Toshkent davlat sharqshunoslik instituti

Kurs ishining maqsad va vazifalari. Tadqiqotning maqsadi Yaponiya 
iqtisodiyoti, uning jahon xo‘jaligida tutgan o‘rni, yapon modeli, yaponiyaning 
geografik joylashuvi,aholi, mehnat, mineral xom-ashyo, yoqilg‘i-energetika 
resurslari hamda baynalminallashib borayotgan davrda Yaponiya iqtisodiyotini 
o‘rganishdan iborat.Hozirgi kunda 34 ta yapon kompaniyasi dunyodagi eng yirik 
200 ta kompaniya rеytingidan joy olgan. Mamlakatda jami 800 mingdan ortiq 
yirik, o`rta va kichik kompaniyalar mavjuddir. Yaponiyadagi barcha o`rta va 
kichik korxonalar va mikrofirmalar ham turli uyushmalarga birlashgan. Dеyarli 99 
% korxonalar kichik va o`rta biznеs toifasidagi korxonalar qatoriga kiradi. 
Sanoatning asosiy tarmoqlari: qora mеtallurgiya, radioelеktronika, 
tеlеradioapparatura, avtomobilsozlik, tеzyurar poеzdlarni ishlab-chiqarish, nеft 
ximiyasi, to`qimachilik, avtomtika dastgohlari, aloqa vositalari, biotеxnologiya, 
mikroelеktronika va boshqa o`nlab sanoat tarmoqlari mavjud. Yaponiya sanoati 
xorijdan sotib olingan xomashyo hisobiga ishlaydi. Hozirda ko`p xomashyo talab 
ishlab chiqarishlar xorijga, avvalo rivojlanayotgan mamlakatlarga ko`chirilmoqda. 
Kurs ishining tarkibikirish, ikkita bob, xulosa hamda foydalanilgan 
adabiyotlar ro‘yhatidan iborat.Kurs ishida globallashuv sharoitida Yaponiya 
iqtisodiyotining rivojlanish xususiyatlari, omillari va istiqbolli yo‘nalishlari 
o‘rganilgan, O‘zbеkiston Rеspublikasining mamlakat bilan iqtisodiy hamkorligini 
rivojlantirish xususiyatlari va yo‘nalishlari tahlil etilgan. 
Kurs ishining xulosa qismida tahlil natijalari umumlashtirilib, nazariy va 
amaliy ahamiyatga ega xulosa va takliflar bеrilgan. 

---

6 
I-BOB. Yaponiya haqida umumiy ma‟lumotlar
 
1.1. Yaponiyaning hududiy va tabiiy geografik o‟rni.
Yaponiyaning umumiy maydoni 376 ming km. kv. Hududining muhim 
xususiyatlaridan biri uning katta va kichik bir-biriga yaqin orollarda 
joylashganligidir. Ulardan 4 tasining maydoni ancha kattadir. Bularga Xansu, 
Xokkaydo, Kyuysu va Sikoku orollari kiradi. U unitar davlat bo‘lib, 47 
prefekturaga bo‘linadi. 
Yaponiya, asosan, tog‘li mamlakat.Hududining 75 % tog‘lar egallaydi.Eng 
baland tog‘I Fudziyama (3776m)-yapon xalqining ommaviy topinadigan – 
sig‘inadigan muqaddas joyi hisoblanadi.Tekisliklari, asosan, Tinch okean sohillari 
bo‘ylab joylashgan. Ayniqsa,Tokio qo‘ltiq-bo‘yidagi Kanto pasttekisligida 
mashhurdir. Mamlakat Mineral boyliklarga ancha kambag‘al Yapniya biron-br 
yerosti boyliklari blan o‘zini o‘zi ta‘minlay olmaydi.Shu bilan birga, boy dengiz, 
geometral, gidroenergiya, agroiqlim resurslariga ega. 
Iqlimi musson xareakterda. Qish oylari nisbatan qurg‘ochil va sovuq, ammo 
shimoldan janubga qarabisib boradi. Yoz esa ancha namli va issiq o‘tadi. Yog‘in 
miqdori o‘rtacha 1700 mm. dan 4000 mm. gacha tebranadi. 
Yaponiyaning tabiiy sharoiti o‘ziga xosdir.U kuchli tropic dovullar yo‘lida 
joylashgani uchun bahorning erta oylarida har yili kuchli to‘fon – tayfunlar bo‘lib 
turadi.Unda tez-tez silkinishlari bo‘lib turadi.Ba‘zan u juda kuchli halokatli tarzda 
ro‘y beradi. 
Yaponiyaning aholisi 127,3 mln kishi.Aholisining soni bo‘yicha jahon 
mamlakatlari orasida sakkizinchi o‘rinda turadi. 
Yaponiya tipik Sharq davlatlaridan bo‘lishiga qaramasdan, Osiyoda birinchi 
bo‘lib, demografik ko‘rsatkichlarga ko‘ra 11 tipdan 1 tipga o‘ta oldi. Unda har 
1000 aholi hisobiga tug‘ilish 10 kishiga, o‘lim esa 7 kishiga to‘g‘ri kelmoqda yoki 

---

7 
mamlakat aholisi yiliga o‘rtacha 275 ming kishiga ko‘paymoqda. Unda bolalar 
o‘limi ko‘rsatkichlari jahonda eng pstdir.Shu bilan birga aholisi o‘rtacha 80 
yoshdan ortiqroq umr ko‘radilar.Ko‘rsatkichlarga erishishda mamlakatda olib 
borilayotgan optimal, demografik siyosat, aholining yetuk ijtimoiy hayot 
tarsi.Oilani rivojlantirish yo‘nalishlari, qo‘lga kiritilgan yutuqlar muhim rol 
oynamoqda. 
Yaponiyabirmillatlidavlatdir.Uningaholisining 99 % yaponmillatigamansubdir 
Yaponiyada aholining o‘rtacha zichligi 1km
2 
maydonga 338 kishi to‘g‘ri keladi. 
Agar mamlakat aholisining asosiy qismi umumiy maydonning 10 % yashashini 
hisobga olsak, amalda aholiyashaydigan hududlarda bu ko‘rsatkich ming kishini 
tashkil qiladi. 
Yaponiya yuqori darajada urbanizatsiyalashgan davlatlar qatoriga kiradi. 
Unda jami aholining 76 % ko‘prog‘i shaharlarda yashaydi 
Mamlakatda yirik shaharlar soni 200 dan ortiq. Eng yirik shahri 
mamlakatning poytaxti Tokio bo‘lib, unda 30,2 mln. dan ortiq aholi istiqomat 
qiladi. Aholisi 1mln. dan ortiq bo‘lgan yana 6 ta shahri bor. Mamlakatda yirik 
shaharlar aglomeratsiyalari saqlanmoqda Tokio-Nagoya-Osaka yo‘nalishi bo‘ylab 
600 km. dan ortiq masofaga cho‘zilgan hududida dunyodagi eng yirik 
megalopolislardan biri Tokaydo tashkil topgan. Yirik shaharlari, bu jumladan, 
1869-yildan mamlakat poytaxti hisoblanadigan Tokio (Sharqiy poytaxt demakdir) 
shahri, asosan, yangidan qurilgan. Seysmiklikdarajasi nihoyatda yuqori bo‘lgan 
50-60 qavatli bino-imoratlar shaharning asosiy ko‘rinishlarini tashkil qiladi. 
Foydalanadigan yer nihoyatda qimmatli, taqchil resurs bo‘lganligi sababli 
Yaponiyada hozirgi vaqtda binolarni ―osmono‘par‖ qilib qurish bilan birga, 
ularning qator qavatlarini yer ostida joylashtirishga ham erishilmoqda. Alohida 
texnopolis-ilmiy-injenerik komplekslari, asosan, dengizning sayoz qo‘ltiq va 
ko‘rfazlarini turli axlat va chiqindi jinslar bilan to‘ldirish hisobiga hosil qilingan 
hududlarida qurilmoqda.Yaponiya aholisining deyarli hammasi dengiz sohili 

---

8 
bo‗ylab cho‗zilgan ensiz serunum tekislikda yashaydi. Sholipoyalar, mevali 
bog‗lar, choyzorlar yil sayin o‗zining katta qismini tobora o‗sib borayotgan yirik 
shaharlarga bo‗shatib bermoqda. Yaponiyaning poytaxti – Tokio jahondagi eng 
katta shaharlardan biri.Unda 12 millionga yaqin kishi yashaydi. 
Yaponiya – o‗rta asrlarda vayronalik keltirgan bosqinchilik urushlaridan, 
so‗ngra mustamlakachilik asoratidan xoli qolgan Osiyodagi yagona mamlakat. 19-
asrda Yaponiya sanoati jadal rivojlana boshladi. Bugungi kunda u sanoati 
rivojlangan mamlakatlar orasida AQSHdan keyin ikkinchi o‗rinda turadi.
2
Aholining beshdan to‗rt qismi shaharlarda yashaydi. Kema to‗xtaydigan 
joylari va zavodlari bo‗lgan, bir-biriga tutashib ketgan shaharlar qirg‗oq bo‗ylab 
turna qator tizilgan.Mamlakatda foydali qazilmalar va tabiiy resurslar oz, shu 
sababdan uning xo‗jaligi tashqi savdoga juda bog‗liq. U turli mamlakatlarga 
mashina, apparat, gazlama va boshqa sanoat mollari chiqaradi, chetdan neft, ruda, 
yog‗och, don va boshqa xom ashyolar keltiradi. 
Yaponiya kun chiqish tomondagi orollarda joylashgan. Shuning uchun uni 
azaldan Kun chiqar mamlakat deb ataydilar.Yaponlar uni Nippon deydilar. Quyosh 
mamlakat bayrog‗ida ham tasvirlangan, uning gerbi – oltin xrizantema ham quyosh 
ramzi. 
Yaponiya orollari shimoldan janubga ancha masofaga cho‗zilgan. Yaponiyaning 
shimolida, ayniqsa, Xokkaydo orolida qish juda serqor va xiyla sovuq, janubda – 
Ryukyu orollarida deyarli tropik iqlim. U yerda bananlar va sago palmalari o‗sadi. 
Mamlakat jami maydonining oltidan besh qismi baland va tik yon bag‗irli 
tog‗lar bilan band, ular qalin o‗rmonlar bilan qoplangan. Eng baland tog‗i – 
so‗ngan Fudziyama vulkani. Bu tog‗ Yaponiyada muqaddas hisoblanadi. 
Yaponiyada harakatdagi vulkanlar oz emas, issiq suvli shifobaxsh buloqlar ko‗p. 
Tez-tez zilzila bo‗lib turadi. 
atni vazirlar mahkamasi boshqaradi.Yaponiya mehnatkashlari tinchlik uchun 
faol kurashmoqdalar.Bu mamlakat atom bombasini portlatishning butun 
dahshatlarini 
boshidan 
kechirgan, 
yaponlar 
uning 
takrorlanishini 
2
G.Nazarova, N.Xakimov, B. Bobojonov, D.Ergashеv ―Xorijiy mamlakatlar iqtisodiyoti‖ , O`quv qo`llanma. -
T.:TDIU, 2008y.

---

9 
istamaydilar.Yaponiya bilan O‗zbekiston Respublikasi o‗rtasida diplomatiya 
munosabatlari 1992-yilda o‗rnatilgan.