Toshkent – 019 ritorika muallif

Nutqking psixologik madaniyati. Nutqning psixologik madaniyati til vositalari 
yordamida talaffuz qilish protsessida yozma va og‘zaki nutqni tushunarli, ifodali va 
ta’sirchan qiladi. Nutqning psixologik madaniyati nutqning mazmundorligi, 
tushunarligi, ifodaligi va tasirchanligini o‘z ichiga oladi. 
Nutqning mazmundorligi, avvalo ma’lum qilinayotgan faktlarning ijtimoiy, 
ilmiy va badiiy qimmatiga va notiqning umumlashtirish qobiliyatiga bog‘liq Nutqning 
mazmundorligi, shuningdek bayon qilinayotgan ma’lumotning aktualligi va xayotiy 
qimmatliligi bilan belgilanadi. 
Nutqning tushunarli bo‘lishi, bir tomondan til hususiyatining mazmuniga va 
nutq o‘rtasidagi munosabatlariga bog‘liq bo‘lsa, ikkinchi tomondan, tinglovchilarning 
tayyorgarlik darajasiga ham bog‘liq. Tinglovchilarning qiziqishlari va hayotiy 
talablariga Yaqin bo‘lgan nutqgina juda tushunarli bo‘ladi. 
Nutqning ifodaliligi til formasining mazmuniga, tinglovchilarga murojaat 
qilingan so‘zlar naqadar to‘g‘ri ifoda etilganligiga, ushbu sharoitning naqadar to‘g‘ri 
hisobga olinganligiga va nutqning kimga qaratilganligiga (Ya’ni kim gapirdi, nima 
uchun, kaysi sharoitda, qanday munosabatda ekanligiga) ham bog‘liq. 
Nutqning ta’sir qiluvchi tomoni, avvalo, uning mazmunli, shuningdek, 
nutqning tushunarli va ifodali bayon etilishiga bog‘liq. Notiq nutq yordamida 
tinglovchilarda ongli harakatta nisbatan qiziqish uyg‘otadi. 
Nutqning aloqa madaniyati (kommunikatsiya) - bu til vositasi yordamida 
to‘g‘ridan - to‘g‘ri aloqa qilish madaniyatidir. Ma’lumot va aloqa nazariyasi turli 

---

94 
sharoitlardagi muomala – munosabatlarning yordami natijasida olinadigan 
ma’lumotlarning umumiy qonunlarini ifoda qiladi. Notiq – informatsiYaning chinakam 
manbai, uning nutqi esa ma’lumotlarning maxsus ravishda tashkil qilingan 
sistemasidir.