8.2. Byudjet tuzilishi va byudjet tizimi, byudjetlararo munosabatlar Byudjet tuzilishi . Byudjet tuzilishining qanday bo‘lishi mamlakatning
ma’muriy-hududiy tuzilishiga va hukumat organlarining vakolatlari taqsimotiga
bog‘liq bo‘ladi. Markaziy hukumat bilan mamlakatning ma’muriy-hududiy
tuzilmalari (shtatlar, provintsiyalar, oblastlar, o‘lkalar, yerlar kabi) o‘rtasida
hokimiyat vakolatlarining taqsimlanishiga ko‘ra barcha davlatlar
unitar va federativ (federativ davlatlarda davlat tuzilishining ikki shakli – federativ va
konfederativ davlat tuzilishi mavjud) davlatlarga bo‘linadi. Unitar va federativ
davlat tuzilishining o‘ziga xos xususiyatlari quyidagi chizmada aks ettirilgan (8.3-
rasm).
8.3-rasm. Turli davlatlarning davlat tuzilishi shakllari xususiyatlari 29 Unitar (yagona) davlat – bu tarkibidagi ma’muriy-hududiy birliklar
(tuzilmalar) o‘z davlatchiligiga yoki muxtoriyatiga ega bo‘lmaydigan davlat
tuzilishidir. Mamlakatda yagona konstitutsiya, hamma uchun umumiy bo‘lgan
huquq tizimi va yagona hokimiyat organlari, iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy
jarayonlarni markazlashtirilgan boshqarish tizimi amal qiladi.
Unitar davlatlarga Angliya, Frantsiya, Italiya, Vengriya, Qozog‘iston,
Yaponiya, Shvetsiya, Polsha, O‘zbekiston kabi davlatlar kiradi.
30
29
Nurmuxamedova B. Moliya. O‘quv qo‘llanma. –T.: IQTISOD-MOLIYA. 2017. 117-bet
30
Konstitutsiyaviy huquq. Ensiklopedik lug‘at. Mas’ul muharrir va mualliflar jamoasiningrahbari B. Mustafoyev –
T.: “O‘zbekiston” nashriyoti, 2006-yil. – 584 bet. Manba: http://www.lex.uz/dictionary.
Konfederativ davlat Unitar davlat Federativ davlat Ma’lum siyosiy
mustaqillikka ega
bo’lgan davlatlar
ittifoqi
Davlat hududida
federativ birliklar
bo’lmagan, lekin
ma’muriy-hududiy
birliklari mavjud
bo’lgandavlat tuzilishi
Bir necha davlat
tuzilmalari birlashib,
yagona ittifoq
davlatini tashkil
qiluvchi davlat
tuzilishi
