Toshkent moliya instituti g. Xamdamova, O. Astanakulov, A. Matchanov innovatsion menejment
. Innovatsion loyihalarning ekspertizasi
Yüklə 1,22 Mb.
|
|
8.5
. Innovatsion loyihalarning ekspertizasi Davlat organlari nashrlaridagi axborotlar, ko‘rgazmalar, birjalar, yarmarkalar orqali innovatsiyalar bozorini shakllantirishga ko‘maklashadi va uning o‘zi ushbu bozorning vakili sifatida chiqadi (masalan litsenziyalarni sotish va sotib olishda). Davlat organlari mamlakatda va xorijdagi innovatsion jarayonlarni monitoring qilish va bashoratlashni, ko‘p hollarda esa keng joriy qilish uchun eng ilg‘or, samarali texnologiyalarni izlab topishni amalga oshirishga qaratilgan. Innovatsion loyihalarni davlat ekspertizasidan o‘tkazish alohida o‘rin tutadi, chunki yangiliklarni amalga oshiruvchi ayrim tashkilotlar uchun ularning mumkin bo‘lgan samaralarini umumiqtisodiy miqyosda baholash mushkul. Ekspertizaning vazifasi loyihaning ilmiy-texnikaviy darajasini, shuningdek uni bajarishning real 216
maqsadga muvofiqligi va moliyalashtirish hajmi haqida qaror qabul qilinadi. Asosan, innovatsion loyihalar ekspertizasiyangi mahsulotlarning va ularni ishlab chiqarishning texnologik jarayonlarini baholash bilan cheklanadi. Ushbu kuzatuv mezonlari quyidagilarni o'z ichiga oladi: innovatsiyalarning yangiligi, raqobatbardoshligi, iqtisodiy samaradorligi, amalga oshirish muddatlari. Bilan bir vaqtda, innovatsion loyiha ekspertizasining maqsadi nafaqat uning ilmiy texnik darajasini baholash, balki ularni amalga oshirish imkoniyatlari va resurslarini baholash hisoblanadi. Shunday qilib, ekspertiza tashkilot innovatsiyalarni joriy eta olish, ushbu loyihani malaga oshirish qobiliyatiga ega bo'lishini tushunish uchun mahsulot sifatiga murojaat qilishi lozim. Aslida, innovatsion faoliyatning yakuniy natijasi ilmiy singari, texnik darajasiga, shuningdek u amalga oshiriluvchi sharoitlarga ham bog'liq. 129 Innovatsion loyihalarning ekpertizasi - quyidagilarni majmuaviy tekshirish va nazorat qilish tadbirlaridir: -loyiha tarkibiga va innovatsion menejment tarkibiga kiruvchi me‘yoriy – uslubiy, loyiha - konstruktorlik va boshqa hujjatlar tizimining sifati; -loyiha rahbari va uning jamoasining kasbiy mahorati; -innovatsion tashkilotning ilmiy-texnik va ishlab chiqarish salohiyati, raqobatbardoshligi; -bajarilgan hisob - kitoblarning ishonchligi, xatarning darajasi va loyihaning samaradorligi; -loyihani ishlab chiqish va amalga oshirish mexanizmining sifatlari, qo‘yilgan maqsadlarga erishish imkoniyatlarini. Qo‘yilgan vazifalar davrsi bo‘yicha innovatsion loyihalar ekspertizasini sertifikatsiyalash bilan taqqoslash mumkin. Yirik ekologik, axborot, insonparvarlik muammolariini hal qilishga qaratilgan, xalqaro yoki milliy ahamiyatga ega 129 Examination of innovative projects through the efqm model: a new approach Vladimir V. Okrepilov, Dr.Econ., Professor, Corresponding Member of RAS, General Director of Test-St.Petersburg, St.Petersburg, Russia 2013 – P.4. 217
innovatsion loyihalar bo‘yicha ekspertiza emas, balki sertifikatsiyalashni o‘tkazish to‘g‘ri deb hisoblaymiz. Ekspertizada tekshiriladiganlarning hajmi va guruhligi bosh buyurtmachi tomonidan innovatsion loyihaning turi va xususiyatlariga ko‘ra belgilanadi. 130 Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkilot (IQTT)ning tavsiyalariga muvofiq innovatsion loyihalarning ekpertizasini quyidagi tamoyillar asosida o‘tkazish kerak: 1.Ekspertiza natijalari, mutaxassislarni tanlash bo‘yicha munozarali vaziyatlarda hakamlik rolini bajaruvchi, uni o‘tkazuvchi tadqiqotlarning mustaqil guruhini mavjudligi; 2.Tadqiqotlar sohasidagi faoliyatda qo‘shimcha qiymatini hisoblashda yangilik kiritishlar ishlab chiqarishning sifatida ko‘rib chiqiladi; 3.Nazarda tutilayotgan samaradorlikni belgilash imkoniyat va nazorat qilish uchun vaqtga ega bo‘lish uchun o‘rta muddatli istiqbolda xarajatlarni oldindan bashoratlash va rejalashtirishni o‘tkazish; 4.Nazorat qilish usullari davlat darajasidagi ilmiy-texnik siyosatga rahbarlik qilishni rivojlantirish istiqbollari bilan bog‘langan bo‘lishi kerak. Loyihalarni ekspertiza qilishda tadqiqotlar va ishlamalar natijalarini sotsial, iqtisodiy va ekologik muhitga bo‘lajak ta‘sirini hisobga olish zarur. Ekspertiza nafaqat loyihalarni miqdoriy, balki sifatiy baholashga ham ega. Qarorlar qabul qilishga ekspert guruhining har bir a‘zosi tomonidan berilgan baholar hisobga olinadi. Ekspertlar ishlab chiqarilayotgan loyihaga tegishli bo‘lgan har qanday axborotlarni talab qilishlari mumkin. Har qanday ekspert guruhiga ekspertiza buyurtmachisining yuqori malakali vakili kiritilishi mumkin. IHTT tomonidan tavsiya qilingan innovatsion loyihalar ekspertizasining sanab o‘tilgan tamoyillari quyidagilar bilan to‘ldiriladi: 1.Ekspert guruhi ushbu sohada shartnoma asosida ishlovchi yettitadan kam bo‘lmagan mutaxassislardan tashkil topishi kerak; 130 Акофф Р., Магидсон Д., Эддисон Г. «Идеализированное проектирование: Как предотвратить завтрашний кризис сегодня. Создание будущего организации», 2007. – С 231. 218
tizimlilik, ishning yakuniy natijalaridan manfaatdorlik tamoyillarida tashkil qilinishi kerak; 3.Ekspert guruhining asosiy vazifasi obyektni loyihalashtirilayotganda innovatsion tashkilot tomonidan innovatsion menejmentning ilmiy yondashishlari, tamoyillari va usullariga rioya qilinishini tekshirishdan iborat bo‘lishi kerak. Innovatsion menejment va har qanday tuzilmani faoliyat yuritishi bo‘yicha me‘yoriy – uslubiy hujjatlarning yuqori sifatini ta‘minlash innovatsion loyihaning yuqori sifatiga, ekspert guruhi ishining tashkiliyligi va natijaviyligiga erishishning muhim sharti bo‘ladi. Hujjatlarni quyidagi asosiy a‘lomatlar bo‘yicha tasniflash mumkin: -me‘yoriy – uslubiy ta‘minlash iyerarxiyasining darajasi xalqaro hamjamiyat, mamlakat, mintaqa, shahar, qishloq, firmadir. -hujjatning huquqiy statusi – ijro qilinishi majburiylar (qonunlar, standartlar, farmonlar, qarorlar, qoidalar, dasturlar, rejalar, rasmiy buyruqlar) va tavsiyaviylar (qo‘llanmalar, uslubiyotlar, yqriqnomalar va h.k.); -hujjatning mazmuni - texnik (investitsion loyihalar, konstruktorlik - texnologik hujjatlar, uslubiyotlar va h.k), iqtisodiy (texnik-iqtisodiy asoslash, moliyaviy, buxgalteriya, soliq hujjatlari, biznes-rejalar va h.k ), tashkiliy (tashkiliy loyihalar, tashkiliy tuzilma ustavi, bayonnomalar, yo‘riqnomalar va h.k). Firma hujjatlarining majburiy atributlari (alomatlari) - hujjatning maqsadi, ishlab chiqish uchun asos, ushbu maqsad (vazifa, xizmat menejment tizimining tizimchalari) ning o‘rni, maqsad (vazifani hal qilishda rioya qilinishi zarur bo‘lgan ilmiy yondashishlar va tamoyillarga ishoralar) axborotning iste‘molchilari, ulardan foydalanish me‘yorlari va qoidalari, ijrochilarning ehtimol bo‘lgan doirasi, ishning sifati, resurslarni tejash, muddatlarga nisbatan talablar, jazolar, axborot manbalari. Uslubiy hujjatlarda bu ma‘lumotlardan tashqari aniq uslublar berilishi kerak. Hujjatlarni sifatning quyidagi mezonlari bo‘yicha baholash taklif qilinadi: 219
iqtisodiy, huquqiy, tashkiliy va boshqa masalalar ularning o‘zaro bog‘liqligi hujjatni maqsadga qaratilganida ko‘rib chiqish; 2.Hujjat (obyekt) ni ekologik, xavfsizlik, o‘zaro almashtira olinishi, patentli sofligi, huquqiy himoyasi va boshqa masalalar bo‘yicha xalqaro talablarga mos kelishi darajasi; 3.Jahon yutuqlaridan foydalanilganlik darajasi va hujjatni jahon standartlari bilan uyg‘unlashuvi integratsiyalashishi; 4.Hujjatni ishlab chiqishda qo‘llanilgan ilmiy yondashishlar (tizimli, marketingli, qayta ishlab chiqaruvchi, vazifaviylar)ning soni; 5.Hujjatni ishlab chiqishda qo‘llanilgan zamonaviy usullar (vazifaviy - qiymatiy tahlil, modellashtirish, bashoratlash, muvofiqlashtirish va boshqalar)ning soni. Agar bu usullarni obyektini ishlab chiqishda qo‘llash tavsiya etilsa, unda bu talab hujjatda aniq qayd etilishi kerak; 6.Boshqaruv qarorlarining iqtisodiy asoslanganligi; 7.Hujjatni takrorlanishi, uning istiqbolligi, qo‘llash ko‘lami; 8.Hujjatni ilmiy doiralar, boshqaruvning davlat va mintaqaviy idoralari va amaliyotda ma‘qullanganligi; 9.Hujjatni ishlab chiquvchi tashkilotlarning obro‘si va uni ishlab chiqaruvchilarning malakasi; 10.Hujjatni muvofiqlashtirgan va tasdiqlagan idoralar; 11.Hujjatni rasmiylashtirishda standartlarga rioya qilinishining darajasi, tushunchalarning bir ma‘noligi, bayon qilishni aniqligi, ishonchliligi, ko‘rgazmalilik. Sifatning sanab o‘tilgan mezonlari (talablari)ga javob beruvchi hujjatlar ichki va tashqi bozorda raqobatbardosh bo‘ladilar. Hujjatning sifati tovarlar, firmalar, mamlakatlarning raqobatbardoshligi ta‘minlashning asosiy sharti bo‘ladi. Innovatsion loyihalarning ekspertizasini o‘tkazish metodikasi boshqaruv qarorlarini tahlil qilish, bashoratlash, ishlab chiqishning usullari va yo‘llariga asoslanadi. Quyidagilar ekspertizaning eng keng tarqalgan usullari bo‘ladilar. 220
olingan ko‘rsatkichlarni obyektni qo‘llashning ekologikligi, ergonomikligi, xavfsizligi bo‘yicha xalqaro va milliy talablar, uning birga bo‘la olishligi, o‘zaro almasha olishligining ekspertizasi, ushbu sohadagi jahon yutuqlarining boshqa parametrlari bilan solishtirish usullari; -ekspertli; -indeksli; -balansli; -grafik (jadvalli) va boshqa usullar va yo‘llar. Bu usullar muqobil emaslar, ular bir birlarini to‘ldiradilar. Bitta tarkibiy qism (bo‘lim, muammo) uchun bitta usul qo‘llaniladi, boshqasi uchun boshqa. Har qanday usulni qo‘llashda innovatsion menejmentning ilmiy yondashishlari va usullarini qo‘llamasdan bo‘lmaydi. Quyida S.D. Ilenkova rahbarligi ostidagi jamoa tomonidan yozilgan ―Innovatsion menejment‖ darsligida bayon qilingan loyihalarni ekspertiza qilish metodikasi bayon qilinadi. Federal ilmiy-texnik dasturlarini amalga oshirish uchun davlat buyurtmachilari tomonidan tanlov asosida olingan dasturlar ijrochilari bilan davlat shartnomalari tuziladi. Ekspert bahosi ekspert anketasi savollariga javoblar ko‘rinishida shakllantiriladi va ekspert yakuniy xulosasining quyidagi variantlarini ko‘zda tutadi: 5 - loyiha shubhasiz qo‘llab quvvatlashga loyiq; 4 - loyiha qo‘llab - quvvatlashga loyiq; 3 - qo‘llab – quvvatlanishi mumkin; 2 - loyiha qo‘llab - quvvatlashga loyiq emas; 1 - loyiha ekspert kengashi tomonidan ko‘rib chiqishga loyiq emas. Ekspert bahosida obyektiv ekspertizani qiyinlashtiruvchi holatlar hisobga olinadi. Bu ―manfaatlarning janjali‖ bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin: Ekspertning ilmiy manfaatlari va loyiha mazmuni mos kelmaydi; ekspert loyihasining rahbari 221
rahbariyat rahbar (loyiha asosiy ijrochilaridan biri bilan sheriklik, moliyaviy), qarindoshlik munosabatida turgan yoki turadi. Ekspert bahosi loyihaning ilmiy mazmuni va muallif (yoki mualliflar jamoasi) ilmiy salohiyatining tahlil asosida beriladi. Loyiha ilmiy mazmunining tahlilida quyidagilar hisobga olinadi: 1.Loyiha g‘oyasini bayon qilinishining aniqligi (aniq, noaniq); 2.Tadqiqot maqsadlari va usullarining aniqligi (aniq, noaniq); 3.Loyihaning sifat ta‘riflari (loyiha quyidagilarga ega: fundamental xarakter; fanlararo yoki tizimli xarakter; amaliy xarakter); 4.Ilmiy boshlanish quyidagilar mavjud: loyihada shakllangan muammoni hal qilishda katta ilmiy va metodologik boshlanish; berilgan mavzu bo‘yicha nashrlar; muammoni hal qilishning ilmiy – uslubiy ishlab chiqilishi yo‘q); 5.Muammolani qo‘yilishining yangiligi (tadqiqot muammosi muallif tomonidan birinchi marta shakllantirilgan va ilmiy asoslangan; muallif tomonidan muammoni hal qilishga noyob yondashishlar taklif qilingan; loyihada shakllantirilgan tadqiqot muammosi fanga ma‘lum va muallif tomonidan muammoni hal qilishga noyob yondashishlar taklif qilinmagan). 8.4-rasm. Yüklə 1,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|