Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti d. Yu. Xujamkulov, D. A. Ismailov investitsiya loyihalarini

6.3. Loyiha qiymatini boshqarishning asosiy tamoyillari. Loyiha qiymatini 
boshqarish, byudjetlashtirish. Loyiha qiymatini nazorat qilish usullari 
Iqtisodiy tarkibning qayta qurilishi faol investitsiya siyosatini o’tkazish bilan 
chambarchas bog’liqdir. Investitsiya bazasini rivojlantirish va chuqurlashtirish 
islohotlar strategiyasining muhim shartidir. Iqtisodiyot tuzilishi qurilishining 
belgilangan yo’nalishlari eksport imkoniyatining kengaytirilishiga, baquvvat 
investitsiya siyosatini o’tkazish yo’li bilangina erishishimiz mumkin. Buning uchun 
o’z sarmoyalarimizni ham, tashqi kreditlarni ham bevosita investitsiyalar va ularning 
barcha manbalarini ham ishga solish zarur. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida investitsion loyihalarini moliyalashtirish 
investorlar tomonidan tashkil etilgan har xil manbalar, shu jumladan moliyaviy 
resurslarni jalb qilish yo’li bilan, kreditlar evaziga qonunchilikda belgilangan holda 
qimmatli qog’ozlar va zayomlar chiqarish hisobiga amalga oshiriladi. 
Umumiy hisobga olganda investitsion loyihalarni moliyalashtirish manbalari 
quyidagi shakllarga bo’linadi: 
1.
Investorning o’z moliyaviy resurslari; 
2.
Investorning qarzga olgan mablag’lari; 
3.
Investorni jalb qilgan moliyaviy resursi; 
4.
Davlat byudjeti mablag’lari;
 
5.
Chet el investitsiyalari va kreditlari;
 
6.
Noana’viy moliyalashtirish. (sindikat kreditlash, venchurli va boshqalar).
 
Kapital moliyalashtirish manbalarini ikki guruhga ajratish mumkin: 
a) markazlashtirilgan qo’yilmalar, ular quyidagilarni o’z ichiga oladi: 

---

124 
-
davlat byudjeti va davlat byudjetidan tashqari fondlar mablag’lari; 
-
tashqi qarzlar limitlaridan kelib chiqib hukumat kafolati ostidagi chet el 
investitsiyalari va kreditlari. 
b) markazlashtirilmagan kapital qo’yilmalar, ular quyidagilarni o’z ichiga 
oladi: 
- korxonalar mablag’lari, shu jumladan, qo’shma korxonalar, xorijiy 
korxonalar va xususiy korxonalarning mablag’lari, shuningdek, O’zbekiston 
Respublikasining norezidentlarining mablag’lari;
- davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari mablag’lari, banklarning, shu 
jumladan, xorijiy banklarning kreditlari; 
- aholi mablag’lari. 
Investitsion loyihalarni moliyalashtirish turli shakl va usullarda olib boriladi. 
Hozirgi vaqtda investitsiyalarni moliyalashtirish manbalarini shakllantirish, 
investitsiya faoliyatining bosh muammolaridan biri hisoblanadi. Bozor iqtisodiyoti 
sharoitida investitsion loyihalarni moliyalashtirish quyidagi manbalar hisobiga 
amalga oshirilmoqda. 
1.
Investorning o’z moliyaviy resurslari va ichki xo’jalik rezervlari (foyda, 
amartizatsiya ajratmalari, maxsus rezerv fondlari); 
2.
Investorning qarz mablag’lari (bank krediti, byudjet krediti, obligatsiya 
bo’yicha qarzlar); 
3.
Jalb qilingan moliyaviy resurslar (aksiyalarni sotish, mehnat jamoasining 
pay va boshqa ko’rinishdagi badallari, yuridik va jismoniy shaxslarning pay va 
boshqa badallari); 
4.
Byudjetdan investitsion assignatsiyalari (mahalliy, davlat va byudjetdan 
tashqari fondlar mablag’lari). 
5.
Chet el investitsiyalari (chet el kreditlari, to’g’ridan-to’g’ri chet el 
investitsiyasi, qo’shma korxonalar ko’rinishida); 
6.
Lizing (investitsion loyihalarni moliyalashtirishning bir turi bo’lib, asbob-
uskuna, transport vositalari, bino va inshootlarni ijariga berish tushuniladi). 
Ushbu moliyalashtirish shakllari va manbalarining har biri o’zining ijtimoiy 

---

125 
siyosiy va iqtisodiy jihatlariga ega, shu sababli investitsion loyihalarni 
moliyalashtirish shakllarini tahlil qilib eng qulay shakl va usul tanlanadi. 
Investitsiyalarni moliyalashtirishning eng ishonchli manbasi bu o’z mablag’lari 
hisoblanadi. Har qanday tijorat tashkiloti doimo investitsiyalarni o’z hisobidan 
moliyalashtirishga intiladi. Bu holatda moliyalashtirish manbalarini qayerdan olish 
kerak degan muammo vujudga kelmaydi va uning bankrotlik xavf-xatari (riski) 
kamayadi. Bundan tashqari ijobiy tomonlari ham mavjud. Xususan o’z-o’zini 
moliyalashtirish korxonani rivojlanganligi va uning yaxshi moliyaviy holatini 
bildiradi va yana raqobatchilardan ma’lum bir ustunlikka ega bo’ladi, boshqa 
korxonalarda bunday imkonyat bo’lmasligi mumkin. Har qanday tijorat tashkilotining 
asosiy o’z-o’zini moliyalashtirish manbai bu asosan sof foyda va amortizatsiya 
ajratmasi hisoblanadi. 
a) 
"Foyda investitsiyalarni moliyalashtirish manbai sifatida".
Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonaning asosiy maqsadi bu maksimal foyda 
olishdir. U korxona faoliyatining asosiy moliyaviy natijasi hisoblanadi.
Korxonaning balans foydasi (Fb) quyidagi tarkibiy qismlardan tashkil topadi: