Toksikologiya asoslari doc

Zaharlovchi moddalar qo’llanilgan zararlanish o’choqlarinnng tibbiy-

taktik tavsifi 

 

 

Kimyoviy 

zararlannsh 

o’chog`ining 

xillari 

 

Zaharlovchi 

moddalar 

 

Zaharlovchi 

moddalarning 

organizmga 

kirish yo’llari 

Zararlanish 

o’chog`ida 

sanitar 

yo’qolishlar  

hosil 

bo’lish

davomiyligi 

Zaharlovchi 

moddaning 

o’ldiradigan 

miqdori 

bilan 

zaharlanganda 

ulardan 

o’lishning 

ehtimol vaqti 

Zararlanish 

o’chog`ida 

zararlanish 

havfining 

saqlanib  qolish

vaqti 

  

CHidamli  tez  ta`sir 

qiladigan  zaharlovchi 

moddalar hosil qilgan 

zararlanish o’chog`i 

Zarin, zoman, 

V-gazlari, CS 

 

Zarin, zoman 

Nafas yo’llari 

 

Teri orqali 

5-15 daqiqa 

 

20-40 daqiqa 

5-30 daqiqa 

 

30-60 daqiqa 

Soatlar, 

sutkalar 

CHidamsiz  tez  ta`sir 

qiladigan  zaharlovchi 

moddalar hosil qilgan 

TSianid kislota, 

xlortsian 

 

Nafas yo’llari 

 

Nafas yo’llari 

1-5 daqiqa 

 

1-30 daqiqa 

5-60 daqiqa 

Bir 

soatdan 

kam 

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 

38 

 

zararlanish o’chog`i 

Xloratsetofenon 

 

 

Bir 

soatdan 

kam 

CHidamli  sekin  ta`sir 

qiladigan  zaharlovchi 

moddalar  hosil qilgan 

zararlanish o’chog`i 

V-gazlari, iprit 

Teri orqali 

 

Nafas yo’llari 

 

1-30 soat 

(V-gazlari) – 

30-60 daqiqa 

(iprit) – 12-48 

soat 

Soatlar, 

sutkalar 

CHidamsiz 

sekin 

ta`sir 

qiladigan 

zaharlovchi  moddalar 

hosil 

qilgan 

zararlanish o’chog`i 

BZ, fosgen, 

difosgen 

Nafas yo’llari 

 

1-6 soat 

 

Bir 

soatdan 

kam 

 

 

 

 

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 

39 

 

6- BOB 

FOSFOORGANIK  ZAHARLOVCHI  MODDALARNING  

ORGANIZMDA TAQSIMLANISHI, O’ZGARISHI VA CHIQISH YO’LLARI 

 

 Hozirgi  vaqtda  fosfororganik  birikmalarning  12  mingdan  ortig`i  sintez 

qilingan,  bu  moddalar  qishloq  xo’jaligida  va  sanoatda  keng  ko’lamda  qo’llaniladi. 

Masalan, qishloq  xo’jaligida  insektitsid  va akritsidlar sifatida  metafos,  metilnitrofos, 

karbofos,  tsidal,  bosqichlon,  sayfos,  intration  va  boshqalar  ishlatib  kelinmoqda. 

Sanoatda  rudalarni  flotatsiyalashda,  polimerizatsiyalashda,  plastifikatorlar  ishlab 

chiqarishda, yonmaydigan plastmassalar ishlab chiqarishda va boshqa sohalarda keng 

qo’llaniladi. 

Fosfororganik  birikmalarning  hosilalari  tibbiyotda  dori-darmon  sifatida 

glaukoma,  miasteniyalar  ,  ichak  atoniyasi  ,  tuberkulez(sil),  nerv-psixik  va  boshqa 

kasalliklarni davolashda ham ishlatiladi. 

 

Organizmga tushish yo’llari.   

Zaharlovchi  moddalar  organizmga  teri  va  shilliq  pardalar  orqali  tushganda 

zararlanishning  klinik  belgilari  bir  necha  vaqtdan  keyin  paydo  bo’ladi,  agar  yarali 

yuzalarga  tushgan  bo’lsa,  unda  zaharlovchi  moddaning  tez  so’rilishi  natijasida 

zararlanishning  klinik  belgilari  tezda  rivojlanadi.  Teriga  tushgan  zaharlovchi 

moddalar  lipidlar  va  yog`larda  yaxshi  eriganligi  tufayli  teri  ostida  ko’p  vaqtgacha 

saqlanib  qoladi  va  buning  natijasida  zararlanish  asta-  sekinlik    bilan  rivojlanadi  va 

uzoq. 

muddatga 

cho’zilib 

ketadi. 

Agar 

zaharlovchi 

moddaning 

yuqori 

kontsentratsiyasi ta`sir etsa, ko’plab o’lim hodisalari sodir bo’ladi. 

Zaharlovchi  moddaning  suyuq-tomchi  holida  kuzga  tushishi  juda  ham  havfli 

xisoblanadi,  chunki  kuzga  tushgan  zaharlovchi  moddalar  shilliq  pardalar  orqali  juda 

tezlik  bilan  organizmga  so’riladi.  Bunda  zaharlovchi  moddaning  o’rta  darajadagi 

kontsentratsiyasi ham o’limga olib keladi. Kuzga zaharlovchi modda tushganda o’sha 

zahotiyoq yuvib tashlash kerak ,aks holda buning xech qanday foydasi bo’lmaydi. 

Hazm,  yo’llari  orqali  zararlanish  sodir  bo’lganda  zaharlovchi  moddalar  faqat 

zaharlangan suv yoki oziq-ovqatlar iste`mol qilinganda sodir bo’ladi. Klinik belgilari 

bir daqiqadan yoki bir necha soatdan so’ng paydo bo’ladi. 

Zaharli  miqdorlari.  Fosfororganik  zaharlovchi  moddalar  juda  kuchli  zaharlilik 

va  tezda  o’lim  chaqiruvchi  xususiyatga  ega.  YUqorida  ko’rsatib  o’tilganidek  bu 

moddalarning kishiga ta`siri  ularning  havodagi kontsentratsiyasiga,  miqdoriga,  ta`sir 

qilish  vaqtiga,  organizmga  tushish  yo’llariga  va  himoya  vositalarini  o’z  vaqtida 

ishlatishga bog`liq bo’ladi  

 Fosfororganik 

zaharlovchi 

moddalarning 

havodagi 

juda 

ham 

oz 

kontsentratsiyasi  (0,0001—0,001  mg/l)  bilan  uzoq  muddatda  nafas  olinsa  og`ir 

zararlanishga  olib  keladi.  Masalan,  zarinning  havodagi  0,001  mg/l  qontsen- 

tratsiyasidan  15  daqiqa  nafas  olinsa  og`ir  zararlanish  mumkin.  CHet  el   

mutaxassislarining  ma`lumotlariga  qaraganda  1  m

2

  maydonda  zaharlovchi 

moddaning  0,1—0,2  g  kontsentratsiyasi  hosil  qilinsa,  ushbu  atmosfera  kishilarning 

o’limiga sabab bo’ladi.   

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 

40