Toshkent 2020 yil

suksessiya
- deb yuritiladi. ―
Suksessiya
‖— 
lotincha so‗z bo‗lib ―izchillik‖ yoki ―meros bo‗lib qolmoq‖ va ―irsiy belgi‖ aniqroq 
qilib aytganda ―vorislik‖ degan ma‘nolarni bildiradi. 
 
Ekologik suksessiya (vorislik) - bu biotsenozlarning muntazam ravishda 
bir xil biotopda tabiiy yoki antropogen omillar ta'siri ostida yuzaga keladigan 
o'zgarishlardir
20
. 
Ba'zi bir jamoalar ko'p yillar davomida barqaror bo'lib qolishadi, boshqalari 
esa tez o'zgaradi. 
Suksessiya
(vorislik)ning sabablari va turlari har xil bo'lishi mumkin. 
Barcha ekotizimlarda o'zgarishlar tabiiy yoki Antropogen (sun'iy) sabablarga 
ko'ra sodir bo'ladi ( buni P.D. Yaroshenkoning tadqiqotlarida xam ko‗rishimiz 
mumkin. IV.3.1-jadval). Tabiiy o'zgarish qonuniydir va jamiyat tomonidan 
boshqariladi. Agar suktsessiyaning o'zgarishi asosan ichki o'zaro ta'sirlar bilan 
aniqlansa, ular 
autogen (Autos - o'zi)
, ya'ni o'zboshimchalik bilan vorislik 
deyiladi. Agar o'zgarishlar ekotizimning kirish qismida tashqi kuchlar tomonidan 
(bo'ron, yong'in, inson ta'siri) yuzaga kelsa, unda bunday vorisga 
allogen (Albs - 
boshqasi, boshqa)
deyiladi, ya'ni tashqi tomondan hosil bo'ladi. 
Belgilangan makonda bir-birini almashtirgan ketma-ket jamoalar 
qatorlari 
yoki 
bosqichlar
i deb nomlanadi.
Suktsessiya (meros)ning ikki turi mavjud:
birlamchi va ikkilamchi
.
Birlamchi suktsessiya (merosxo'rlik)-
avval tirik organizmlar egallamagan 
20
ЭКОЛОГИЯ: Учебник для технических вузов / Л. И. Цветкова, М. И. Алексеев и др.; 
Под ред. Л. И. Цветковой. - М.: Изд-во АСВ, СПб.: Химиздат, 2001. - 552 с: 

---

Q.X.Muftaydinov, H.M.Qodirov, E.Yu.Yulchiyеv Ekologiya.
87 
va tuproqsiz joyda boshlanadi. Bunday joylarga: toshqinlar bo‗lib o‗tgan, vulqon 
lavalari qoldiqlari bo‗lgan va ochiq kon hududlarini kiritishimiz mumkin. Dastlab, 
ushbu hududlarda bir muncha oddiy, ya'ni dastlabki tuproqlar paydo bo'ladi. 
Masalan, Lishayniklar toshlar ustiga joylashib, toshni asta-sekin tup tuproqqa 
aylantiradi, u yerda, yashil moxlar, o'tlar, butalar va boshqalarning o‗sishiga 
sharoit yaratiladi.