Toshkent moliya instituti g. Xamdamova, O. Astanakulov, A. Matchanov innovatsion menejment
Yangiliklarni yaratish va tatbiq etishni boshqarish
Yüklə 1,22 Mb.
|
|
9.4. Yangiliklarni yaratish va tatbiq etishni boshqarish
Jahon tajribasi shuni ko‗rsatmoqdaki, har tomonlama rivojlangan innovatsion tizimga ega mamlakatlardagina innovatsiya jarayonlari samarali amalga oshirilib, texnologiyalar va boshqa ilmtalab mahsulotlar tijoratlashtirilmoqda. Bu jarayonda davlatning ishtiroki, iqtisodiyotning real sektori va yetakchi kompaniyalarning innovatsiya faoliyatini qo‗llab-quvvatlashi muhim ahamiyatga egadir. Zero, ilm- fan davlatning texnik taraqqiyoti va jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini ta‘minlaydigan ushbu integratsiya mexanizmining asosini tashkil qiladi. 149 AQSh, Yaponiya, Janubiy Koreya va boshqa qator rivojlangan mamlakatlarda kichik va o‗rta biznes innovatsiyalarga moyilligi bilan ajralib turishini ko‗rish mumkin. O‗tgan asrning 90-yillarida ushbu mamlakatlarda minglab ana shunday kompaniyalar tashkil etildi. Ularning aksariyati bugungi kunda jahon ishlab 149 Maria Laura Parisi Fabio Schiantarelli Alessandro Sembenelli Productivity, Innovation Creation and Absorption, and R&D: Micro Evidence for Italy. 2002- p.2. 243
―Hitachi‖ va boshqalar). Bu, o‗z navbatida, millionlab yangi ish o‗rinlari tashkil etish imkoniyatini yaratdi va sanoat hamda iqtisodiyotni rivojlantirishga kuchli turtki berdi. Yangi texnikani yaratishdagi ijodiy ilmiy jarayon umumiy ko‘rinishda yiriklashtirilgan holda quyidagi qadamlar bilan tavsiflanishi mumkin: 1.Maqsadni, unga erishish ehtiyojini anglash, ilmiy-texnikaviy vazifani ta‘riflash va uning qo‘yilishi haqqoniy ekanligini tekshirish. 2.Tadqiqotlar va ishlanmalarning rejalashtirilishida ishtirok etish. 3.Qo‘yilgan maqsadga erishishning mavjud bo‘lgan, rad qilingan, amalga oshmay qolgan yoki mumkin bo‘lgan usullari haqida, vazifani hal qilish yo‘llarini tanlashga qo‘yilgan talablar tarkibi haqida, ularni hal qilish bo‘yicha o‘tmishdagi g‘oyalar haqida ma‘lumotlarni to‘plash. 4.Vazifani ijobiy hal etilishining mumkin bo‘lgan barcha yo‘l va usullarini tahlil qilish - yangi g‘oyalarni birlamchi generatsiyalash. 5.Axborot manbalarida aniqlangan, u yoki bu usulda ishlab chiqilgan vazifalarni hal qilish uchun «g‘oyalar portfeli» ni shakllantirish. 6.Jamg‘arilgan yoki sun‘iy ravishda olingan, modellashtirilgan va shakllantirilgan ilmiy-texnikaviy axborotlarni fikran qayta ishlash. 7.O‘rganilgan ilmiy-texnikaviy axborotni tushunib etish natijasida vazifaning hal qilinishini ta‘minlovchi yangi g‘oyalarning ―fermentatsiyalashuvi‖, ―kristallanishi‖; tahlil qilinmagan va tayyorgarlik ko‘rilmagan g‘oyalarning paydo bo‘lishi, ya‘ni yangi g‘oyalarni ikkilamchi generatsiyalash. 8.Ishlab chiqarilayotgan texnika namunasi yoki uning elementlarining ishlashtamoyillari, umumiy komponovkasi va alohida sxemalari bo‘yicha qaror qabul qilish. 9.Texnika namunasining umumiy ko‘rinishi, alohida funksional qismlari va yetakchi detallarini komponovkalash sxemasini ishlab chiqish yoki yiriklashtirilgan modelini tuzish. 244
uning ayrim qismlarining eksperimental yoki tajribaviy namunalarida, texnologik loyihalarda ro‘yobga chiqarish. 11.Qabul qilingan qarorlarni modellar, maketlar, eksperimental namunalar yoki ularning ayrim qismlarini sinovdan o‘tkazishda, tadqiq etish va tahlil qilish jarayonida tekshirish. 12.Olingan sinash natijalariga statistik yoki matematik uslublardan foydalangan holda «qo‘lda» yoki EHM yordamida ishlov berish. 13.Qabul qilingan ilmiy va texnikaviy qarorlarning sifatini va samaradorligini baholash hamda texnik shartlarni loyihalashtirish uchun texnik topshiriqni tuzish. 14.ITIning bajarilishi, chiqarilga xulosalar va erishilgan natijalar to‘g‘risida ilmiy hisobotni tuzish. 15.Seriyali mahsulotlarni loyihalashga texnik topshiriqni, ularga qo‘yiladigan texnikaviy talablarni,loyihalashtirishga texnik shartlarni ishlab chiqish. 16.Ixtirolarga talabnomalarni va ilmiy maqolalarni tayyorlash. 17.So‘nggi ikki qadam ITI ni joriy etish bilan bog‘liq bo‘lib, 16-chi qadam esa boshqalari bilan bir vaqtda bajarilishi mumkin. ITI uchun xos bo‘lgan qadam va operatsiyalar xuddi shu tarzda texnikaning aniq yo‘nalishlariga va ishlab chiqarish bosqichlariga qo‘llangan holda o‘rnatish mumkin. Ishlarni bajarishning to‘g‘ri tuzilgan texnologiyasisiz ITTKIdan yuksak natijalar olish mumkin emas. Ijodiy g‘oyalar u yoki bu vazifani bajarish, maqsadga yo‘naltirilgan qidirish zaruratini anglash natijasida paydo bo‘ladi. Izchil tartiblangan jarayongina yangi g‘oyalarning yuzaga kelishini, injenerlik vazifasining hal qilinishini va innovatsiyalarning yaratilishini ta‘minlaydi. Yaratilayotgan texnikaning va konstruktorlik ishlarini tashkil qilishning saviyasi ITTKI ni o‘tkazish texnologiyasiga bog‘liq. Xalq xo‘jaligida ITTKIning joriy qilinishini tashkiliy texnik tadbirlarni, qabul qilingan texnik-iqtisodiy qarorlarni qamrab oladigan, ITTKI natijalaridan foydalanishga qaratilgan jarayon deb hisoblash mumkin. Joriy etish ushbu natijalarni amaldagi texnika, texnologiya, boshqaruv tizimlarini samaradorligi 245
foydalanishning boshlanishi hamdir. Mazkur jarayon qiyinchiliklar bilan, hattoki ITTKI natijalaridan, ixtiro va ratsionalizatorlik takliflaridan foydalanayotgan IK tomonidan qarshi qo‘yilgan xatti-harakatlar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin, shuning uchun «joriy etish» atamasi ishning mohiyatini yetarli darajada aniq ifodalaydi. ITTKI natijalarini joriy etish jarayonlariga FTTning zamonaviy tendensiyalari: ilmiy-texnikaviy natijalar ma‘naviy eskirishining yuqori sur‘atlari; ITTKI natijalariga erishish va ulardan foydalanish xarajatlarining doimiy ravishda ortib borishi, ilmiy-texnikaviy natijalar noaniqligining va shunga bog‘liq holda tahlikaning o‘sib borishi ta‘sir ko‘rsatadi. ITTKI natijalarining muvaffaqiyatli tatbiq etilishi asosida qator tamoyillarga rioya qilish yotadi: -ilmiy-texnikaviy bashoratlash, g‘oyalarni ishlab chiqish va innovatsiyalarni ishlab chiqish uchun topshiriqlarni tayyorlash bosqichlarida joriy etishning taxminiy konsepsiyalarini belgilash; -innovatsiyalarning ular joriy etiladigan (foydalanadigan) obyekt bilan ishlab chiqarish quvvatlari, resurslar, muddatlar va natijalar bo‘yicha integratsiyalashuvi shart; -ITTKI natijalarini texnik topshirqlarni shakllantirish bosqichlaridayoq ro‘yobga chiqarishning imkoniyatlarini, miqyosi va shart-sharoitlarini aniqlash uchun marketing tadqiqotlarini o‘tkazishning zarurligi; -ishlab chiqaruvchi IK, buyurtma beruvchi IK va yuqori tashkilotlarning faol manfaatdorligi hamda qo‘llab-quvvatlashlari; ularning innovatsiyalarni ishlab chiqish va joriy etishdan iqtisodiy manfaatdorligi va javobgarligi; -buyurtmachilardan va xalq xo‘jaligida yuksak samaradorlikka erishish uchun ITTKI dan olingan natijalarning imkon qadar kengroq ommalashuvini ta‘minlash. Belgilangan parametrlarga ega bo‘lgan innovatsiyalarning belgilangan muddatlarda muvaffaqiyatli joriy etilishi tatbiq etish jarayonining barcha bosqichlarida yaxshi tashkil qilinishi orqali ta‘minlanadi. ITTKI natijalarining joriy etilishini tashkillashtirishning asosiy vazifalari quyidagilardir: 246
joriy rejalar, operativ boshqaruv vositasida ta‘minlanishi; -yangi texnika rejalarining moliyalashtirish, kapital qurilish, uskuna va materiallarni yetkazib berish rejalari bilan balanslashtirilganligi; -joriy etishning hal qilinayotgan vazifalarga eng yuqori darajada muvofiq keladigan tashkiliy shakllarini tanlash; -ishlab chiqarayotgan va ularning natijalaridan foydalanayotgan IK lar ishlab chiqarish quvvatlarining ratsional nisbatlarda bo‘lishiga erishish; -ilmiy, konstruktorlik, sinash va ishlab chiqarish quvvatlaridan oqilona, rejali ravishda foydalanish; -eksperimental uchastkalar, tajribaviy ishlab chiqarish va sinash bazalarining ishini rivojlantirish hamda samaradorligini oshirish; -ishlab chiqish qatnashchilarining zamonaviy iqtisodiy munosabatlardan foydalanishlari, tomonlarning majburiyatlarga rioya qilishlari; -iste‘molchilarda joriy etish jarayonlarini kadrlar bilan ta‘minlash; -foydalanish ko‘zda tutilgan sohalarda innovatsiyalarni keng reklama qilish; -iste‘molchilarda yangi intellektual mahsulotlarga servis xizmatini ko‘rsatish tarmoqlarini yaratish. FTT da mashina, pribor, apparat, texnologik jarayonlar va boshqaruv tizimlarini keskinmurakkablashib ketishi, ko‘p sonli ilmiy, injenerlik va ishlab chiqarish jarayonlarining ishtiroki fan va ishlab chiqarishni biriktirishda bosqichlarning sochilib ketganligiga barham berish, innovatsion jarayonning keyingi bosqichlarida ITTKI g‘oyalari va natijalarini tezkorlik bilan joriy etilishi (foydalanilishi) ni ta‘minlash imkonini beruvchi tashkiliy shakllarni izlab topishni taqozo etmoqda. Integratsion jarayonlar rivojlanishida ishtirok etayotgan IK xodimlaridan tarkib topgan, yuqorida tavsiflangan ilmiy-texnikaviy tuzilmalar keng tarqalgan. |