab chiqarish (ICAM) dasturi SADTning foydaliligini tan oldi. Bu 1981-yilda uning bir qismini "IDEF0" (Integrated Computer Aided Manufacturing, ICAM) deb nomlab, dasturiy taʻminotni ishlab chiqish bo‘yicha Federal standart sifatida chop etishga olib keldi. Bu nom ostida SADTdan harbiy va sanoat tashkilotlarida minglab mutaxassislar foydalanishgan. Milliy standartlar va texnologiyalar institutida IDEF0 standartining so‘nggi versiyasi 1993-yilning dekabrida chiqarildi.
Shuni taʻkidlash kerakki, IDEF0 Rossiya va Respublikamiz Gosstandard tomonidan foydalanish uchun tavsiya etildi va milliy davlat idoralarida faol qo‘llaniladi.
Ushbu metodologiya axborot tizimining funksional jihatini tavsiflashda maʻlumotlar oqimiga yo‘naltirilgan usullar (DFD) bilan raqobatlashadi. Aksincha, IDEF0 imkoniyatlari ko‘yidagilardan beradi:
har qanday tizimni tavsiflansh, nafaqat axborot tizimlari (dfd dasturiy taʻminotni tasvirlash uchun mo‘ljallangan);

• 
  unga qo‘yiladigan yakuniy talablarni belgilashdan oldin tizim va uning tashqi muhit tavsifini yaratish. Boshqa so‘zlar bilan aytganda, bu metodologiyasi yordamida, siz asta-sekin qurish va uning bajarilishini tasavvur qilish qiyin bo‘lsa ham, tizim tahlil qilish mumkin.
  

Shunday qilib, IDEF0 keng doiradagi tizimlarni yaratishning dastlabki bosqichlarida foydalanish mumkin. Shu bilan birga mavjud tizimlarning vazifalarini tahlil qilish va ularni takomillashtirish echimlarini ishlab chiqish uchun foydalanish mumkin.
IDEF0 metodikasi grafik jarayonni tasvirlash tiliga asoslangan. IDEF0 notatsiyadagi model iyerarxik tartibli va o‘zaro bog‘langan diagrammalar to‘plamidir. Har bir diagramma tizim tavsifining birligi bo‘lib, alohida varaqda joylashgan.
Model (AS-IS, TO-BE yoki SHOULD-BE) diagrammalar 4 turni o‘z ichiga olishi mumkin

• 
  kontekst diagrammasi;
  
• 
  parchalanganda diagrams;
  
• 
  tugun daraxt diagrammalari;
  
• 
  faqat EHM uchun grafiklar (FEO).
  

Diagrammalar daraxt tuzilishining yuqorisi bo‘lmish kontekst diagramma (top-level diagramma) tizimning maqsadi (asosiy vazifasi) va uning tashqi muhit bilan o‘zaro taʻsirini ko‘rsatadi. Har bir model faqat bitta kontekst grafikka ega bo‘lishi mumkin. Asosiy funksiyani tavsiflagandan so‘ng funksional dekompozitsiya amalga oshiriladi, yaʻni asosiy funksiyani tashkil etuvchi funksiyalar aniqlanadi.
Bundan tashkari, o‘rganilayotgan tizimning kerakli darajada detallashtirilgunga qadar funksiyalar subfunksiyalarga bo‘linadi va hokazo. Sistemaning har bir shunday fragmentini tasvirlovchi diagrammalar dekompozitsion diagrammalar deyiladi. Har bir dekompozitsiya seansidan so‘ng ekspert tekshiruv seanslari o‘tkaziladi – domen ekspertlari real jarayonlar yaratilgan diagrammlarga mos kelishini ko‘rsatadilar. Topilgan har qanday nomuvofiqliklar bartaraf etiladi, so‘ngra jarayonlarni yanada batafsil davom etiradi.
Tugun daraxti diagrammasida funksiyalar (ish o‘rinlari) ning iyerarxik munosabatlari ko‘rsatilgan, lekin ular o‘rtasidagi munosabatlar emas. Ulardan bir nechtasi bo‘lishi mumkin, chunki daraxt har qanday chuqurlikka va har qanday tugundan qurilishi mumkin.
EHM diagrammalari tizimda yuz beradigan jarayonlarning muqobil ko‘rinishini ko‘rsatish uchun modelning alohida qismlarini ko‘rsatish uchun mo‘ljallangan (masalan, tashkilot boshqaruvi nuqtai nazaridan).