Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. Shodmonov iqtisodiyot nazariyasi

narxdan tashqari bir qator omillar
ham ta’sir qiladi. Bu omillarning asosiylari quyidagilar: 
1) resurslar narxi;
2) ishlab chiqarish texnologiyasi; 
3) soliq va subsidiyalar;
4) boshqa tovarlar narxi; 
5) narx o‘zgarishining kutilishi;
6) bozordagi sotuvchilar soni. 
Mazkur omillardan bir yoki bir nechtasining o‘zgarishi taklif hajmining 
o‘zgarishini taqozo qiladi. 
Taklifga ta’sir qiluvchi omillarni alohida-alohida qarab chiqamiz. 
1.
 
Resurslar narxi.
Ishlab chiqarish xarajatlari va taklif o‘rtasida mustahkam 
o‘zaro bog‘liqlik mavjud. Resurs narxlarining pasayishi ishlab chiqarish 
xarajatlarini kamaytiradi va taklifni oshiradi. Aksincha, resurslarga narxning 
oshishi ishlab chiqarish xarajatlarini oshiradi va taklifni qisqartiradi. Masalan, 
mineral o‘g‘itlar narxining pasayishi bug‘doy taklifini oshiradi, qurilish 

---

218 
materiallari narxlarining oshishi uy-joy va ishlab chiqarish binolari taklifini 
qisqartiradi. 
2.
 
Ishlab chiqarish texnologiyasi.
Texnologiyalarning takomillashuvi 
mahsulot ishlab chiqarish samaradorligini oshirish imkonini beradi. Resurslarning 
mavjud narxida ishlab chiqarish xarajatlari kamayadi va taklif ko‘payadi. Masalan, 
paxta zararkunandalariga qarshi ancha samarali biologik usullarning yaratilishi 
paxta tolasining miqdori va sifatini, binobarin taklifini oshiradi. 
3.
 
Soliqlar va subsidiyalar darajasi.
Soliqlarning aksariyat turlari ishlab 
chiqarish xarajatlari tarkibiga kiradi. Shu sababli soliqlarning oshishi ishlab 
chiqarish xarajatlarini oshiradi va taklifni qisqartiradi. Masalan, import tovarlarga 
boj to‘lovlarining oshishi uning taklifini qisqartiradi. Aksincha, davlat qandaydir 
tovar ishlab chiqarish yoki biror sohaga subsidiya (subsidiya – davlat tomonidan 
aholi yoki korxonalarga o‘z zararlarini qoplash yoki boshqa maqsadlar uchun 
qaytarilmaslik sharti bilan beriluvchi mablag‘) bersa, bu amalda xarajatlarni 
kamaytiradi va uning taklifini oshiradi.