Tnd epilepsi rehberi
Yüklə 389,06 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
EPİLEPSİLİ GENÇLER Ergenlik, ergenlerin değişen vücut fonksiyonları ile baş etmeyi öğrendikleri ve çok sayıda sosyal ve duygusal rolleri benimsemeye başladıkları; bağımlılıktan bağımsızlığa geçtikleri bir dönemdir. Epilepsi gibi kronik bir hastalığı olan ergenler bağımsızlık için sürekli bir mücadele vermektedirler. Aynı zamanda hastalıkları onları sıklıkla fiziksel, duygusal ve finansal açıdan ailelerine bağlı tutmaktadır. Bu geçiş döneminin sağlık çalışanları tarafından iyi bir şekilde yönetilmesi, epilepsili ergenin özgüvenini ve özsaygısını koruması için hayati önem taşımaktadır. Ergenlik döneminde tedaviye uyum ve ilaçların kullanılması önemli bir sorundur ve tedaviye uyma şunlar tarafından olumsuz etkilenebilir: • İzolasyon hissi • Utanç hissi • Bağımsızlığa ve yaşıtları ile beraber olabilmeye karşı tehdit • Durumunu anlamada, algılamada eksiklik, ve • Epilepsiyi inkâr etmek Tersi olarak ilaç tedavisine iyi uyumun ilgili olduğu durumlar: • Ebeveynlerin desteği • Doktorun desteği • İyi motivasyon • Epilepsinin sosyal iyilik haline bir tehdit oluşturmayacağı hissi ve 13 TND • Aile ortamı Ergenlik döneminde epilepsi tanısı koymada ve izlemede önemli noktalar şunlardır: • Ergenlerdeki nöbetlerin ayırıcı tanısı geniştir ve non-epileptik atak bozukluklarını, vazovagal atakları ve migreni içerebilir; • Bu grupta prevalansı verilmiş olan jüvenil miyoklonik epilepsi sendromunun sınıflandırılmaya ihtiyacı vardır; • Ergenlik boyunca zayıf nöbet kontrolü endokrin sistemlere engel olacağından maturasyonu etkileyebilir; • Antiepileptik ilaçların seçimi ve yan etkileri göz önünde bulundurulmalıdır: erkekler ve kızlar için: antiepileptik ilaçların kozmetik yan etkileri; kızlar için: gebelik ve antiepileptik ilaçlar. YAŞLI KİŞİLER Epileptik nöbetler yaşlı kişilerde yaygındır. Yaşlı hasta tanımlaması 60 yada 65 üstü olarak tanımlanmaktadır. İlk basamak sağlık hizmetlerini de kapsayan bir araştırmada yaşlı kişilerde epilepsi prevalansı 100’de 11.8 ve yıllık insidansı 100.000’de 117 olarak bulunmuştur. Yaşlı kişilerdeki epilepsiyi iki ayrı grupta düşünmek gerekir. 1. çocukluk veya gençlik yaşlarından itibaren epileptik nöbet geçiren ve şimdi yaşlanan grup 2. yaşlılık döneminde ortaya çıkan epileptik nöbetler Yaşlı kişilerde ortaya çıkan nöbetler çoğunlukla fokal yada fokal sekonder jeneralize nöbetlerdir. Epileptik nöbetler yaşlılık döneminde serebrovasküler hastalıklar ve demansdan sonra 3. sırada yer alır. Serebrovasküler hastalıklar yaşlılıkta ortaya çıkan epileptik nöbetlerin en sık nedenidir. İyatrojenik nöbetler düşünüldüğünde var olan hastalıklar için kullanılan ilaçlar ve alkol en önemli nedenler arasındadır. Tedavi seçimindeki öneriler ve kullanılan ilacın etki ve tolerabilitesinin değerlendirilmesi ve yakın takibi yaşlı hastalarda da genel popülasyondaki gibi olmalıdır. Yaşlı epileptik hastalardaki tanı ve tedaviye yönelik özel durumlar burada gözden geçirilmeyecektir. Her ne kadar yaşlılardaki epilepsi önemli ise de, yaşlı epileptikler için ayrı bir tanı ve tedavi algoritması hazırlamanın bu çalışma için uygun olmayacağı düşünülmüştür. Yaşlı epileptiklerin de diğer yaş gruplarındaki hastalar gibi aynı derecede tanıya yönelik araştırmaya ve tedaviye hakları vardır. Yaşlı epileptiklerde ilaç düzenlemesi yaparken göz önünde bulundurulması gereken durumlar unutulmamalıdır. Bu kişilerin diğer hastalıkları nedeni ile etkileşim potansiyeli yüksek olan ilaçlar kullandıkları, ilaçlara karşı değişken hassasiyet gösterebilecekleri ve yaşa bağımlı olarak ilaç atılımında değişkenlik olabileceği akılda tutulmalıdır. Yaşlılarda ilaçların absorpsiyonunda azalma, vücuttaki dağılımında değişme (vücuttaki yağ oranında artma ve albüminde azalmaya ikincil olarak), karaciğerde metabolize edilmesinde yavaşlama ve böbreklerden atılımında azalma gerçekleşmektedir. Ayrıca yaşlı hastaların ayrıntılı bilgilendirmeye, desteğe ve karar vermede yardıma ihtiyaçları olduğu akılda tutulmalıdır. 14 TND ALGORİTMA 1: EPİLEPTİK NÖBET AYIRICI TANISI: 15 • Epilepsi • Sekonder silkinme hareketleri ile giden senkop • Sekonder anoksik nöbetlerle ortaya çıkan primer kardiyak veya solunumsal sorunlar • İstemsiz hareket bozuklukları ve diğer nörolojik durumlar
• Hiperekpleksi • Nonepileptik atak bozukluğu (NEAB) Ön planda anormal hareketler varsa • Epilepsi • Kardiyovasküler • Hareket
bozuklukları • Beyin sapı, spinal veya alt ekstremite sorunları • Katapleksi • Metabolik bozukluklar • İdyopatik düşme ataklar • Fokal motor nöbetler • Tikler • Geçici
serebral iskemi • Multipl sklerozun tonik spazmları • Normal fizyolojik hareketler • Frontal lob epilepsisi • Diğer epilepsiler • Patolojik fragmenter miyoklonus • Huzursuz bacak sendromu • NonREM/ REM parasomniler • Uyku apnesi • Uykuda diğer hareket bozuklukları • Parsiyel nöbetler • Hareket bozuklukları • Diğer nörolojik hastalıklar Bilinç,düşünce ve duysal bozukluk ön planda ise • Akut ensefalopati • Nonkonvülz if status epileptikus • Aralıklı psikoz • Geçici global amnezi • Öğrenme güçlüğüne bağlı • Epilepsi • İstemli
• Epilepsi
• Migren
• Panik atak • İlaçla
tetiklenen “flashback” • Pirmer duyunun kaybına bağlı halüsinasyon veya illüzyonlar • Psikotik halüsinasyon ve delüzyonlar • Nonepileptik atak bozukluğu (NEAB) • Somatoduysal ataklar: • epileptik nöbet, •
atak, • hiperventilasyon • Geçici vestibüler semptomlar: • periferik vestibüler hastalık, • epilepsi • Görsel semptolar: • migren, • geçici iskemik • epilepsi • Senkop
• Epilepsi
• Kardiyak bozukluklar • Mikro uykular • Panik atakları • Hipoglisemi • Diğer nörolojik bozukluklar • Nonepileptik atak Jeneralize konvulsif hareketler Düşme atakları
Geçici fokal motor ataklar
Yüz kasları ve göz hareketleri Uykuda epizodik olaylar
Bilinç kaybı Geçici fokal duysal ataklar Psişik deneyimler Agresif veya vokal ataklar
Uzun konfüzyonel ve füg atakları TND ALGORİTMA 2: PAROKSİSMAL ATAK YAKLAŞIMI 16 Paroksismal Olay Ani
Kısa süreli Sonunda normale dönüş
Kardiak hastalık Migren Senkop
TIA Hipoglisemi Psikojenik nöbet Hiperglisemi Psikiyatrik bozukluk Hareket bozukluğu Evet Epilepsi Nöbeti Hayır Uygun yaklaşım ve tedavi Sekonder nedenler İlaçlar, metabolik nedenler, kafa travması, enfeksiyon, alkol Evet
Hayır Sekonder nedenlere bağlı Epilepsi Epilepsi için ileri incelemeler: MRI
Video-EEG Fonksiyonel çalışmalar Ayrıntılı öykü, fizik inceleme, gerekli incelemeler Özgeçmiş: SVO, kanser, ensefalit, kafa travması, febril konvulsiyon, menenjit, alkol kullanımı, ilaç kullanımı, ilaç kesilmesi Ailede nöbet, epilepsi öyküsü Öykü:(hastadan ve olayı gören bir kişiden) Hangi durumda olduğu; tetikleyen bir neden; öncesinde, o sırada ya da sonrasında fiziksel ya da psişik belirtiler; mental durum değişikliği; başlangıçta fokal belirtiler; yaralanma, dil ısırma; Fizik ve nörolojik inceleme Labortuvar incelemeler: kan şekeri, elektrolitler, karaciğer enzimleri, magnesyum, BOS (kanser ya da enfeksiyon şüphesi varsa); toksikoloji incelemeleri Acil BBT: Devam eden bilinç değişikliği; ateş; kafa travması; kanser öyküsü; antikoagulan tedavi öyküsü; >40 yaş; fokal nörolojik defisit; status epileptikus, 24 saat içinde tekrarlayan nöbetler; papil ödem; meninjismus, ense sertliği EEG: Mümkünse ataktan hemen sonra ya da ilk 24 saat içinde
TND ALGORİTMA 3: ŞÜPHELİ (KUŞKULU) NÖBET 17 Olay konusunda ilk gören hekimin bilgi toplaması, fizik muayene Tanıda kuşku Epilepsi uzmanı ya da gereken diğer uzmana (ör:kardiyolog) yönlendirme Kuşkulu epileptik nöbet AEİ ile sadece bazı özel durumlarda tedavi Bir epilepsi uzmanına mümkün olduğunca hızlı sevk (EN FAZLA 2 HAFTA) Tanının bir uzman tarafından gerekli incelemeler yapılarak konması Kuşkulu Epilepsi
Nonepileptik atak Psikolojik veya psikiyatrik servise sevk
İleri araştırmalar ve kardiyak gibi olası diğer nedenlerin araştırılması İleri uzmanlık merkezine sevk Uzman tarafından araştırılarak epilepsi nöbet tipi ve sendromun sınıflanması Tedavi İleri uzmanlık merkezine sevk Uzamış veya tekrarlayan nöbetler, status epileptikus Kadın ve epilepsi ÖZEL GRUPLAR Öğremme özürlü kişiler, yaşlılar komorbid hastalığı olanlar gibi Kuşkulu Nöbet
TND ALGORİTMA 4: NÖBET SINIFLAMASI 18 Nöbet sınıflaması EEG bulguları fokal özellik gösteriyor ise ve/veya
Fokal nöbet özellikleri belirleniyor ya da tarifleniyor ise EEG bulguları jeneralize özellik gösteriyor ise ve/veya Jeneralize nöbet özellikleri belirleniyor ya da tarifleniyor ise Fokal nöbet Jeneralize nöbet • Bilinç kaybı • Geçici fokal duysal ataklar • Psişik deneyimler • Agresif veya vokal ataklar • Uzun konfüzyonel ve füg atakları TND TABLO 1: ILAE KOMİSYON RAPORU: İKTAL SEMİYOLOJİ İÇİN BETİMLEYİCİ TERMİNOLOJİ SÖZLÜĞÜ (ILAE 2001). A.GENEL TERİMLER 1.0 Semiyoloji: Belirti ve bulgularla ilgili dil bilimi dalı 2.0 Epileptik Nöbet: Beyindeki nöronların, genellikle sınırlı süreli, epileptik (aşırı ve/veya hipersenkron) aktivitesinin gösterisi (veya gösterileri). 3.0 İktus: İnme veya epileptik nöbet gibi ani bir nörolojik olay. 4.0 Epilepsi: a) Epileptik bozukluk: Tekrarlayıcı epileptik nöbetlerle nitelenen kronik bir durum. b) Epilepsiler: Epileptik bozukluk olarak değerlendirilebilecek olan, kronik tekrarlayıcı epileptik nöbetlerin görüldüğü bu durumlar. 5.0 Fokal (eşanlamlı parsiyel): Başlangıç semiyolojisinin, başlangıçta bir beyin hemisferinin yalnız bir kısmının aktivasyonunu gösterdiği veya buna uyan bir nöbet. 6.0 Jeneralize (eşanlamlı çift taraflı,”bilateral”): Başlangıç semiyolojisinin, her iki beyin hemisferin birden minimalden fazla tutulduğunu gösterdiği veya buna uyan bir nöbet. 7.0 Konvülziyon (Sara, “convulsion”): Aslında epilepsi ile özellikle ilgilenmeyen hekimler tarafından kullanılan bir terim. Uzun süreli veya kesik kesik olabilen, çoğunlukla çift taraflı, aşırı, anormal kas kasılmalarının olduğu olaylar.
Bunlar başka türlü belirtilmedikçe, nöbetlerin betimleyicileridir. 1.0 Motor: Her biçimde kasları tutar. Motor olay, kas kasılmasında, bir harekete yol açacak artış (pozitif) veya azalma (negatif) biçiminde olmalıdır. Başka türlü belitilmedikçe, aşağıdaki terimler”motor nöbet” veya “nöbet” için niteleme sıfatlarıdır, örn.” tonik motor nöbet veya distonik nöbet” ve tanımları genellikle “…ile ilgilidir” biçiminde anlaşılabilir. 1.1 Yalın (“Elementary”) Motor: Bir kasta veya kas kümesinde, genellikle stereotipik olan ve evrelerle ayrıştırılamayan, tek bir kasılma tipi. (Bununla birlikte, bkz. Tonik-Klonik, bir yalın motor dizi). 1.1.1 Tonik: Kas kasılmasında birkaç saniyeden dakikalara kadar süren uzun süreli bir artış. 1.1.1.1 Epileptik spazm: (Eski adı infantil spazm) Ad: Genellikle myoklonik bir hareketten daha uzun süren, fakat bir tonik motor nöbet kadar uzun süreli olmayan, yani yaklaşık 1 saniye süreli, başlıca proksimal kaslarda ve gövde kaslarında ani fleksiyon, ekstansiyon veya ekstansiyon fleksiyon karışımı. Sınırlı biçimleri olabilir: yüz buruşturma, baş sallama. Epileptik spazmlar sıklıkla kümelenmeler halinde ortaya çıkar. 1.1.1.2 Postüral: Çift taraflı simetrik veya asimetrik olabilen bir postür alma (“korunma postürü” gibi). 1.1.1.2.1 Versif :Uzun süreli, zorlamalı bir göz, baş ve/veya gövde dönmesi veya orta hattan yana kayma. 1.1.1.2.2 Distonik: Hem agonist hem de antagonist kaslarda, atetoid veya bükülme biçiminde hareketlere ve anormal postürlere yol açan uzun süreli kasılmalar.
kaslarda veya kas kümelerinde ani, kısa süreli (< 100 ms), istemsiz tek veya çok sayıda kasılmalar.
olmadan, 500 ms’den kısa bir süre kesilmesi. 1.1.2.2 Klonik: Düzenli bir biçimde 2-3/saniye frekansında tekrarlayan, aynı kas kümelerini tutan, uzun süreli miyoklonus. Eşan: ritmik miyoklonus. 1.1.2.2.1 Jakson tipi yayılma (ad): Klonik hareketlerin tek taraflı bitişik beden kısımlarında yayıldığını belirten geleneksel terim. 1.1.3 Tonik-Klonik: Bir tonik evreyi klonik evrenin izlediği bir dizi. Klonik-tonik-klonik gibi çeşitleri görülebilir. 1.1.3.1 Jeneralize Tonik-Klonik nöbet: (Eşanl: çift taraflı tonik-klonik nöbet, Eski adı “Grand Mal” Nöbeti) Ad: Beden kaslarında, genellikle otonomik 19 TND olayların eşlik ettiği, çift taraflı simetrik tonik kasılma, ardından çift taraflı klonik kasılmalar.
daha uzun süren, öncesinde görünür miyoklonik veya tonik olayın olmadığı, ani kas tonusu kaybı veya azalması.
Eşanl:düşme nöbeti. 1.1.6 Senkron (Asenkron): Beden kısımlarında aynı anda veya aynı hızda ortaya çıkan (çıkmayan) motor olaylar. 1.2 Otomatizma: Ad: Genellikle bilinç bozulduğunda ortaya çıkan ve genellikle kişinin sonradan hatırlayamadığı, az çok eş güdümlü, tekrarlayıcı motor aktivite. Sıklıkla bir istemli harekete benzer ve nöbet öncesinde sürdürülen motor aktivitenin uygun olmayan devamından oluşabilir. Aşağıdaki terimler “otomatizma”yı betimlemek için kullanılır. 1.2.1 Ağız ve yemeyle ilgili (“Oroalimentary”): Ağız şapırdatma, dudak büzme, çiğneme, yalanma, diş gıcırdatma veya yutkunma. 1.2.2 Yüz ifadesiyle ilgili (“Mimetic”): Bir duygu durumu, sıklıkla korkuyu andıran yüz ifadesi 1.2.3 El ve ayakla ilgili (“Manual or pedal”): 1.Çift veya tek tarflı, başlıca distal kısımları belirtir. 2. Elleriyle arama, vurma, kurcalam hareketleri.
1. Kendine veya çevreye dönük, arama veya yoklama hareketleri. 2. Konuşmaya daha fazla heyecan katmak için yapılan hareketlere benzer hareketler. 1.2.5 Hiperkinetik: 1. Ağırlıklı olarak proksimal veya aksiyal kasları tutarak, pedal çevirme, kalça vurma, sallanma hareketleri gibi, düzensiz ardışık balistik hareketlere yol açar. 2. Sürdürülen hareketlerin hızlanması veya bir hareketin uygun olmayan bir biçimde çabuk yapılması.
biçiminde görülen, ilgili primer motor veya duyusal yollarda fonksiyon bozulması olmadan dili (lisanı) tutan iletişim bozukluğu.
sorunsuz olduğu halde, öğrenilmiş hareketleri kendiliğinden veya emirle veya taklitle yapmayı başaramama.
olmadan, gülme veya kıkırdama patlamaları. 1.2.10 Dakristik (Ağlama biçimindeki, “Dacrystic”): Ağlama patlamaları. 1.2.11 Vokal (Ses biçimindeki, “Vocal”): Homurtu veya çığlık gibi, tek veya tekrarlayıcı sesler çıkarma. 1.2.12 Verbal (Söz biçimindeki, “Verbal”): Kelimeler veya kısa cümlelerden oluşan tek veya tekrarlayıcı sesler çıkarma. 1.2.13 Spontane (Kendi kendine, kendiliğinden, “Spontaneous”): Stereotipik, yalnız kendini ilgilendiren ve çevresel etkilerden bağımsız gibi görünen. 1.2.14 İnteraktif (İlişki biçimindeki, “Interactive”): Stereotipik olmayan, kendinden fazlasını ilgilendiren ve çevreden etkilenen. 2.0 Motor Olmayan 2.1 Aura: Ad: Belli bir hastada, gözlenebilir bir nöbetten önce gelen, öznel bir nöbet olayı; tek başına ise, bir duyusal nöbet oluşturur. 2.2 Duyusal: Dış dünyadaki uygun uyaranların yol açmadığı bir algı yaşantısı. “Nöbet” veya “aura” için niteleme sıfatıdır. 2.2.1 Yalın (“Elemantary”): Bir primer duyu türünü tutan, biçimlenmemiş tek bir olay, örn. somatik duyu, görme, işitme, koku, tat, karın veya başla ilgili. 20 TND 2.2.1.1 Somatik duyusal (“Somatosensory”): Karıncalanma, uyuşukluk, elektrik çarpması duyumu, ağrı, hareket duygusu, hareket ettirme isteği gibi duyumları içerir.
ışıklı lekeler, basit paternler, skotomlar veya körlük. 2.2.1.3 İşitsel (işitmeyle ilgili, “Auditory”): Uğultu, davul sesleri veya tek perdeden sesler. 2.2.1.4 Kokuyla ilgili (“Olfactory”): Genellikle nahoş bir koku. 2.2.1.5 Tatla ilgili (“Gustatory”): Ekşi, acı, tuzlu, talı veya metalik gibi tat duyumları. 2.2.1.6 Epigastrik (karınla ilgili, “Epigastric”): Bulantı, boşluk, dolgunluk, sancı, sıkıntı, ağrı ve açlık gibi karın rahatsızlığı; bu duyum göğse veya boğaza yükselebilir. Bazı olaylar nöbete bağlı otonomik disfonksiyonu yansıtır. 2.2.1.7 Sefalik (başla ilgili, “Cephalic”): Göz kararması, karıncalanma veya baş ağrısı gibi başta olan duyum. 2.2.1.8 Otonomik: Kalp-damar, mide-barsak, terleme, sıcaklık ayarlanması fonksiyonlarını içeren otonomik sinir sistemi tutulumuyla uyumlu bir duyum. (Dolayısıyla, “otonomik aura”; krş. “otonomik nöbet” 3.0)
duygulanım, bellek veya karışık algı olayları; tek başına veya birkaçı bir arada olabilir. Depersonalizasyon (kendi kendine yabancılaşma, “depersonalisation”) duygularını da içerir. Bu olaylar yaşamdakine benzer öznel niteliktedir, fakat kişi tarafından, yaşanan bağlamın dışında ortaya çıkmış olarak değerlendirilir.
sevinç ve (nadiren) öfkeyi içerir. 2.2.2.2 Bellekle ilgili (“Mnemonic”): Aşinalık (déja vu) ve yadırgama (jamais vu) duyguları gibi iktal dismneziyi yansıtan bileşenler. 2.2.2.3 Hallüsinasyon (varsanı) biçimindeki (“Hallucinatory”): Görme, işitme, somatik duyu, koku veya tat olaylarını ilgilendiren dış uyaranların karşılığı olmaksızın, karma algıların oluşması. Örnek: insanların konuştuğunu “işitmek” ve “görmek”. 2.2.2.4 İllüzyon (yanılsama) biçimindeki (“Illusory”): Görme, işitme, somatik duyu, koku veya tat sistemlerini ilgilendiren gerçek algıların bozulması. 2.3 Diskognitif (bilişsel bozulma biçimindeki, “Dyscognitive”): Bu terim: 1. biliş (“cognition”) bozukluğunun ağırlıklı veya en görünür özellik olduğu, 2. aşağıdaki bileşenlerden ikisinin veya daha çoğunun etkilendiği, veya 3. bu bileşenlerin katlısının belirlenemediği olayları betimler. Bilişin bileşenleri: • algı: duyusal bilginin simgesel kavranışı • dikkat: başlıca algı veya ödevin uygun seçimi • duygudurum: bir algının uygun duygulanım anlamı • bellek: algıları veya kavramları belleme ve hatırlama yetisi • yürütme: sonuçların kestirilmesi, seçimi, izlenmesi, motor aktivitenin başlatılması • motor sistemle bağlantılar: praksi, konuşma Yüklə 389,06 Kb. Dostları ilə paylaş:
|