Тоshkеnт ахborot техnоlоgiyаlari univеrsiтетi

# include
template
T summa(T a, T b) {
return ( a + b );
}
int main()
{
int x = 22, y = 456;
float m = .01, n = 56.90; // kasrli sonda nuqtadan oldingi (butun qismdagi)
// nolni berish shart emas: ... m = .01 ...
cout << "int: 22 + 456 = " << summa(x,y) << endl;
cout << "float: 0.01 + 56.90 = " << summa(0.01,56.90) << endl;
return (0);
}
Ekranda:
int: 22 + 456 = 478
float: 0.01 + 56.90 = 56.91
Shablonlarni funksiyalardan tashqari klaslarga ham qo'llasa bo'ladi.
Ko'rib turganimizdek, shablonlar faqat bir marotaba yoziladi. Keyin esa mos keladigan tiplar qo'yilib, yozilib ketilaveradi. Aslida shablonlar C++ ning
standartida juda ko'p qo'llanilgan. Agar bilib ishlatilsa, shablonlar dasturchining eng kuchli quroliga aylanishi mumkin. Biz keyinroq yana shablonlar mavzusiga qaytamiz.
4. MASSIVLAR
Bu qismda dasturdagi ma'lumot strukturalari bilan tanishishni boshlaymiz.
Dasturda ikki asosiy tur ma'lumot strukturalari mavjuddir. Birinchisi statik, ikkinchisi dinamikdir. Statik deganimizda hotirada egallagan joyi o'zgarmas, dastur boshida beriladigan strukturalarni nazarda tutamiz. Dinamik ma'lumot tiplari dastur davomida o'z hajmini, egallagan hotirasini o'zgartirishi mumkin.
Agar struktura bir hil kattalikdagi tiplardan tuzilgan bo'lsa, uning nomi massiv (array) deyiladi. Massivlar dasturlashda eng ko'p qo'laniladigan ma'lumot tiplaridir. Bundan tashqari strukturalar bir necha farqli tipdagi
o'zgaruvchilardan tashkil topgan bo'lishi mumkin. Buni biz klas (Pascalda record) deymiz. Masalan bunday strukturamiz ichida odam ismi va yoshi bo'lishi mumkin.
Bu bo'limda biz massivlar bilan yaqindan tanishib o'tamiz. Bu bo'limdagi massivlarimiz C uslubidagi, pointerlarga (ko'rsatkichlarga) asoslan strukturalardir. Massivlarning boshqa ko'rinishlarini keyingi qismlarda o'tamiz.
Massivlar hotirada ketma-ket joylashgan, bir tipdagi o'zgaruvchilar guruhidir.
Alohida bir o'zgaruvchini ko'rsatish uchun massiv nomi va kerakli o'zgaruvchi indeksini yozamiz. C/C++ dagi massivlardagi elementlar indeksi har doim noldan boshlanadi. Bizda char tipidagi m nomli massiv bor bo'lsin. Va uning 4 dona elementi mavjud bo'lsin. Shemada bunday ko'rsataylik:
m[0] -> 4
m[1] -> -44
m[2] -> 109
m[3] -> 23
Ko'rib turganimizdek, elementga murojaat qilish uchun massiv nomi va [] qavslar ichida element indeksi yoziladi. Bu yerda birinchi element qiymati
4, ikkinchi element - 1 nomerli indeksda -44 qiymatlari bor ekan. Ohirgi
element indeksi n-1 bo'ladi (n - massiv elementlari soni).
[] qavslar ichidagi indeks butun son yoki butun songa olib keluvchi ifoda
bo'lmog'i lozim. Masalan:
...
int k = 4, l = 2;
m[ k-l ] = 77; // m[2] = 77
m[3] *= 2; // m[3] = 46
double d = m[0] * 6; // d = 24
cout << m[1]; // Ekranda: -44
...
Massivlarni ishlatish uchun ularni e'lon qilish va kerak bo'lsa massiv
elementlarini initsalizatsiya qilish kerak. Massiv e'lon qilinganda
kompilyator elementlar soniga teng hajmda hotira ajratadi. Masalan yuqorida
qo'llanilgan char tipidagi m massivini e'lon qilaylik.
char m[4];
Bu yerdagi 4 soni massivdagi elementlar miqdorini bildiradi. Bir necha massivni e'londa bersak ham bo'ladi:
int m1[4], m2[99], k, l = 0;
Massiv elementlari dastur davomida initsalizatsiya qilishimiz mumkin, yoki
boshlang'ich qiymatlarni e'lon vaqtida, {} qavslar ichida ham bersak bo'ladi.
{} qavslardagagi qiymatlar massiv initsalizaytsiya ro'yhati deyiladi.
int n[5] = {3, 5, -33, 5, 90};
Yuqorida birinchi elementning qiymati 3, ikkinchiniki 5 ... ohirgi beshinchi element qiymati esa 90 bo'ldi. Boshqa misol:
double array[10] = {0.0, 0.4, 3.55};
Bu yerdagi massiv tipi double bo'ldi. Ushbu massiv 10 ta elementdan iboratdir.
{} qavslar ichida esa faqat boshlangich uchta element qiymatlari berildi.
Bunday holda, qolgan elementlar avtomatik tarzda nolga tenglashtiriladi. Bu
yerda aytib o'tishimiz kerakki, {} qavslar ichida berilgan boshlangish
qiymatlar soni massivdagi elementlar sonidan katta bo'lsa, sintaksis hatosi
vujudga keladi. Masalan:
char k[3] = {3, 4, 6, -66, 34, 90}; // Hato!
Uch elementdan iborat massivga 6 dona boshlangich qiymat berilyapti, bu
hatodir. Boshqa misolni ko'rib chiqaylik:
int w[] = {3, 7, 90, 78};
w nomli massiv e'lon qilindi, lekin [] qavslar ichida massivdagi elementlar
soni berilmadi. Bunday holda necha elementga joy ajratishni kompilyator
{} qavslar ichidagi boshlangich qiymatlar miqdoriga qarab biladi. Demak,
yuqoridagi misolda w massivimiz 4 dona elementdan iborat bo'ladi.
E'lon davridagi massiv initsalizatsiya ro'yhati dastur ijrosi vaqtidagi initsalizatsiyadan ko'ra tezroq ishlaydigan mashina kodini vujudga keltiradi.
Bir misol keltiraylik.
// Massivlar bilan ishlash.