Toksikologiya asoslari doc
Yüklə 0,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Etilenglikol. Fizik va kimyoviy xossalari. Kimyoviy toza etilenglikol ikki
atomli spirt bo’lib, rangsiz yoki sarg`ish rangli, sharbatga o’xshash suyuqlikdir, solishtirma og`irligi 1,114 (20 s haroratda). Suvli eritmalari juda past haroratda muzlaydi. Etilenglikol ichki yonish dvigatellarini sovitishda ishlatiluvchi antifrizlar sifatida (“anti”-qarshi, “friz” — muzlatish) tormoz tizimida va bir qator amortizator, gidravlik uskunalarda suyuqlik sifatida ishlatiladi. Masalan, antifriz V—2 (GOST 159—41) tarkibida 55% etilenglikol va 45% suv bor; GG—1 da 40% glikol. 20% glitserin, 40% suv bo’ladi, «40» va «40M» da 53% etilenglikol va 47% suv, «65»da 66% etilenglikol va 34% suv bo’ladi. Zaharli miqdori. Kishilarning etilenglikolga nisbatan shaxsiy ta`sirchanligi turlicha. Hayot uchun havfli bo’lgan miqdori 50 ml dan 500 ml gacha, o’rtacha 100— 200 ml ni tashkil tsiladi. Etilenglikoldan faqat og`iz orqali zaharlanish mumkin, nafas yo’llari orqali zaharlanish kuzatilmaydi. Ta`sir qilish mexanizmi. Etilenglikol qonga tez so’riladi va qonda bir necha soat o’zgarishsiz aylanib yuradi va 2—3 soat o’tgach qon tarkibida o’zining eng katta kontsentratsiyasiga erishadi. Keyinchalik qon tarkibida zaharli moddannng kontsentratsiyasi kamayadi va to’qimalarda o’tirib qoladi. Etilenglikol organizmga ikki bosqichda ta`sir ko’rsatadi. Birinchi bosqichda— ikki atomli spirtning organizmga butunlay ta`siri tufayli narkotik holat kuzga tashlanadi, ya`ni markaziy nerv tizimiga ta`sir qilib, klinik simptomlarni keltirib chiqaradi. Bu bosqichda etilenglikol o’zining neyrovaskulyar zahar hususiyatini namoyon qilib, birinchi navbatda miya tomirlarini shikastlaydi.
Zaharlanishning ikkinchi bosqichida buyrakda, jigarda (renal yoki gepatorenal bosqich), oshqozon osti bezida, bosh miyada va boshqa a`zolarda og`ir distrofik o’zgarishlar kuzatiladi. Buyrakda katta destruktiv o’zgarishlar sodir bo’ladi, shuiing uchun etilenglikol nefrotoksik zaharlar qatoriga kiradi. Etilenglikol organizmda 10 sutkagacha saqlanib qolish xususiyatiga ega va buyraklar orqali o’zgarmagan holda yoki bo’lmasa uning parchalanish mahsulotlari (shovul kislota, ko’mir kislota, sirka kislota va boshqalar) ko’rinishida ajralib chiqadi. Organizmda kaltsiy ioni miqdorining keskin kamayib ketishi gipokaltsiemiya rivojlanishiga sabab bo’ladi, bu esa o’z navbatida markaziy nerv tizimi va yurak tizimi faoliyatini buzilishiga olib keladi. Klinik manzarasi. Etilenglikoldan zaharlanish klinikasida quyidagi davrlarni kuzatish mumkin: 1.-boshlang`ich yoki mastlik davri-qo’zgalishlar va eyforiya bilan; 2. yashirin yoki o’zni sohta bardam tutuvchi davr- uning uzoqligi 1 soatdan to 12 soatgacha davom etishi mumkin; 3.-zaharlanishning asosiy belgilari ko’rinishi davri. Bu miyadagi buzilishlar, buyrak va jigar a`zolari tarafidan buzilishlar va zararlanishning 4.-tuzalish bosqichlarini o’z ichiga oladi. Zaharlanishning boshlang`ich davri alkogoldan mast bo’lishni eslatadi, uning darajasi zaharli www.ziyouz.com kutubxonasi
45
moddaning qabul qilinganiga bog`liq bo’ladi. SHu davrda zaharlarga qarshi olib borilgan tadbirlar, organizmdan zaharni chiqarish ishlari yaxshi samara beradi. YAshirin davrning uzoqligi organizmga tushgan zaharlovchi moddaning miqdoriga bog`liq. Zaharlanish qancha og`ir bo’lsa, yashirin davri shuncha qisqa bo’ladi. Bu davrda zararlanganlar o’zini yaxshi xis etadi va uxlab qoladi. YAshirin davrdan so’ng zararlanishning asosiy klinik simptomlari vujudga keladi. Bu klinik simptomlar asosan markaziy nerv tizimining shikastlanishidan kelib chiqadi. Zaharlanganlarda umumiy loxasliq bosh aylanishi, bosh og`rishi paydo bo’ladi. Ko’ngil aynishi, ko’p takrorlanib turuvchi qusish, qorin sohasida qattiq og`riq paydo bo’ladi. Bunda ko’pincha zaharlanganlarda qorin bo’shligi a`zolaridagi o’tkir jarrohlik kasalliklari gumon qilinadi va operatsiya qilinadi. Ular yurganida chayqalib, harakat muvozanatini saqlab qola olmaydilar. Keyinchalik ularda depressiya holati rivojlanadi, hushdan ketish, yurak va nafas tizimlari tarafidan buzilishlar paydo bo’ladi, o’z-o’zidan siyib quyish va ich ketishi kuzatiladi. Zaharlangan kishilarning yuzi qizargan va shishgan bo’ladi, nafas olish keskin buziladi, shovqinli nafas olish kuzatiladi. Puls tekshirib ko’rilganda oldin tez-tez uradi, keyinchalik esa siyraklashib ketadi, tarangligi pasayadi. Arterial bosim pasayib ketadi. Zaharlangan kishilarda komatoz holat rivojlanganda ensa muskullarining rigidligi,patologik reflekslarning (Babinskiy refleksi) paydo bo’lishi,qorin va kremaster reflekslarining pasayishi kuzatiladi. Zaharlanganlar o’lmay qolsa, ularning umumiy ahvoli bir necha vaqt yaxshilanib turadi, lekin oradan 2—5 sutka o’tgach ularning ahvoli keskin yomonlashib ketadi, bu zaharlanishning gepatorenal bosqichga o’tganligidan dalolat beradi. Birinchi navbatda jigar va buyrak funktsiiyasining keskin buzilishi kuzatiladi. YAna bosh og`rigi, umumiy loxaslik, ishtaha yo’qolishi, ko’ngil aynishi, qayt qilish, qorin va bel sohalarida og`riq paydo bo’ladi, arterial bosim yanada ko’tarilib ketadi. Jigar kattalashadi. Diurez keskin kamayib ketganligi sababli anuriya rivojlanadi. Siydik tekshirib ko’rilganda solishtirma og`irligi kamayib ketgan bo’ladi, tarkibida oqsillar, eritrotsitlar, oksalatlar, tsilindrlar aniqlanadi. O’tkir buyrak etishmovchiligi va azotli uremiya rivojlanadi va zaharlangan odam 5-14-chi kunga borib o’lishi mumkin. Tuzalish asta-sekinlik bilan bo’ladi. Poliuriya bosqichidan o’tgandan so’ng buyrak o’z funktsiyasini tiklay boshlaydi, lekin to’liq tuzalish 2—3 oydan so’ng, ba`zi vaqtlarda undan ham uzoqroq vaqtdan so’ng kuzatiladi. Zararlanish asoratlaridan buyrak va jigar etishmovchiligi, o’pka va miya shishi, o’choqli pnevmoniyalar kuzatiladi. Davosi. Entilenglikoldan zaharlanishda ziddi-zaharlar bilan davolash o’tkazilmaydi. o’tkir zaharlinishda birinchi yordam ko’rsatish uchun zaharlangan odamni zudlik bilan qustirish kerak, iloji bo’lsa zond orqali me`da yuviladi. Zaharlanishning birinchi soatlarida qonga so’rilgan zaharlarni chiqarib tashlash uchun jadallashtirilgan diurez, qon almashtirish operatsiyasi, gemo- dializ o’tkazish lozim. Bu tadbirlar tezkorlik bilan bajarilishi kerak. Davolash muassasalarida «sun`iy buyrak” apparati mavjud bo’lsa, unda tezlik bilan shu muassasaga evakuatsiya qilish kerak bo’ladi. Zaharlanganlarni davolashda atsidozga qarshi venaga 3—5% li bikarbonat eritmasi yoki laktat natriy eritmasi 500—1000 ml miqdorda yuboriladi. Paranefronal blokada ba`zi vaqtlarda yaxshi natija beradi, u buyrak tomirlari qisilishini (spazmini) kamaytiradi, kanalchalarning qon bilan www.ziyouz.com kutubxonasi 46
ta`minlanishini kuchaytiradi, natijada buyrak faoliyati yaxshilanadi. Qon tarkibidagi kaltsiy miqdorini tiklash maqsadida kaltsiy xlor (10—20 ml 10% li eritmasi) yoki kaltsiy glyukonat shu miqdorda venaga yuborib turiladi. Etilenglikolning parchalanish mahsulotlarini tezlik bilan bog`lash va ularni chiqarish uchun magniy sulfat(5 ml 25 % li eritmasi 100 ml 5% li glyukoza eritma bilan) venaga yuboriladi. Bunda magniy sulfat qon tarkibidagi shovul kislota bilan birikib shovulli nordon magniy (shovul kislotaning eruvchi tuzi)ni hosil qiladi, bu usul zaharlanishning boshlang`ich davrida har 3—4 soatda yuborib turiladi. Intoksikatsiyani kamaytirish maqsadida kichik molekulali plazma o’rnini bosuvchi preparatlar sutkasiga 600— 800 ml dan venaga tomchi holida yuboriladi. Uning tezlik darajasi 50—60 tomchi bo’lishi kerak Suv va elektrolit balansini saqlash uchun 5% li glyukoza, Ringer, disol, trisol, laktasol eritmalari yuborib turiladi. Kompleks davolash asosida A, V1, V6, S - vitaminlari yuborilishi kerak SHu bilan birga oksigenoterapiya va simptomatik vositalar mavjud patologik sindromlarga binoan qo’llaniladi.
Yüklə 0,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|