Toshkent 2020 yil

 
XV. 4. Maishiy chiqindilar.
Maishiy chiqindilar muammosi eng qadimgi 
muammodir, chunki u odamning paydo bo'lishi bilan tug'ilgan. Va shu daqiqadan 
boshlab, inson o'zi uchun bu hodisaning barcha xavfini anglay boshlaganida, u 
atrof-muhitni ifloslantiruvchi moddalar to'planishidan himoya qilish uchun u yoki 
bu tarzda o'z qobiliyatlari va imkoniyatlaridan foydalanishga harakat qilganlar. 
Bunday faoliyatning birinchi ma'lum namunalari qadimgi tsivilizatsiyalarga borib 
taqaladi. 
Miloddan avvalgi 1445 yilda Muso xalqni chiqindilarni yerga qaytarib 
berishni buyurgan (Amrlar, 23-bob, 12-13-oyatlar). O'sha paytda tabiat chiqindilar 
bilan kurashishga qodir edi. O‗sha davrlarda, Yer yuzi aholisi juda kam bo‗lib,
odamlar shunchaki, tirikchilik bilan shug'ullanganlari uchun xosil bo‗lgan 
chiqindilar miqdori juda ham oz bo‗lgan. 
O'rta asrlarda shahar va aholi sonining ko'payishi, hunarmandchilik va 
savdoning jadal rivojlanishi bilan, shahar aholisi uchun maishiy chiqindilar 
muammosi allaqachon jiddiy bo'lib, shaxarlar loy va axlatga botgan, hatto Parij, 
Genuya va Neapol kabi go'zal shaharlari ham tom ma'noda ―ifloslangan suv bilan 
yuvingan‖ edi. 
1297 yilda Angliyada, yer egalaridan uyini va yo'laklarini toza saqlashni 
talab qiluvchi qonunlar qabul qilingan. 1354 yilgi qonun har hafta aholini 
ko'chadagi axlatlarni tozalashga majbur qildi. Va ko‗chalarni tozalovchi farroshlar 
xamda maxsus aravachalar joriy etildi. 
 
Maishiy chiqindilarni kompostlash.
Kompostlashning asosiy maqsadi 
qattiq chiqindilarni zararsizlantirish (60-70 ° S gacha o'z-o'zini qizdirish natijasida 
patogenlar yo'q qilinadi) va o'g'itga qayta ishlov berish - qattiq chiqindilarning 
organik qismini mikroorganizmlar tomonidan biokimyoviy parchalanishi natijasida 

---

Q.X.Muftaydinov, H.M.Qodirov, E.Yu.Yulchiyеv Ekologiya.
245 
sodir bo‗ladi. Qishloq xo'jaligida kompostni o'g'it sifatida ishlatish yetishtirilgan 
ekinlarning hosildorligini oshirishi, tuproq tarkibini yaxshilashi va undagi chirindi 
miqdorini ko'paytirishi mumkin. Kompostlash jarayoni, yoqish yoki assenizatsiya 
maydonlarida zararsizlantirishga qaraganda, atmosferaga issiqxona gazlari 
(birinchi navbatda karbonat angidrid) kamroq chiqarilishi juda muhimdir. 
Kompostning asosiy kamchiligi shundaki, uning tarkibida og'ir metallar va boshqa 
zaharli moddalar ko'p.