Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti m. M. Azlarova inson resurslarini boshqarish

5.4. Rahbarlik uslublarining turlanishi

Rahbarlik uslubi, belgisi va bo‗ysunuvchilarga nisbatan munosabatiga qarab, barcha rahbarlarni quyidagi uch turga ajratish mumkin: avtokratik rahbar,liberal rahbar, demokratik rahbar.
Ushbu rahbarlarning ijobiy va salbiy xislatlari, ularning ish uslublari to‗g‗risida 7- jadval ma‘lumotlaridan ko‗rishimiz mumkin.
Qayd etilgan rahbarlik uslublari sof holda uchramaydi. Hayotda har bir rahbarning ish uslubi har xil bo‗ladi, lekin yuqoridagi uch uslubdan biri yaqqolroq sezilib turadi. Turli xil ishlab chiqarish vaziyatlarida har xil xodimga nisbatan rahbarlikning ijobiy tomonlaridan foydalanish zarur. Rahbar haqiqiy ahvolga qarab ish tutishi va bo‗ysunuvchilarning o‗ziga xos shaxsiy xislatlarini hisobga olib muomala qilishi lozim.

7-jadval Rahbarlik uslublarining turlanishi³¹

№	Rahbar va qo‗l ostidagilarning o‗zaro munosabatlari ko‗rsatkichlari		Rahbarlik uslublari
		Avtokratik	Demokratik	Liberal
1	Qaror qabul qilish usuli	Masalalarni yakka o‗zi hal etadi	Qaror qabul qilishda avval qo‗l ostidagilar bilan maslahatlashadi	Yuqori rahbarni ko‗rsatmasini kutadi yoki kengash qarorini kutadi
2	Qarorni ish bajaruvchilarga etkazish usuli	Ko‗rsatadi, farmon beradi, buyuradi	Taklif qiladi, iltimos qiladi	Iltimos qiladi, yalinadi
3	Javobgarlikni taksimlash	O‗z zimmasiga oladi yoki qo‗l ostidagilarga yuklaydi	Javobgarligini huquqlarga qarab taqsimlaydi	O‗zidan javobgarlikni olib tashlaydi
4	Tashabbusga munosabati	To‗la tashabbusni bostiradi	Rag‗batlantiradi va manfaat uchun ishlaydi	Tashabbusni qo‗l ostidagilarga topshiradi
5	Kadrlarni tanlashga munosabati	Malakali xizmatchilardan qo‗rqadi, ulardan ozod bo‗lish yo‗llarini izlaydi	Ishbilarmon, o‗qimishli ishchilarni tanlab oladi	Kadrlar tanlash bilan shug‗ullanmaydi
6	Shaxsiy bilim etishmasligiga bo‗lgan munosabati	Hamma narsalarni biladi va bajara oladi deb hisoblaydi	O‗z malakasini uzluksiz oshirib boradi, tanqidga ijobiy qaraydi	O‗z bilimini tuldirib boradi, buni qo‗l ostidagilarga maslaxat beradi
7	Aloqa qilish uslubi	Oraliq saqlaydi, muomilaga kirishmaydi	Do‗stlarga munosabatda muomilani yoqtiradi	Aloqa qilishdan qo‗rqadi, boshqalar tashabbusi bilan muomila qiladi
8	Tavsifiy qo‗l ostidagilar bilan munosabati	Kayfiyatga qarab	Bir tekis axlok, doimo o‗zini-o‗zi nazorat qiladi	Rasmiyatchilik intizomni talab qiladi
9	Intizomga munosabati	Rasmiyatchilik bilan qattiq intizom tarafdori	Ma‘noli intizom tarafdori, odamlarga qarab munosabatda bo‗lish	Xuddi shunday harakat qiladi
10	Qo‗l ostidagilarga ma‘naviy ta‘sir ko‗rsatishga munosabati	Jazo berishni asosiy tarbiya usuli deb biladi.	Doim turli rag‗batlantirish- larni ishlatadi	Xuddi shunday harakat qiladi

Ko‗pincha rahbar va bo‗ysunuvchilar o‗rtasida masofa bo‗lishi zarur, yaxshi munosabatlar va talabchanlik birga bo‗lolmaydi degan fikr ko‗p uchraydi, ammo g‗arbda rahbariyat va bo‗ysunuvchilar o‗rtasidagi munosabatlarning demokratikligi aslo ishga taxdid solmaydi. Ko‗p firmalarda bunday munosabat mijozlar va buyurtmachilarning qiziqishidan kelib chiqadi. Xizmatchining mijozlar bilan qanday muomala qilishi yollovchilarning unga bo‗lgan muomalasining aks etishidir. Agar firma xodimlari rahbariyatdan rozi bo‗lmasalar mijozlar haqida qayg‗urmaydilar. Faqat jonkuyarlikkina jonkuyarlikni tug‗diradi.
Eng avvalo, vaqt cheklanganligiga qaramay rahbar ishga doir suhbat tashabbusini topishga o‗rganishi darkor. Boshliqning bo‗ysinuvchiga har qanday harakati oddiy bir shaxsning boshqa shaxsga munosabati sifatida emas, balki hokimiyatga ega bo‗lgan shaxsning boshqa shaxsga harakati sifatida qabul qilinadi. Shuning uchun rahbarning qaysi bir jamoa a‘zosini xush kurmasligi uning muomalasida ko‗rinmasligi kerak, aks holda ular boshliqning insonni shaxsiy, kasbiy va boshqa hislatlariga berilgan baho deb tushunilishi mumkin. Va aksincha, boshliq va bo‗ysinuvchining shaxsiy do‗stona munosabatlari xizmat munosabatlari sohasiga ta‘sir qilmasligi zarur.
Agar rahbar xizmat munosabatlarini shaxsiy munosabatlar asosida shakllantirsa, hech qachon katta obro‗-e‘tibor va hurmat qozonmaydi. Shuning uchun boshliq o‗z xodimlariga nisbatan faol, og‗ir va vazmin bo‗lishi lozim.