Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti Samarqand filiali

O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti Samarqand filiali
Raqamli iqtisodiyot va axborot texnologiyalari

Raqamli biznes modellar fanidan

Amaliy darsi

Mavzu: RAQAMLI BIZNES MODELLAR VA PLATFORMALARNING

PAYDO BOʻLISHI

Tuzuvchi: Yuldosheva Z.S

Samarqand-2023
6-amaliy dars
Mavzu: RAQAMLI BIZNES MODELLAR VA PLATFORMALARNING
PAYDO BOʻLISHI
Reja:

1. Raqamli texnologiyalar biznes model sifatida.

2. Amaliyotda raqamli biznes modellari: tish choʻtkasi innovatsiyasi.
Amaliy ish topshirig’i: Har bir talaba mavjud biznes loyihasi bo’yicha canvas platformasida raqamli biznes modelini tayyorlash.
Raqamli texnologiyalar biznes model sifatida.
Kompaniyalar o'z bizneslarini rivojlantirish uchun dasturiy ta'minotdan foydalanganlarida, bu odatda ularning biznes modelini faqat minimal yoki umumiy o’zgarishlarga olib keladi. Masalan, maishiy texnika sanoatida barcha yirik ishlab chiqaruvchilar o'z mahsulotlarini Internetga ulashga harakat qilishmoqda. Hozirda ko'plab ishlab chiqaruvchilarning kir yuvish mashinalari, muzlatgichlari yoki pishirgichlari qo’shimcha dasturga ega. Qo'shilgan qiymat esa faqat minimal miqdordadir. Televizor sanoatida bir necha yildan buyon ishlab chiqaruvchilar o'zlarining mahsulotlarida minimal miqdordagi dasturlar yuklangan "smart" versiyalarini ishlab chiqarishmoqda. Yana bir bor ta’kidkash joizki, qo'shilgan qiymat yaratish televizor sanoatini butunlay o’zgartiradi deya olmaymiz. Ammo raqamli biznes modellari mavjud mahsulotlarga aloqa o’rnatish, ularga xususiyat qo’shish yoki marketing kanallarini qo'shishdan iborat emas. U inqilobiy istiqbolni taklif etadi.
Raqamli biznes modellari - bu internet kompaniyalari tomonidan kashf qilingan metodni qo'llash orqali yangi foydalanuvchilar, yangi mahsulotlar, yangi hamkorlar va yangi bozorlar orqali talabni shakllantirishning yangi usullaridir. Misol tariqasida, kompaniyalar yangi hamkorlar, yangi mahsulotlar, yangi foydalanuvchilar va yangi bozorlardan talabni qanday yaratishi mumkinligi to'g'risida to'rtta misolni ko'rib chiqamiz.
1) Apple yangi hamkorlik shakli orqali iPhone, iPad, Apple TV va Apple Watch mahsulotlariga talab yaratadi; Apple mahsulotlari uchun millionlab ilovalarni yaratadigan dasturiy ta'minot ishlab chiqaruvchilar mavjud. Ilovalar qancha ko’p bo'lsa, shuncha ko'p foydalanuvchilar Apple mahsulotlarini sotib olishadi.
2) Samsung SmartThings yangi iste’molchilar orqali o'zining aqlli uy mahsulotlariga talabni paydo qildi. Samsung dasturiy ta'minot ishlab chiqaruvchilariga SmartThings dasturiga o’zlarining sensor mahsulotlarini va minglab boshqa maishiy texnika vositalarini ulash imkoniyatini beradi.
3) AQSH ning Walgreens savdo tarmog’i o'zlarining chakana biznesiga talabni foydalanuvchilarga fotosuratlar va fayllarni bosib chiqarish imkoniyatini berish orqali keltirib chiqaradi. Walgreens dasturiy ta'minot ishlab chiqaruvchilariga dasturlariga "Walgreens-da bosib chiqarish" funksiyasini qo’shishni taklif qiladi va shu bilan birga fotoilovalar foydalanuvchilarini Walgreens kompaniyasiga jalb qilish imkoniyatini paydo qiladi.
4) Amazon Kindle gadjetlarini arzon narxlarda ishlab chiqaradi. Elektron tijorat xizmatlariga talabni qondirish uchun Kindle planshetlarini ushbu xizmatga bog’lab qo’ygan. Amazon o'zining Kindle planshetlariga bo'lgan talabni elektron tijorat biznesiga bo'lgan talabga yo’naltiradi. Yuqorida keltirilgan to'rtta misolda ham dasturiy ta'minotni ishlab chiquvchilarga e’tibor qaratilgan. Biz ushbu misollarda ishlab chiquvchilar qanday qilib raqamli biznes modellarining harakatga keltirishini ko'rishimiz mumkin. Raqamli biznes modellarini ularni qiymat yaratish, yetkazish, egallash va himoya qilishning 4 bosqichli arxetekturasini tushunishga harakat qilamiz.

VisionMobile ma’lumotlari asosida Millionlab uchinchi tomon ilovalari Ishlab chiquvchilar FedEx-ni korporativ veb-saytga qo'shadilar Reklamada ilovalardan va foydalanuvchi profilidan foydalanish Kompaniya yaratgan bo’shliq bozorga yangi kirganlardan himoya qiladi FedEx Apple Google Qiymat Apple Twitter Yaratish yetkazish egallash himoya qilish Kompaniya Raqamli biznes modellari yangi qiymat yaratishi mumkin, masalan, Apple o'zining iPhone-lariga talab yaratish uchun millionlab uchinchi tomon dasturlaridan foydalanadi. Raqamli biznes modellari qiymatni yangi usullar bilan yetkazib berishi mumkin; masalan, FedEx dasturchilarga logistika xizmatlarini taqdim etish va ularni har qanday elektron tijorat yoki korporativ veb-saytga moslashtirishga imkon beradigan imkoniyat taqdim etadi. Bu holda veb-saytning o'zi orqali qiymat yaratiladi. Bunda elektron tijorat kompaniyalari FedEx bilan yetkazish tugmasini o’z veb saytlariga qo’shishlari kifoya. Raqamli biznes modellari yangi usullar bilan qiymatni egallashi mumkin: Twitter dasturchilarga Twitter foydalanuvchi ma'lumotlarini autentifikatsiya qilish orqali ilovalariga kirish huquqini beradi. Buning evaziga Twitter reklama biznesini rivojlantirish uchun ilovalardan foydalanish va foydalanuvchi profilini o'z ichiga oladigan ma’lumotlarga ega bo’ladi. Raqamli biznes modellari qiymatni yangi usullar bilan himoya qilishi mumkin. 2010-yillarning boshlarida Apple va Google nafaqat Nokia ni hattoki Blackberry-ni ham taxtdan tushirishga muvaffaq bo'lishdi. Ular boshqa platformalar uchun emas, balki Android va iOS uchun ilovalar ishlab chiqqan yuz minglab ishlab chiquvchilar tufayli o'z bizneslarini Microsoft va Mozilla-dan himoya qila olishdi. Apple va Google o’z atrofida keyinchalik maydonga keladigan o'yinchilarni ta'qib qilish imkoniyatini beruvchi ishlab chiquvchilar ekotizimini yaratdi.