Toksikologiya asoslari doc

Klinik 

manzarasi. 

Uglerod 

oksidining 

havodagi 

kontsentratsiyasi, 

ekspozitsiyasi  va  organizmning  xususiyatlariga  qarab  zaharlanish  engil,  o’rta,  og`ir 

hamda atipik shakllarda bo’ladi. 

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 

33 

 

  simptomlari kuzatilib turadi. 

Og`ir  darajadagi  zaharlanishda  kishi  uzoq  muddat  —  10  soatcha  es-hushini, 

atrofdagi  vaziyatni  anglamay  qoladi,  koma  holati  rivojlanadi.  Zararlangan  kishilar 

tekshirib  ko’rilganda  ularning  yonoqlarida,  ko’krak  va  sonlarining  ichki  yuzasida 

pushti  rangli  dog`lar  aniqlanadi.  Puls  tezlashadi,  bir  daqiqada  100—120  zarbni 

tashkil  qiladi,  arterial  bosim  keskin  pasayib  ketadi.  Nafas  olish  ritmi  buziladi.  Tana 

harorati  ko’tarilib  ketadi,  38—40

0

S  ni  tashkil  qiladi.  Mushaklar  taranglashib,  qo’l-

oyoqlar  rigidligi  paydo  bo’ladi,  pay  reflekslari  ortadi.  Vaqti-vaqti  bilan  tonik-klonik 

tortishishlar kuzatilib turadi. 

Agar zararlangan odamga o’z  vaqtida tibbiy  yordam ko’rsatilmasa.  falajlanish 

bosqichi  boshlanadi:  kuz  qorachig`i  kengayib,  korneal  reflekslar  keskin  pasayib 

ketadi. Kuz qorachigi yorug`likni sezmay qoladi, arefleksiya holati rivojlanadi- Nafas 

markazining  falajlanishi  kuzatiladi.  Bunday  hollarda  zaharlanishning  qanday 

kechishini  va  uning  oqibatini  oldindan  aytish  qiyin  bo’ladi.  Zaharlangan  kishining 

tuzalib  ketishi  uning  qancha  vaqt  komatoz  holatda  bo’lishiga  va  uning  nechog`li 

chuqurligiga  bog`liq  bo’ladi.  Komatoz  holat  bir  kunga  yaqin  davom  etsa.  unda 

yomon oqibatlarni kutish mumkin. 

Ijobiy  hollarda,  zaharlangan  kishi  komatoz  holatdan  chiqarib  olinsa,  u  uzoq 

vaqt  behush  holatda  bo’ladi,  retrograd  amneziya  kuzatiladi.  Turli  xildagi  asoratlar: 

turli  darajadagi  o’pka  shishlari,  zotiljam,  yurak  va  qon-tomir  etishmovchiliklari 

(miokardda  diffuz  va  o’choqli  o’zgarishlar  paydo  bo’ladi),  taxikardiya,  aritmiyalar, 

gipotenziya  holati)  rivojlanadi,  oeq-qo’llarning  parezi  va  falajlanishi  kuzatilishi 

mumkin.  Ba`zan  nevritlar  paydo  bo’ladi,  o’z-o’zidan  siyib  yuborish,  yorug`likni 

sezishni  buzilishi  kuzatiladi.  Ko’pincha  teri  qavatlarida  trofik  o’zgarishlar;  yotoq 

yaralar,  mahalliy  shishlar,  ekzema,  gemorragik  toshmalar  kuzatiladi.  Psixoz 

ko’rinishidagi asoratlardan maniakal holat, alahlash, gallyutsinatsiyalar va xotiraning 

buzilishi kuzatilishi mumkin. 

O’z  vaqtida  tibbiy  muolajalar  o’tkazilsa.  zararlangan  odam  2—3  haftadan 

so’ng to’liq tuzalib ketadi, agar asorat qo’shilgan bo’lsa. tuzalish uzoqroq  muddatga 

cho’ziladi. 

 Uglerod  oksididan  surunkali  zaharlanish  ishlab  chiqarish  sharoitlarida 

kuzatiladi.  A.I.CHerkes,  K.N.Karpenko  va  M.O.Maksimenkolar  itlarda    tajriba 

o’tkazib  shunday  xulosaga  kelishdiki,  agar  itlar  kam  kontsentratsiyadagi  uglerod 

oksididan  uzoq  muddat  (1—2  yil  ichida)  nafas  oldirilsa,  ularda  aytarli  o’zgarishlar 

ro’y  bermaydi.  Qoni  tekshirib  ko’rilganda.  qon  tarkibida  eritrotsitlar,  normoblastlar 

va  retikulotsitlar  miqdori  ko’paygani  aniklangan.  Bu  o’zgarishlarni  organizmdagi 

kislorod  tishmovchiligiga bo’lgan kompensator reaktsiya deb hisoblash mumkin. 

Levi, Tron, Kovnatskiy, Grodzenskiy, Koton va boshqalar o’tkazgan tajribadan  

shu  narsa  aniqlandiki,  odam  uzoq  vaqt  uglerod  oksididan  nafas  olsa,    surunkali 

zaharlanish ro’y berar ekan. Bunda markaziy nerv tizimi,  endokrin tizim (buyrak usti 

bezi)  faoliyatida  keskin  o’zgarishlar  ro’y    beradi.  Surunkali  zaharlanishda;  bosh 

og`rishi, bosh aylanishi, tez charchash alomatlari paydo bo’ladi, jizzakilik kuzatiladi. 

YUrak  sohasida  og`riqlar  paydo  bo’ladi,  taxikardiya  kuzatiladi,  ishtaxa  pasayadi, 

odam  oriqlab  ketadi,    soch  to’kilishi  mumkin.  Uglerod  oksidi  bilan  zaharlanganda 

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 

34 

 

qon tarkibida karboksigemoglobin miqdori 10—20% ni tashkil qiladi, gemoglobin va 

eritrotsitlar  miqdori  ko’payishi  aniqlanadi.  Anemizatsiya  rivojlangan  bo’lsa,    ya`ni 

gemoglobin  va  eritrotsitlar  miqdori  kamayib  ketsa,  organizmda  neyrovegetativ  va 

trofik  o’zgarishlar  paydo  bo’lishidan  darak  beradi.    Zaharlanishning  og`ir  darajasida 

kishilarda  toksik  entsefalopatiya,  infarkt  holatlari,  hushdan  ketish,  qon  tomirlar 

trombozi  va  boshqa  alomatlar  rivojlanishi  kuzatiladi.  Bunday  bemorlar  statsionar 

sharoitida uzoq muddat davolanadilar. 

Uglerod  oksidi  bilan  zaharlanganlar  murdasi  yorib  ko’rilganda  teri    qavatlari, 

murda  dog`lari,  ichki  a`zolar  va  qon  pushti  rangda  bo’ladi.  Bunga  sabab, 

karboksigemoglobin  pushti  yoki  olcha-qizil  rangda  bo’lishidir.  Tashhisni  aniqlash 

uchun qon tarkibidagi karboksigemoglobin miqdori aniqlanadi. 

Ichki  a`zolar  tekshirib  ko’rilganda  ularning  to’laqonligi  aniqlanadi,  plevra, 

endokard,  epikard  va  boshqa  joylarda  nuktali  qon  quyilishlar  kuzatiladi.  O’pkada 

o’rtacha  shish  paydo  bo’lganligi  aniqlanadi.  YUrak  kengaygan,  miokard 

bo’shashgan,  yurak  bo’shliklarida  qizil  qon  quyqalarini  ko’rish  mumkin.  Bosh 

miyada ham to’laqonlilik va uning shishi, miya moddasida va pardalarida nuqtali qon 

quyilishlar  aniqlanadi.  Po’stloq  osti  tugunlarida  ham  qon  quyilishlar  va  nekrozli 

o’choqlar  bo’lishi  kuzatiladi-  CHo’zilib  ketgan  komatoz  holatlarda  qon  tarkibida 

karboksigemoglobin 

aniqlanmasligi 

mumkin. 

YUqorida 

ko’rsatib 

o’tilgan 

o’zgarishlardan  tashqari,  yana  zotiljam  o’choqlari,  o’pka  shishi,  yotoq  yaralar,  teri 

shishi,  tomirlar  trombozi  va  emboliyasi.  miyada  degenerativ  va  nekrobiotik 

o’zgarishlar aniqlanadi.