Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti d. Yu. Xujamkulov, D. A. Ismailov investitsiya loyihalarini

 

---

84 
4.2. Biznes-rejaning umumiy ma’lumotlari va rezyumesi. Biznes-rejaning 
asosiy bo’limlari. Investitsion loyihalashtirishda biznes-rejaning xususiyatlari.
 
Biznes-reja tuzilishi deyilganda biz unda yoritiladigan materiallar qisqacha 
tavsifiga e’tibor beramiz. Agar korxona o’z faoliyatiga chetdan sarmoya (kapital) jalb 
qilishni nazarda tutsa, banklar va investitsion kompaniyalar uchun biznes-reja vizit 
kartochkasi vazifasini o’taydi. Uning yana bir vazifasi imkoniyatli (potensial) 
investorni korxona bilan yaqindan tanishtirish va hamkorlikda ushbu loyihani joriy 
etishga undash hisoblanadi.
Har bir korxona o’z-o’ziga «Biznes-reja» tuzadi, ularning reja tuzishdagi 
tutgan yo’llari, rejaning tuzilishi biznes xarakteridan, aniq maqsadidan va qarz 
beruvchining aloxida talablaridan kelib chiqadi. Masalan sanoat mahsuloti ishlab 
chiqaruvchilar biznes-rejasi bilan axoliga servis xizmat ko’rsatuvchilar rejasi bir 
biridan tubdan farq qiladi. 
Biznes-rejaga qo’yilgan talablar o’zgarib turadi: birinchidan, u investitsiya jalb 
etishga qaratilganmi; ikkinchidan, korxonaga raxbarlik qilishdagi ichki xujjat 
vazifasini o’taydimi? 
Ammo, biznes-reja tuzish shaklidan qat’iy nazar, shunday asosiy savollar borki 
uni tuzishda ular xar tomonlama uylanishi, baholanishi va aks ettirilishi darkor. 
Birinchisi: Korxona nima faoliyat bilan shug’ullanadi? 
Ikkinchisi: Uning asosiy maqsadi nima? 
Uchinchidan: Oldiga qo’ygan maqsadga erishishdagi tutayotgan strategiyasi 
va taktikasi qanday? 
Turtinchidan: qancha moliyaviy mablag’lar talab etiladi, qaysi muddatga va 
ushbu resurslardan qanday foydalaniladi? 
Beshinchidan: qachon va qanday tartibda ssuda qaytarib beriladi? 
Bundan tashqari biznes-reja ishlab chiqishning umumiy talablarga rioya 
qilinishi ham kerak. 
Ularga: Rejani qisqa bo’lishi, biznes xaqidagi barcha asosiy ma’lumotlar 
qamrab olinishi va xajmi 7-10 betdan ortmasligi. Ayrim holatlarda kengroq biznes-

---

85 
reja tizimi talab etiladi, uning xajmi 50 betgacha borishi mumkin. Xar qanday 
holatlarda biznes-rejaga ikkinchi darajali masalalar kiritilishi mumkin emas. Jarayon 
(texnologiya) va mahsulotlarni faqat texnik holatlarini yoritib berishga yo’l 
qo’ymaslik zarur. Umum qo’llanishda bo’lgan terminlardan foydalanish tavsiya 
etiladi. Biznes-reja sodda va to’la bo’lishi. Rejalar aniq taxlilga asoslanishi lozim. 
Taxlilda aniq raqamlardan va takliflardan foydalanish zarur. Takliflar va oldindan 
berilgan fikrlarga asoslangan va mustaxkamlangan bo’lishi shart.
Masalan: bozorni o’rganishda to’g’ri statistik, demografik tadqiqotlar natijalari 
va biznes olib boruvchi shaxslar xulosalaridan foydalanish. Ko’p xollarda investorlar 
va qarz beruvchilar asossiz axborotlarga tayanib, mablag’larini tavakkal qilib 
yuboradilar. Biznes-reja investorlar va qarz beruvchilarga korxonani asosiy 
pozitsiyasini va holatlarini ko’rsatib beradi. Korxona raxbarlarini ko’zlangan 
maqsadga erishishidagi qobiliyatlarini ham bildiradi. Bu omillardan investor to’la 
xulosa chiqarib olishi mumkinki, mablag’ni ushbu korxonaga jalb etilishi kelgusida 
ijobiy natijalar beradi. Shu bilan bir qatorda yuzaga kelgan ayrim muammolarni xal 
etadi. Ya’ni: 
-belgilangan maqsadga erishish yo’lidagi yuzaga kelgan tavakkalchilikka ham 
tavsifnoma berishi shart. Agar muammo va tavakkalchilik korxonaga bog’liq
bo’lmagan xolda yuzaga kelsa, tashqi doirada korxonaga ishonchni qo’pol 
buzilishiga yoki izdan chiqishiga olib kelishi mumkin. 
- asossiz, tasdiqlanmagan qaror qabul qilishga yo’l qo’ymaslik 
darkor. Masalan, kelgusi yilga realizatsiya xajmi 2 barobar ortadi deb belgilash yoki 
yangi turdagi mahsulot ishlab chiqarish keng yo’lga qo’yiladi deb hisoblash va 
xokazo. Aniq, asosli fikrlar va iqtisodiy hisob-kitoblar darkor, ular axborot manbalari 
bilan asoslangan bo’lishi shart. 
Biznes-rejaga korxona strategiyasi imkoniyatlari kiritilgan bo’lishi, shu 
jumladan to’siqlar, ularni bartaraf etishning to’la imkoniyatlari yoritilishi zarur. 
Biznes-rejada moliyaviy hisob-kitoblar ichki foydalanish uchun tashqi 
foydalanuvchilarga nisbatan kengroq yoritilishi kerak. 

---

86 
Biznes-reja tuzish ko’p vaqt talab qiladi. Uning sifati menejerlar tajribasi va 
olgan bilimlariga bog’liq bo’ladi.
U yetarli darajada to’liq bo’lishi va xar qanday investorga korxona xaqida 
barcha ma’lumotlarga ega bo’lishi imkonini beradi. Bundan tashqari biznes-reja 
menejerlarga korxona faoliyatini boshqarishda yordam ham berishi kerak. Biznes-reja 
tuzishga kirishgan xar qanday menejer o’zidan katta kuch va uzoq vaqt talab qilishini 
xis eta bilishi kerak. Ushbu jarayonni korxona faoliyatini taxlili jixatidan qayta 
baholashni o’z ichiga olishni bilishi lozim. 
Xozirgi kunda jaxon amaliyotida biznes-rejalarning besh bo’limlardan tortib 18 
bo’limgacha tuzib chiqilgan ko’rinishlari mavjud. Biznes-rejalar tarkibi odatda biznes 
mazmuni, moxiyati, doirasi va darajasidan kelib chiqib belgilanadi. Aniq tasavvur 
xosil qilish maqsadida, ayrim misollar keltiramiz. 
Biznes-rejalar taxminiy tuzilishi. 
1-bo’lim. Firma imkoniyatlari (kirish). 
2-bo’lim. Tovarlar (xizmatlar) turlari. 
3-bo’lim. Tovarlarni (xizmatlar)sotish bozorlari. 
4-bo’lim. Sotish bozorida raqobat holati. 
5-bo’lim. Marketing rejasi. 
6-bo’lim. Ishlab chiqarish rejasi. 
7-bo’lim Tashkiliy reja. 
8-bo’lim. Firma faoliyati xuquqiy ta’minoti. 
9-bo’lim. Tavakkalchilikni baholash va sug’urta. 
10-bo’lim. Moliya bo’limi. 
11-bo’lim. Moliyalashtirish strategiyasi. 
Investitsiya loyihasi bo’yicha mahalliy va xorijiy tajribalarni hisobga olgan 
holda biznes-rejani tuzish va uni texnik-iqtisodiy asoslashning quyidagi tuzilishini 
ko’rib chiqamiz: