Toplayan HƏSƏn bəy hadi 2005-5

şərrin azıda, çoxdur.

şeytan ilə buğda əkən, samanın alır.

şeytan sapına ignədir.

şeytanın yoldaşlığı, dar ağacınacadır.

şeytanla ortaq olan, buğda əkər, saman biçər.

şeytanla qabax əkənin, qabax başında patlar.

şirin dilin olsun, ətin yağın, özüvün.

şirin dilin olsun, qoruyan sözün olsun.

şirin dişə dosdu, acı qarına.

şirin yalandansa, acı gerçək yey.

şişip, köpən, əlin öptürən. qapıva gəldi isə qaçqunçu qul, sənə eydür gərəyi, sən et qəbul. (sənə eydür çıxarınca et qəbul).

şunqarla, dəvə ovlanmaz.

tab yeyin tab için, artuğun buraxın.

tabutun özgə çiynində görməyən, ölümünə inanmaz.

tamahkarlıq, baş yarar.

tamqan tamcı, dam dələr.

tamqan tamcı, daş dələr.

tamu qapısın açar tavar: para tamı (cəhənnəm) qapısınada güc gələr.

tamunu qızdır, uçmağı bəzə.

tanışlıq qanun deyil, qanun kimi zorludur.

tanışmayan iki köpəh, qurdu görcək tanışır.

tanqısız (insafsız) türk olmaz, başsız börk olmaz.

tanrı ağacı kişidi, onu ulatmaq onun işidir.

tanrı bilir, bəndə görür.

tanrı kora, necə baxsa, korda ona, elə baxar.

tanrı qaldırdığın kim basa bilər ?, həq quran yayı kim yasa bilər ?.

tanrı qaldırdığın, kimsə basamaz, yayı ki həq basa, kimsə yasamaz.

tanrı verim deyərsə, yalvaca (peyğəmbərə) nə söz qalır.

tanrı, dərdi çəkənə verərər.

tanrıdan artıq görmə (güdmə) oğul.

tanrıdan qorxmur, kişidən utanar.

tanrıdan qox işləmə, etmə bu işi, yavız iş necə qılasın, ay kişi.

tanrım ki qurtuldum üzündən, qulağım dinc olmuştur sözündən.

tanrım kimsəni pul utlusu (utancı), uyat (namus) utlusu, qeyrət utlusu edməsin.

tanrım səni dəyməgözdən qorusun.

tanrım, böyüklərdən ululuğu, qocalardan hörməti, cocuqlardan utancı qoparma.

tanrım: qapaxsız, qapaxlı görən, qulaqlı quylaqsız duyan.

tanrın olsun yarıcın.

tanrının malı yox verə birinə, birindən alır, verir o birinə.

tanrıya inan, darıya güvən.

tanrıya yalvar ki oldur yavlağın yavlaları.

tapılan dilək, tikilən dirək, biri çatılır, bir yapılır.

tapta dəmiri tanı, qaçdır atıvı tanı.

tapundur (xitmətindir), yatancağım, yastancağım qapundur.

tarı verdi anı bizə qılavız, ki doğru yolu anınla vararız.

tarla koğuğu iki qulağı, kirpi yuvası sıçan yatağı.

tarlada izin, süfrədə üzün olsun.

tarlayı düz al, qarını qız al.

tat ilə iti, vurdukca tanışrağ olur.

tat olsun türk olsun, söz gərək onqat (doğru) olsun.

tatı dadızdır, türkü qarışdır.

tatı gözündən vur, tikanı kökündən.

tatıq gözrə tikan tüprə: tatı gözündən vur.

taxıl atda sıçan ölməz, sümük atda it.

taxıl, kəpəksiz olmaz.

tayğan yügürgəni, tülkü sevməz: iti qaçan tazını, tülkü sevməz.

taza görən daylaqlar, çuluna baxar oynaqlar.

tazı kinin durnadan alar, bit kinin taktadan alar.

tazının topallığın, dovşan bilər.

tək qanatlı quş, uçamaz.

tələsən, tələyə düşər.

təmbəl ayaqda yuxlar, yataqda işlər.

təmiz su axar, kirlisi qoxar.

tənbələ yuxu dərman, loğaza gülmək.

tənbəlin qamçısı az olmasın, gəvəzənin gəpi.

təndə can, beş gün qonaxdı, çox günah arturma gəl.

təndir issi olsa, çörək saxlar.

tənhalık tanqalıqdır.

təqmə kişi öz olmaz\\ yadla yağuq düz olmaz: hər gələnə öz demə, hər gedəni, qov demə.

təxdədən maşa, səfehdən paşa olmaz.

tez gəlmədin, gej qaldı, soğan yedin gij qaldın.

təzə evə köçəndə, əsgi evdən kül götür.

tıxan sınırı, tutar qırığı.

tik çıxsın, dilə gəlsin.

tikan ititməklə, itilmək.

tikan ititməklə, itilməz.

tikan, biləməklə itilməz.

tikən acısı gedərmiş, dil acısı qalarmış.

tikəndən darı ürüdüm demə: - tikəndən darı yetişməz.

tikənsiz gül olmaz, əngəlsiz yar olmaz.

tikməsə önməz, diləməsə bulmaz.

tikməsən çıxmaz, diləməzsən gəlməz.

tikməyincə onmaz, diləməyincə, bulmaz.

tin diləni, dil deyər, göz sezəni, qol edər.

toğlaçıya (kərpişçi) günəş, cütçüyə yağmır.

tom ağaca quş qonur.

topal ilə gəzən, axsamaq öyrənir.

toprağın ululuğu(qiyməti) olanındadı, köçənində yox.

topraq diyər: tərlə mənə, zər töküm sənə.

topraq əkdirənin deyil, əkənindi.

torlağı bəslə, gözün çaxartsın.

tox aca, uvağ doğrar.

tox olub gözə baxma, ac olub götə baxma.

toxdalı gəl iş olsun, əğri otur düz olsun (əğri otur düz danış).

toxdayan dincəlir, yeriyən yol alir.

toxikən, yemək yiyən, dişilə qəbrin qazar.

toxlu üzüb, quyruqda pıçaq sıma.

toxu ağırlamaq, zor olur.

toxunan dil ilə, açılmadı diş ilən.

toy oynaqsız, ev qonaqsız olmaz.

toyda qız bəyənməzlər.

toyuğ, eşinə eşinə göz açar.

toyuğun məməsi, dimdiyindədir.

toyuq həm toyda kəsilir, həm yasda.

toyuq ölsə bir tükdü, dəvə ölsə dərisi bir yükdü.

tökmə su ilə, dəyirman dönməz.

tökülmüş süt, göz suyuyla yığılmaz.

tutar qatıq, tutmaz süt.

tutar, kim pusu qoya gecə ilə, məsəldir ərlik on, doqquzu hiləilə. (pusu: tələ).

tutduğun qoyur, qaçanı qovur.

tutuqlu qılınc, baş kəsməz.

tutuşmasa düzəlməz, tüpürməsə açılmaz.

tutuşmasa düzülməz, tüpürməsə açılmaz. vuruşmasa, qarışmasa, yarışmaz, əsişməsə açışmaz. üzülməzsə düzülməz, bulanmasa durulmaz, solummasa sevilməz, gömülməsə görünməz, alınmasa qalınmaz, təpilməzdən tapılmaz, tapılmadan təpilməz, çalınmadan salınmaz.

tükənib tanıq oldular.

tülkü ətə gələr, dovşan ota.

tülkü ölümü, aslan ağlatmaz.

tülkü vardır kəsir, qurdun adı yamandır.

tülkü yatağın bilir.

tülkünün gəzib gəldiyi yer, kürkçü tükanıdır.

tülküyü nallayan.

tüm aləmə xeyri şərri sən yasadun. sığıncağım tapıncağım, tapundur (xitmətindir). yatancağım, yastancağım qapundur.

tündə bəslənən, tanqası doğar.

tündə bəslənər, danda səslənər.

türk demə tək de. bəs demə tərs de.

türk demə tək de. fars demə tərs de.

türk dili, bağa bənzər.

türk elin, tanrım yarqulasın, yarquladı, sona qoysun işin, çəksin bu qaraqlıqı, yaratsın ağı. atalar sözü söz yaraşığı.

türk igidləri yaraqlandı, yaraq bəkli, sanki ulduz.

türk qonaqları, toylayıb, yaylamaq gərəkir (gərəkdir).

türk, türkü vurar, arada 'tat' aparar.

türkə bir səlam ver, yeməyi özü verər.

türkə, dilmac gərəkməz.

türkəm, qaçanı qovmaram, qovandan qaçmram.

türksüz tat olmaz, börksüz baş olmaz.

türkü yazın besavatlarda oxusun.

türkün gücü türkə çatar.

tüsdüsüz od olar, odsuz tüsdü yox.

tüstüsüz od yandırır, sağı sola calıyır.

tüt çaydan vur geç, lam çaydan qox geç.

uca ağacın gurultusu, dalıynandır (dalındandır ).

uca dağların suyu, çaya axar.

uçarsız döğmək olmaz, ac olmasa yemək.

ufaqlı irili, hər türlü quşlar, var idi suda yaz ilə qışlar.

uğrsuzun burnuna, qoxu irişir, burun qanır !.

uğrun gözlə, oxu at.

uğur (yol) tapan var qılıncsız, qılınc vuran var, uğursuz. (uğur: yol)

ula olsa yol azmaz, biliq olsa söz yazmaz.

ulam-ulam gedən, istəyə çatdı, ulamsız gedən, uluya qaldı.

ulular evdə qalıb, kor pişik çöldə.

ulular sözünə baxmayan, uluya uluya qalar.

uma gəlsə qut gəlir.

uma gəlsə, qut gəlir, cütü gəlsə, xoş gəlir.

umacdan qalmayar oduncu gözü, tutar üz, gər sezərsə səndə üzü.

umduğun bilməyən, yolsuz qalar.

umduğun güdməyən, bulduğun xoş görər.

ummadığın daş, baş yarar.

usda, görsәdər yolu.

usuqmuşa (susamış), sağış qamu, su görünür.

uşağı göndər suya, özündə ged suyunca.

uşağı yolla iş dalınca, özündə düş dalınca.

uşağki iyidir, burnundan qoxar.

uşaq görsə deyər, it görsə hürərr.

uşaq qulağı iti olur, yavaş desən eşidir.

uşaq su tökər, böyüyün qıçı sınar.

uşaq yıxıldığı yerə baxar.

uşaqlığ yaz, igitlik yay, yaşın ortası oldu güz, qocaldın qış.

uşaxki var, yox bilməz.

utan utanmazdan, qorx qorxmazdan.

utanarsan, çiçiklə deyişmə, yıxılarsan, böyüklə icəşmə.

utanmaz üz, tükənməz söz.

utun birlə vuruş, ötün birlə dirəşmə: həyalı kişiylə söz çıxsa, yol tapılar, həyasızla sözləşsən, savaş yapılar.

uyar ağlını qəflət uykusunda, sağalmış tut qiyamət qorxusundan.

uz gəlsə, yavuz gedər.

uzaq (ıraq) yerin xəbərin, kərvan gətirər.

uzaqlıq, bir həsrət öldürür, başqa bir sevgi doğurur.

uzlu, düzlü, duzlu: çıxarlı, doğru, dadlı.

uzun alıb, ucuzluğa gedmə.

uzun boylu, dadlı sözlü, qıyma gözlü, ətli canlı bir igit.

uzun qıssalınca, qıssanın canı üzülər.

uzun üzün, asın salın, qısın sıxın, çatın çapın: əl çəkmərəm dilimdən.

uzun yolun, bu başında yalan danışan, o başında özüdə inanar.

uzunluq ucalıq, şan san (şöhrət) gətirmir, inanmısansa adamın qulağına bax.

üç şey kişilikdəndi 1. dil 2. topraq. 3. ərdəm

üç taqan qaymaz.

ügey ananın, qaynamaz qazanı.

ügey ananın, qazanı ağır qaynar.

ümülə yaşıyan, acından ölər.

ümüt ilə keçinən, aclıqda ölər.

ünü çıxınca, düdü çıxdı: adı çıxınca, düdü, tüstüsü çıxdı.

ünü dinlə, ün içindən yön tapırsın.

ünüm anla, sözüm dinlə.

ürək ağrısından kef olmaz.

ürək sevənin ağıda olar, qarasıda.

ürək yanar, göz yaşarar.

ürəyi dil ilə yaran çox olur, yonqaran tap bu yaranı, hanı?.

ürəyi əlində saxla.

üstə bax düşün, alta bax öyün.

üşşəyi yiyəsi diyən yerə bağla, birdə döy qabırğasına.

üşüdüm üşüdüm, yerimə düşdüm (tərpəşdim yığışdım, yerimə düşdüm).

üşüyən üşüyənə baxıb, qızışar.

üşüyənə ulduz – ot.

üz, ətəklə gizlənməz.

üzdəki göz, içəri baxır.

üzə baxma özə bax.

üzə dalma, öz dilə.

üzə gülür, ayaqdan çəkir.

üzləmə ! üzü çıxar.

üzü bəzək, içi təzək.

üzü pırıldır, içi qırıldır.

üzü qərәnin üzü yox, paxıl adamın gözü yox.

üzülmə yox olduğuna, sevin tapıldığına.

üzüm oğrusu, güzdə bəllənir.

üzüm üzümə, baxa-baxa qaralar.

üzüm, çöpsüz olmaz.

üzümünü yedə, bağın sorma.

üzün qızsın, qulaqların çınlasın.

üzündə qut, sözündə tat, dilində manqu suyu.

üzüntü bir dəniz, batdın geddin. ümüd bir qayıq, mindin, keçdin.

var paxır, yox altun.

vardı odı, artıq yoxdu.

vardır pulun, yetən qulun. yoxdur pulun, dardır yolun.

varın ən yaxcısı, əldəkidi.

varlı bacı yaxında, yoxsul bacı uzaqda olmasın.

varlı olan bir ayda, yoxsul qalır on ayda.

varlı umduğun yiyər, yoxsul olduğun.

varlığın sonu ilə, yoxluğun önü birdir.

varlılar, su içir, bilginlər buz yalır.

varlılın eşəyyinədə, ağıllı diyərlər.

varlının əlin pıçaq kəsəndə, yoxsul köynəyin kəsər.

varlının iti yatmaz.

varlının min əsgiyi var, yoxsulun bir toxluğu var.

varlının torpağından çay keçər, yoxsulunkundan yol.

varlıq istərsən əgər, dünyada yoxluğu qoma, bütün olmağa həvəs etmə sınığlığı qoma.

varlıq nə dedirməz, aclıq nə yedirməz.

varlıq yaraşdırar, yoxluq dalaşdırar.

varlıya boşlu olmasın, yosuldan (yoxsuldan) alacağın olmasın.

varlıya saxsı gərəksə, yoxsul kasasın qırar.

vaxda (vaxıt) keçər, sular durular.

vaxtı boş olanın, sözü çox olar.

və ol qutlu ağac ki tanrı yad qıldı.

verdin alammadın: -
- verdin alammadın, aldın verəmmədin.
- aldın satammadın, satdın alammadın.
- qovdun çatammadın, çatdın tutammadın.
- atdın vurammadın, vurdun tutammadın.
- qaşdın yetəmmədin, tutdun yatanmadın.
- oğul, bundan, sən nə qanırsan? - heç nə !!. – eşit məndən o ki eşitməlisən, yoxsa at onuki atmalısan: - dünya verdiyin alar. sən itirdigin tapar. sən tutduğun buraxar.

verdiyin bir yumurta, onuda yırta yırta.

verən əli kimsə, kəsməz.

verən əli, hər kəs öpər.

verən ərin əli açıq, görən ərin yolu açıq.

verən gərək olaki alan da ala!.

verirəm diyə quluna, çıxarıb qoyar yoluna.

verirsən doyur, vurursan duyur.

verməzin aşı qazandan çıxmaz.

vətən daşı olmayandan, olmaz vətəndaşı.

vətən elin evidi.

vətənin tüstüsüdə şirindi.

xala evinə dadanan, ər evinə dayanmaz.

xala evinə öyrəşən ər evində qalmaz, min qapıdan pay uman bir qapıdan doymaz.

xam dəridi, açılar.

xan dilərsə açar, dilərsə qapar.

xara doydu, torba doymadı.

xarab olsun o topraqki, məni özündə batırıb, itirir.

xarabadan tüstü çıxmaz.

xarabalıqdan qaçan, abad ev tikməmiş.

xəbərçi yalançı olar, yalançı xəbərçi.

xəbərçidən ''xəbər'' al, üsdünə, qoy de

xəbəri çatmayan yerdə, hər şey xəbərsiz olar.

xəmir tez gələndə arvad diyər ərim məni çox istir.

xəmir yetişəndə qabarır.

xərmən dövmək, keçiyə iş olmaz.

xərmən yel ilə, düyün el ilə. (əl ilə).

xəsdə dərd əlində, həkim para dərdində.

xəsdə olub xoşluğu güdməkdənsə, xoş olub xəsdələnmək yeydi.

xəsisdən qışda buz, yayda köz almaq çətin.

xəstəlik atlı gəlir piyada gedir.

xəstəni buza, aşığı sözə yollama.

xəstiyəm demə, can doyar, satıram demə, el duyar.

xeyir bir qopar, şər onu min qovar.

xeyir dilə qonşuna, xeyir gəlsin başına.

xeyir gəldi şər gedər.

xəznəyə sıçar, səqqəldə yığar.

xoca çox olunca, qoyun haram gəbərər. (xoca çox olsa qoyun haram gəbərir).

xoca dediyin, tox evin ac pişiyidi.

xoca evində aş, kor gözündən yaş çıxmaz.

xoca ölər sarığı qalar, qaraçı ölər körüyü qalar.

xoca özü edər, hamıya 'eləmə' deyər.

xoca qocanı bəyənməz, qoca xocanı, bəyim hər ikisini.

xoca vardır, dilin tıx, usda vardır, əlin tıx.

xoca yalan diyər, özüdə inanar.

xoca yalnız yolu göstərir, çirağ (şagird) ancaq, öz ayaqiylə yerir.

xocadan paşa, taxtadan maşa olmaz.

xocan eşşək olsada, 'hoş' demə.

xoruz çox olan yerin səhəri tez açılar.

xoruzunan danışmaqdansa, cücəylə oturmaq yeydir.

xoş gördüyün umduğun olsun.

xoş günün görən, pis günün izləyib qaçar.

xoşluğu çox olan qudurqan olur, xəsdəliyə düşən küsəgən.

xumar gözlər kimdən sana xumaru.

xumarımız çü yazıldı (açıldı), dur indi badə gətir, keçən günlərdəkin bu gündə, yadə gətir, xumar ikən dolu verirdin arağı bizə, xumarımız yazıldı çün, ayax (qədəh) ziyadə gətir.

xuysuz eşşəklə yüksək dağ çıxılmaz.

ya adın çıxsın ya ''od''un çıxsın.

ya al təzələ, ya yama təzələ.

ya dəvə ölər – ya dəvəçi – ya üstündəki haci.

ya hesab bilmisən ya götün çubuq görmüyüb.

ya ki qılıncı tut, yada qələmi.

ya sən vaxdıvı itirmisən, ya ki başıvı, əşi başsız vaxt olarmı ?.

ya unçu ölər, yada dəgirmançı.

ya zor ya zər, yoxsa bu yerdən səfər.

yad tatdan, tanış şeytan yeydi.

yadlar içində biliş oldum, bilişlər içində yad.

yağdırmadan göl olmaz, uydurmadan ev.

yağına qıymayan çörəyin yoz yiyər.

yağını aşaqlasan, başa çıxar.

yağış gəldi, yağdıda keçdidə.

yağış yağa toprağa, heyvan qaçar otlağa.

yağış yağsa toz qopmaz.

yağıtlıq olsa, yarıqlıq düşər.

yağıya yavuz, dosda uz.

yağlı donsa, canı çıxmaz, çinis ərir, yağı çıxmaz.

yağsa yağış, bitər qamış.

yağsız malı, qurd yesin.

yalana inanmayan, doğru yol tapmaz.

yalançı, iki üzlü.

yalançı, yalağçını tovlar.

yalançılığı bilməyən, doğrunu itirər.

yalançını qov, ta tumanı düşüncən.

yalançının doğrusunada inanma !.

yalançının evi yanmış, kimsə inanmamış.

yalançının gözü çıxsın.

yalançının sözündən yox gözündən bil.

yalançının şahidi çox, arasanda heç biri yox.

yalançının, gərtisinə iman yox !.

yalandı: -
- susmaqdan yaxcı şey yoxdu, yalandı. yalan.
- ötmədən (deməkdən), yaxcı şey yoxdu, yalandı.
- doğrunun tərsin demək, yalandı.
- yalanı doğru demək yalandı.
- doğrunu yalan demək yalandı.
- yamanı yarın (yaxcı) demək yalandı.
- yaxcını yaman demək yalandı......... bu saymanı biz olmasın qədər saya bilərik. deməkki yalandan yalın yaxın şey yoxdu bizə.

yalanı inandırmaq çox çətindir, amma bir dəfə inandırdın unutdurmağı, ondanda çətin.

yalanın anışı tanığı, şahidi çoxdu, çalış ''doğruya'' ''yalandan'' tanıq (şahid) tap.

yalavacın, elçisin, başcısın yalanlayan eldən, el olmaz.

yalınız (tək başına) iş tutubən umma uzluq (bacarıq).

yalınquq oğlı yoxazur, əyku adı qalır.

yalınquq, ürülmüş tuluq ol, ağzı yazıb alqınur: insan yellənmiş tuluq kimidir: - ağzı açılsa qapılır, alınır, boşalır.

yalnız qalan özü danışar özü eşidər.

yalnız qaz ötməz.

yalnız yatan öz yerini özü yığar.

yalnız yiyən süfrasını kəndi qaldırar.

yalqız əlin səsi çıxmaz, səsi çıxsada, adı çıxmaz.

yalqız quş, yuva salmaz.

yalqun alı içdən, yılxı alı dışdan.

yalqun bənqu dirilməz, sınqa girimiş gerilməz: insan əbədi qalmaz, qəbirdən geri dönməz.

yamağı tapılmayan geyimi, geymə.

yamalı ata min, yamalı ada yox.

yaman arvad, tez kişini qocaldar, əsil arvad dərdlərini azaldar.

yaman qohum: - varın olsa, görə bilməz, yoxun olsa verə bilməz.

yamana aş versəndə, iş vermə.

yamana verdin aşın, o yerdən daşın.

yamanı pullu deyib yaxın durma, yabını yallı deyib satın alma.

yamanın sözü gəlsin, özü yox.

yamanın yaxşıya verəsi nə, axmağın, ağıllıdan alası nə.

yamanla cənnətə girməkdənsə, yaxci ilə, cəhənnəmə gir.

yamanlıq sanma bir kişi işinə, sonunda yamanlıq gəlir başına.

yamanlıq yaxın, yaxcılıq uzaq.

yamaq üsdə yamaq gələndə, yamaqlar sevinər.

yan gedən yardan yar olmaz.

yanğına körüklə gedməzlər.

yanğından çıxdıq, alova düşdük.

yanığın nəyi varki yoluğa verə.

yanmayanda yanmaz, ha yellə ha ətəklə.

yanqudan, qaya yıxılır.

yansın çıraqı, gəlsin sorağı.

yanşağı ''dinməz'' dəngələr. (çox danışan).

yapığlı göycə çimən, güzə qalmaz, dədə qurqud.

yaprağı qoyun yesə qığ olur, ilan yesə ağı.

yar ilə vardı yolu doğru varan, yarı əldən qoymadı kirtü ərən.

yara sağalar, yeri qalar.

yara var bağlarlar, yara var dağlarlar.

yara var bağlayasan, yara var dağlayasan.

yaradınsa, yaramazdan sağın.

yarağın gör, bilirlər bunu hamu, ki olur yaz uçmaq (cənnət), qışın tamu (cəhənnəm).

yarağın görməyən axmaqdır ərkən.