Tofiq quliyev
Yüklə 0,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
yan gedər çıxış etməlidir. Üçüncüsü, bütöv özü
komponentlərdən təşkil olunduğundan həmin komponentlərdən hər hansı birinin iştirak etmədiyi halda öz mənasını itirmiş olacaqdır. Nəhayət, ortaya bir sual çıxır: Nə üçün “yaxşı” mənası çayda balıq yan gedər birləşməsinin semantikasına uyğun gəlir? Nə üçün başqa bir heyvan yox, məhz balıq? Nə üçün məhz çayda? Bütün bu suallar bütövün gizli semantik yükündən xəbər verir. İpinin üstünə odun yığmaq olmaz idiomu “etibar yoxdur, etibarsızdır” mənasını bildirir. Ayrılıqda 131 komponentlərin mənaları “etibarsızlıq” anlayışı ilə heç bir semantik bağlılığa malik deyildir. M.Adilov bu idiomu qədimdə insanları dostluqda, yoldaşlıqda, etibarda yoxlamaq üçün onların iplə bir- birinə bağlanması ilə izah edir və fikrinə sübut kimi qırdı- qaçdı, dostluq ipini qırdı, dostluq telləri ilə bağlanmaq ifadələrini nümunə gətirir [4, 133]. Bir sıra xalqlarda toy günü keçirilən mərasimdə bəylə gəlinin ayaqlarının iplə bir-birinə bağlanması, bu vəziyyətdə hərəkət etməsi də həmin idiomun mənası ilə səsləşir. Onun komponentlərindən olan odun və yığmaq sözlərinin, daha doğrusu, odun yığmaq birləşməsinin haradan gəlməsi də maraq doğurur. Çox güman ki, bağlılığın nə dərəcədə möhkəm olmasını yoxlamaq üçün ipin üzərinə odun yığmaqdan istifadə olunmuşdur. Anarın “Kitabi-Dədə Qorqud” motivləri əsasında yazdığı kino ssenaridə Qazan xanın gücünü, qüvvəsini yoxlamaq üçün ona müxtəlif istiqamətlərdən kəmənd atılır və atlılar onu dartmağa çalışırlar. 132 İngilis idiomlarında da komponentlərin semantik əlaqələrinin bütövün məzmunu ilə müşahidə etmək mümkündür. Məsələn, the jungle law (“qanunsuzluq, özbaşınalıq”) idiomunun hərfi mənası belədir: “cəngəllik qanunu”. Göründüyü kimi, ikinci komponent olan qanun sözü bütövün mənasının ifadəsində istifadə olunur. Bundan başqa, cəngəllik sözünün ümumi mənasında xaos, hərcmərclik, özbaşınalıq yeri, müxtəlif, gözlənilməz təhlükələrin hər an meydana çıxdığı yer, növlərin daim yaşayış uğrunda mübarizə apardığı yer məzmunu vardır. Belə bir yerdə hər növün özünü qorumaq üçün istifadə etdiyi yol, vasitə onun üçün düzgün qayda, qanundur. The jungle law – Eat or be eaten, which governs the competition of individual in a given country, is extended to entire nations in the epoch of imperialism (V.Petro). “Ayrı-ayrı kapitalistlər arasında rəqabətin əsasında duran “başqalarını ye, yoxsa sənin özünü yeyəcəklər” cəngəllik qanunu imperializm dövründə bütün millətlər arasında yayılır”. 133 The law of the Medes and Persians idiomunu “Midiyalı və farsların qanunu” kimi tərcümə etmək olar. Bu idiom “əbədi qanun” mənasında işlədilir. Laws catch flies, but let hornets go free idiomu “hörümçək torunu eşşək arısının yan keçməsi, milçəyin isə ona ilişməsi qanunu” kimi tərcümə olunur. Bu idiom məsəl kimi işlənir və daha kiçiyin tələyə düşməsi, daha böyüyün tələni yan keçməsi kimi anlaşılır. Burada komponentlərin semantikası özünü onların bir-biri ilə müqayisədə böyük və kiçikliyində, qorxulu-qorxusuz olmasında göstərir. İdiomların komponentləri olan sözlər dilxarici hadisə, predmet və xassə bildirirsə, idiomlar daha çox hiss və həyacanın, fərdin və ya obyektin keyfiyyətlərini ifadə edir. Keyfiyyət, hal və vəziyyət ifadə edərkən idiomun mənası onun komponentlərindən birinin keyfiyyəti, halı ilə bağlı olur. Burada komponentin semantikası deyil, bildirdiyi obyektin funksiyası, ona xas keyfiyyət bütövə məna verilməsində yardımçı olur. Bu cəhət də idiomların semantik xüsusiyyətlərinin tədqiqi zamanı komponentlərə 134 görə təsnifata və təsnifat əsasında müəyyənləşdirilmiş qruplara üstünlük verməyə zəmin yaradır. M.Mirzəliyeva göstərir ki, bütövün ümumi mənası ayrı-ayrı komponentlərin mənalarından doğmur, açılmasına ehtiyac duyulan daxili formaya və ya obraza əsaslanır. Məsələn, Yüklə 0,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|