Toshkent moliya instituti hisob va audit fakulteti «moliyaviy tahlil» kafedrasi

Mehnatga haq to'lash bo'yicha hodimlar bilan hisob-kitoblarning aks 

ettirilishi 

 

№ 

Muomala mazmuni 

Debet  

Kredit  

1 

Ish haqi hisoblandi 

2010;2310; 

2510;9410 

 

6710 

2 

Ish haqidan ushlanmalar (daromad solig’I, 

sug’urta badallari) a s ettiriladi 

6710 

6410; 6520; 

6990 

 

3 

Hisoblangan daromad solig’I summasidan hodim 

INPS ga 1% hisoblandi va o’t azildi 

6410; 

6530 

6530; 

5110 

4 

Ish haqi to’landi 

6710 

5010 

                                          Manba: Muallif  ishlanmasi 

         Jadvalda  keltirilgan  schyotlar  orqali  korxonalarda  hodimlarga  ish  haqi  va 

boshqa  turdagi  ajratmalarni  hisoblab  chiqarish  muomala  mazmunlari 

ko’rsatilgan.Ya’ni  ish  haqi  hisoblanganda  asosiy  ishlab    chiqarishdan 

hisoblanganda  2010,  yordamchi  ishlab  chiqarishdan  2310  da  hodimlar  schyoti 

6710 orqali belgilanadi 

                                                         

---

 

 

                                                       “

Korxona hodimlari bilan 

               D-t           mehnatga haq to’lash bo’yicha hisob- itoblar”       K-t 

 

23 - Korxona yordamchi sexi tomonidan   07 – O’rnatiladigan asbob-uskunani 

hodimlarga  o’rsatilgan hizmat sum - eltirish va o’rnatish bo’yicha ho- 

malarini ushlab qolish                                 dimlarga hisoblangan ish haqi; 

28 - Ishlab chiqarilgan brak mahsulot         20, 23 - Asosiy va yordamchi ishlab  

aybdor bo’lgan hodimlar ish haqidan           chiqarish hodimlariga ish haqi  

ushlab qolinganda;                                      hisoblanishi; 

50 - Kassadan ish haqi berilganda              26 - Boshqaruv hodimlariga ish  

51,52,55 - Bankdagi hisob raqamlari-        haqi hisoblanishi; 

dan ish haqi va dividentlar to’langan-        28 - Bra  mahsulotni tuzatish bo’- 

da;                                                               yicha ishchilarga ish haqi hisoblash; 

68 - Ushlab qolingan daromad soligi;        47 - Asosiy vositalarni hisobdan 

71 - Hisobdor shahsdan qaytarishi lo-       chiqarish bilan bog’li  operasiyalar 

zim bo’lgan avanslarni ushlab qolish;          bo’yicha hisoblangan ish haqi; 

73 - Hodimlar nomidan tovarlarga            50 - Ortiqcha to’langan ish haqini  

To’langan summalar yo i boshqa opera-     kassaga qaytarilishi; 

siyalar bo’yicha ushlab qolishlarni aks       80 - Tabiiy ofat va boshqa zarar- 

ettirilishi;                                             larni bartaraf etish bilan bog’lik 

76 - Deponentlashtirilgan summani hisoblangan ish haqi; 

kreditga olingan tovarlar uchun ish             87 - Ishchi-aksionerlarga hisob- 

haqidan ushlab qolishlarni aks et-              langan dividentlarni aks ettiri- 

tirilishi;                                                 lishi; 

84 - Kamomadlar va o’g’irli lar bo’yi-         96 - Maqsadli moliyalashtirilgan 

cha aybdor bo’lgan shaxslar ish haqi-        ishlar bo’yicha ish haqi hisoblani- 

dan kamomadni ushlab qolinishini             shi va boshqalar. 

aks ettirilishi va boshqalar. 

 

 

---

 

 Minimal  ish  haqi  dara asini  davlat  tomonidan  to'g’ri  belgilanishi  mamla atda 

 ambag’alli  a  qarshi   urashning  ham    bosh  omili  e anligini  esdan 

chiqarmaslik  lozim.  Bugungi  kunda  respulikamizda  o'rta  qatlamning  jami 

tar ibdagi  solmog’i  60  fozni  tash il  etishini  hisobga  oladigan  bo'lsa   ish 

haqining  kam  darajasini  ko'proq  quyi  qatlamga  ta'siri  kuchli  bo'lishini  hisobga 

olgan  holda,  ijtimoiy  himoyaning  ham  aniq  manzilli  qoidalarini  belgilashga 

ahamiyat karatmoq lozim.  

          Mehnat  haqi  va  ajratmalar  hisob-kitobida  nazardan  chetda  qolayotgan 

yana  bir  muhim  muammo,  mehnatning  amaldagi  qonunchilik  talablaridan  to'la 

aks etmagan chet davlatlarga ishlash uchun ketayotgan respublika fuqorolarining 

yoki  ishlash  uchun  kelayotgan  chet  el  fuqarolarining  mehnatiga  oid 

munosabatlaridir. 

Hukumat siyosatida respublika aholisining mehnatga layoqatli qismini ish bilan 

bandligini  ta'minlash  masalaga  alohida  urg’u  beriladi.  Le in  rivojlanayotgan  

davlatlarning  asosiy  qismida  mehnat  kuchlarining  doimiy  legal  va  nolegal 

ko'chib  yurishi  doimo  tabiiy  jarayon  hisoblangan.  Buni  Turkiya,  Hindiston, 

Hitoy, Koreya, Xitoy davlatlari misolida ham ko'rish mumkin. 

         Horijga  ish  taklifida  chiqayotgan  va  ishlayotganlarning  mehnat  haqi  va 

ajratmalarini  belgilash  albatta  shu  davlatning  tegishli  qonunchiligi  talablarida 

hal  etiladi.  Lekin  mazkur  muammoni  ularning  ishchining  nomidan  qilinishida, 

qaytarilishida, nafaqa va ijtimoiy ta'minot masalalarini belgilanishida qanday hal 

etish mumkin. Bu kabi masalalarni ham bugungi kunda qonuniy asosda hal etish 

yo'llarini ishlab chiqish lozim. 

         Ish  haqini  kam  belgilanishda  yana  bir  muhim  muammo-bu  innovatsion 

rivojlanish, tehnik va tehnologik yangiliklarning jadallik bilan ishlab chiqarishga 

 irib  elishidir. To'g’ri bu yo'nalish ishlab chiqarish unumdorligini oshirishning 

bosh  omili  va  sharti  hisoblanadi.  Shu  bilan  birga  bugungi  kun  talab  va 

ehtiyojlarini ta'minlashni ularsiz tasavvur ham qilib bo'lmaydi. 

Rivojlangan  mamlakatlar  tajribasidan  ayonki  bugunki  kunda,  ishlab  chiqarish 

faoliyatining  mehnat  sig’imi  tushgan  holda   apital  sig’imi  ortayotganligini 

---

 

kuzatilmoqda. Bu  esa  o'z  navbatida, ish  bilan  ta'minlash  va  minimal  ish  haqini 

belgilashga nisbatan qarashlarni ham tubdan o'zgartirishni talab etmoqda. 

         Shuningdek,  iqtisodiy  aktiv  aholining  mehnat  qilish  layoqatiga  qadar  va 

nafaqa yoshida turli ijtimoiy to'lovlardan foydalanishdagi amaliy jihatlarda ham 

munozorali  masalalar  o'z  echimini    kutmoqda.  Shu  o'rinda  pensiya 

 amg’armasiga  a ratmalar  va  ushlanmalar  summasidan  nafaqa  yoshidagilarga 

to'lovlarni  ayrim  jihatlariga  ham  o'zgartirishlar  kiritish  lozim.  Nafaqa  yoshiga 

chiqqan  ishchi  va  hizmatchilarga  tayinlangan  nafaqalarni  moliyalashtirishdagi 

muammolarni  ularning  nafaqa  summasni  50  foizga  kamaytirish  orqali  emas 

bal i  amg’arib boriladigan pensiya ta'minotini izchil va ta'sirchan mehanizmini 

shakllantirish  orqali  ham  hal  etish  mumkin  deb  o'ylaymiz.  Negaki  bugungi 

holatda to'liq stavkada ishlovchi nafaqa yoshidagi ishchi va hizmatchilarning ish 

haqidan  ajratmalarning  joriy  qismi  unga  to'lanadigan  nafaqa  summasini  to'la 

qoplaydi  va  bundan   amg’armalar  hech  qanday  ziyon   o'rmaydi.  Pensiya 

 amg’armasiga  oriy ajratmalarni qilishda faqat mehnat egalari nomidan ijtimoiy 

to'lovlarni  amalga  oshirishnigina  emas  balki  ajratmalar  tufayli  korhonalar 

tomonidan  boy  beriladigan  mablag’larini  ham  o'ylash  lozim.Ya'ni,  i timoiy 

to'lovlarni  amg’armalar orqali aylanishigina emas balki korxonalarning ijtimoiy 

 amg’armalarga  yo'naltiriladigan  mablag’lari  hisobidan  boy  beradigan 

resurslarini  ham  hisobga  olmoq  kerak.  Shuningdek,  ijtimoiy  harakterdagi 

to'lovlarni  qaysidir  fondlar  orqali  aylanishiga  emas  bal i,  to'g’ridan  to'g’ri 

aylanishiga korxonaning o'zida ahamiyat qaratish zarur.  

       Mehanat  haqi  hisob-kitoblarida  asosiy  muammolardan  yana    bittasi-bu 

plasti   artoch alar asosida to'lovlarni amalga oshirish  arayonlaridir. To'g’ri bu 

borada  qilingan  ishlar  maqtovga  sazavor,  negaki  bugungi  kunda  to'lovlarning 

katta  qismi  naqd  pulsiz  amalga  oshirilmoqda  va  Respublikamizda  ochilgan 

plastik kartochkalarning soni  9 milliondan oshib ketganligi ham buning yorqin 

ifodasidir.                           

Shuni  alohida  qayd  etish  lozimki,  mehnat  haqining  plastik  kartochkada 

aylanadigan  qismi  naqd  pulni  aylanishiga  nisbatan  ham  tezroq  kechmoqda.Bu 

---

 

bilan,  banklar  butun  tarihida  erishmagan  muammoni  hal  etishmoqda  deyish 

mumkin.  Ularni  shu  paytga  qadar  ya'ni,  o'tish  davri  iqtisodida  ham  va 

raqobatdosh  iqtisodiyot  sharoitida  ham  naqd  pul  bilan  bog’liq  bo'lgan 

muammosi  uzil  kesil  hal  bo'ldi  deyish  mumkin.  Lekin  bu  jarayonni  vositachisi 

hisoblangan  banklar  orqali  hal  etilishiga  ham  biroz  o'zgartirishlar  kiritish  zarur 

deb  hisoblaymiz.To'g’ri  monetar  siyosat,  pul  siyosati  davlatning  bosh  siyosati. 

Lekin  uning  harakatidagi  ayrim  jihatlarni  bugungi  kunda  korhonaning  o'zi 

tomonidan hal etilishishiga o'tmoq lozim. Masalan plastik kartochkalar asosidagi 

aylanmalarni  ularning  dasturiy  ta'minoti  bank  amaliyotiga  ulangan  hodimlar 

bilan to'g’ridan to'g’ri uzlu siz amliyotini ham  oriy etishga o'tishini ta'minlash 

lozim.  Shuningdek,  xo' ali   yurituvchi  sub'e tlarda  li vid  mablag’larni 

harakatidagi barcha to'siqlar va cheklovlar batamom olib tashlanishi lozim. 

         Mehnat  haqi  to'lovlarini  plastik  kartochkalar  asosida  amalga  oshirish 

mehanizmini  faqat  to'lovlarni  yuklash  va  amalga  oshirish  bilangina  emas  balki  

ular  orqali  bo'ladigan  muomilalar  doirasini  kengaytirish  orqali  ham  hal  etish 

lozim. 

Plasti  

 artoch alardagi 

pul 

mablag’larini 

naqd 

pulga 

aylantirish.konvertatsiya  qilish,  erkin  almashtirish,  turli  to'lovlarga  yo'naltirish 

muammolarini ham uzil kesil hal etish lozim. 

Respublika  budjet  parametrlarini  belgilashda  odatda  savdo  tashkilotlari  uchun 

savdo  aylanmasining  tovar  oborotining  plasti    artoch alarga  bog’langan 

qismiga  yagona  soliq  to'lovlarida  turli  imtiyozlar  belgilangan.Lekin  ushbu 

imtiyozdan  ham  birinchi  navbatda  ishchi  hizmatchilar  foydalanishi  lozim.Buni 

tartibi  esa  juda  oson.Ya'ni,  mehnat  haqining  plastik  kartochkalar  asosida 

to'lanadigan qismiga daromad solig’ini hisoblashga ayrim o'zgartirishlar  iritish 

kifoya xalos. 

Mehnat  haqi  hisob-kitoblarida  ta'lim  hodimlariga  ish  haqi  hisoblashdagi 

quyidagi  jihatlarga  soha  hodimi  sifatida  aloida  ahamiyat  qaratish  lozim  deb 

o'ylaymiz.Odatda  yagona  mezon  sifatida  1540  soatlik  normaga  amal  etilishida 

ham  qator  muammoli  jihatlar  mavjud.  Ushbu  mezonning  belgilanishida  o'quv, 

ilmiy-uslubiy, ilmiy-tadqiqot, tashkiliy-uslubiy,  ma'naviy-ma'rifiy  va  tarbiyaviy 

---

 

ishlar  hajmi  hisobga  olingan.  Lekin  ushbu  me'yorning  50-70  foizgacha  qismi 

auditoriyada,  qolgan  qismi  auditoriyadan  tashqari  ishlar  sifatida  bajariladi. 

O'quv yuklamasini bajarilishini auditoriya soatlari orqali nazorat qilish mumkin, 

auditoriyadan  tashqari  normani  bajarilishini  tartiblash  va  nazorat  qilish  esa  bir 

qadar  murakkab  jarayon  hisoblanadi.  Shuningdek,  oliy  ta'lim  muassasalarida 

bud et  va  bud etdan  tashqari  mablag’larning  to'g’ri  taqsimlanishi  yuzasidan 

nazorat  qilishdagi  talabga  ko'ra  o'quv  yuklamasidan  tashqari  me'yorlarni 

ba arilishi  yuzasidan  tasdiqlovchi  hu  atlar   ildini  yig’ish   arayoni  ham 

pedagoglar  uchun  doimo  mushkul  va  murakkab  jarayon  sifatida  qolmoqda.  Bu 

borada  auditoriya  soatlari  bilan  auditoriyadan  tashqari  soatlarning  (ilmiy-

uslubiy, ilmiy-tadqiqot, tashkiliy-uslubiy, ma'naviy-ma'rifiy va tarbiyaviy ishlar) 

hajmini normalashda bir hil mezonlarga tayanilishi ham to'g’ri emas.  

Mehnatning  vaqt  me'yorini  hisobga  oluvchi  dastlabki  hujjat  bu  tabel 

hisoblanadi.  Respublikamizning  barcha    Oliy  ta'lim  muassasalarida  ham  bu 

borada birday muammoga duch kelinmoqdaki u ham bo'lsa 1540 soatlik norma 

bo'yicha  ish  kunini  me'yorlash  masalasidir.  Shu  sababli  oliy  ta'lim  tizimidagi 

barcha  muassasalar  uchun  yagona  andozadagi  tab'elga  o'tish  lozim.  Mehnatni 

tashkil etishdagi ijodiylikni hujjatlashtirishni murakkab shaklini belgilash orqali 

emas balki uning samarali yakuniga chiqishga imkon  beruvchi butun bir uzviy 

tizimini shakllantirish lozim. 

O'ylaymizki  bu  jihat  qarashlarimiz  sohaga  oid  muammolar  ustida  jiddiy 

ishlashga,  tadqiqotlar  olib  borishga  hamda  amaliy  yechimlar  berishga  ma'lum 

ma'noda turtki bo'ladi.