65
Физическая
география
Tabiiy jo’g’rofiya
Fizik georafiya
40 - yillarning boshlarida
nashr etilgan darslik, qo'llanma va
lug'atlarda
ayrim
terminlar
rus
tilidagi
xolicha
qo'llangan.
M.X.Bektemirov va S.M.Saidrasulovlarning ruscha - o'zbekcha lug'atida
уступ, утyoс, стремнина, скала, продукт, пурга, пойма оболочка,
нанос, корабл
kabi ruscha so'zlar o'zbek tilida aynan berilgan. Vaholanki
ularni o'zbekcha muqobillari mavjud:
jarlik, qoyatosh (tik qoya), ostona
(daryoning tezoqar joyi), qoya, mahsulot, qor bo'roni, qayir, chuqur joy
(o'zanda), qobiq, oqiziq (jinslar), kema
kabi. Keyingi nashr etilgan
geografik adabiyotlarda atamalar biroz barqarorlashgandek bo'ldi.
O'zbek
geografik
terminshunosligi,
lug'atchiligi
tarixida,
terminlarning
barqarorlashuvi
va
qat'iylashuvida
atoqli
olim
H.Hasanovning “Ruscha - o'zbekcha va o'zbekcha - ruscha geografiya
terminlari lug'ati” (T, 1964) kitobi katta ahamiyatga ega bo'ldi.
Kitob
so'zboshisida muallifning ayrim terminlar xususidagi mulohazalari
berilgan. Ruscha “
oсадок
” so'zining bir necha ma'nosi bor. Ximiyada
cho'kma, quyqa
deb olingan, geografiyada атмосферные осадки
-
yog'inlar
deb ishlatiladi.
Geologiyada
осадочные породы - cho'kindi
jinslar
deyiladi.
Ammo geografiyada yerning va dengiz ostining chuqurchasini
ifodalaydigan
впадина
so'zini
cho'kma
deyish - yuqoridagilarga zid bo'lib
qolmoqda. Demak,
впадина
so'zi uchun boshqa termin topishimiz kerak.
Lug'atda
botiq
va
chuqurcha
so'zlarini ishlatdik.
1
Поверхность - yuza, sirt, ust, оболочка - qobiq, кора - po'st,
пласт - qavat, слой - qatlam, покров - qoplam, высокие облака - baland
bulutlar, верхние облака - yuqori bulutlar (yoki baland bulutlar)
deb
qatiy tarzda tarjima qilinadi.
Shuningdek, terminologiyada ayrim
sinonimlar qatoridan dominantlar ajratib ko'rsatilgan:
ruscha
водопад
so'zining sinonimlari
(sharqirama, sharshara, shovva, uchrasuv)
orasidan
sharshara
dominant qilib olinadi.
Наводнение, разлив, поводок, полная
вода, поводье
so'zlarining har biriga muqobil so'z topiladi:
Наводнение
–
umuman
toshqin
,
поводок
- ma'lum mavsumda (bahor yoki kuzda) muz
yoki
qor erishi, yog'in yog'ishi bilan suvning qisqa muddatga birdan
ko'payishi yoki toshishi,
полная вода
- suvning eng ko’tarilgan holati,
to'lin suv,
половодье
daryoda, umuman suvning ko'payishi hodisasidir.
1
Hasanov H. Geografiya terminlari lug'ati. T., “Fan”, 1964, 6-7 betlar.
66
H.Hasanov ruscha
степь
so'zining
cho'l
emas, balki
dasht
deb tarjima
qilinishi lozimligini 1952 yildayoq aytib o'tgan edi. Ushbu fikr yuqoridagi
kitobda ham ma'qullanib, bir necha dalillar keltirilgan. Lug'atda esa
степь
- dasht, cтепь
deb berilgan. Keyinchalik dasht bo'lib ketdi va lug'atlardan
chuqur o'rin oldi. Ushbu ruscha - o'zbekcha lug'at ko'p
yillar davomida
geograf - tarjimonlar uchun dasturilamal bo'lib keldi.
Ruscha - o'zbekcha geografiya lug'atchiligida geograf olimlardan
YU.Sultonov, M.Qoriyev, N.Dolimov, M.Mirboboyev keyinchalik
P.G'ulomov, S.Qorayev va R.Rahimbekovlarning hizmatlari kattadir.
Ushbu olimlar tomonidan bir qancha oliy va o'rta
maktablar uchun
darsliklar, qo'llanmalar o'zbek tiliga o'girildi.
Xullas, 90 - yillarning boshlariga qadar rus tilidan qilingan
tarjimalar natijasida geografik adabiyotlarda
Dostları ilə paylaş: