Toshkent davl



Yüklə 439,94 Kb.
səhifə4/17
tarix14.07.2023
ölçüsü439,94 Kb.
#136577
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   17
Otabekova Shahnoza dialektalogiya

3. Shevada a, ā unlilarining qo„llanilishi.
a- unlisi quyi keng, lablanmagan unli hisoblanadi. Bizning qarluq tip shevamizda a- orqa qator varianti bo‘lmay balki old qator ə tarzida talaffuz etiladi.
Aka - äkä Egar - egär Asal - äsäl Uka - ü

-A unlisi lab-lab V tovushi oldidan kelganda lablashadi yani ā unlisiga yaqin talafuz qilinadi:
Shavla - Şā:lä lavlagi - lā:lägi

Til orqa a unlisi qipchoq 1-guruh shevalarida ko‘proq uchraydi. ə unlisi o‘rnida bazan ï kelishi mumkin:

so‘rayman - sörämimän topmayman - tāpmimän

6
ko‘rmayman - körmimän
ā- orqa qator,quyi keng, qisman lablangan unlini ifodalaydi. Shahar va shahar tipidagi shevalarda keng qo‘llanadi. ā unlisi bizning shevamizda qollanadi:

omon - āmān qovoq - qāvāq oson - āsān

ā tovushi o‘rnida a unlisi qollanadi: sopol - sapol - sapāl
tovoq - tavoq - tavāq yomoq - yamoq - jamāq
sholgom - shalg‘om - šalγām

4.Singarmonizmning qaysi turi shevada qo„llaniladi: a)palatal singarmonizm saqlangan soz va grammatik shakllar qatnashgan ikki jumla yozing; b)labial singarmonizm elementlarini saqlagan soz shakllaridan beshta misol yozing.
Bizning shevamizda singarmonizm elementlari qo'llanmaydi.
a) Labial singarmonizm. Bu qonuniyatga kora, sozning dastlabki bog’inida old qator lablangan unli ishtirok etsa, keyingi bog’inlarda ham old qator lanlangan unli qatnashadi, aksincha, sozning dastlabki bog’inida

7
lablangan orqa qator unli ishtirok etsa, keyingi bo‘g‘inlarda ham orqa qator lablangan unliqatnashadi.

Uzum -uzum
Burun -burun
Yuvindi-
juvïnd ïQuyuq -
qujuq Quduq- quduq

b) Palatal singarmonizm. Bu qonuniyatga ko’ra, sozning dastlabki bog’inida old qator unlilar qatnashgan bo’lsa, keying bog’inlarda ham old qator unlilar ishtirok etadi, sozning dastlabki bog’inida orqa qator unlilar shtirok etsa, keying bog’inlarda ham orqa qator unlilarqatnashadi.


Qozon -qāzān qattiq- qattïq
Qoziq- qāzïq

Yüklə 439,94 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   17




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin