Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Mavlanov, N. N. Kalandarova

 
 

---

365 
11.2. Umumiy moliyaviy natijalar, ularning tarkibi, tuzilishi va 
ko„rsatkichlarining bir-biri bilan bog„liqligi 
Xo‗jalik subyektlarining hisobot davridagi sof daromadi yoki zarari quyidagi 
elementlar asosida aniqlanadi: 

xo‗jalik umumiy faoliyatidan olingan daromad yoki ko‗rilgan zarar; 

favqulodda daromad (zarar); 

daromad solig‗i to‗langunga qadar umumiy moliyaviy natija (foyda yoki 
zarar); 

sof foyda. 
Yalpi daromad xo‗jalik yurituvchi subyektning asosiy va asosiy bo‗lmagan 
faoliyatidan olingan daromadlarni o‗z ichiga oladi. Asosiy faoliyatdan daromad 
mahsulot, ishlar, xizmatlar, tovar-moddiy zaxiralar, boshqa aktivlarni sotishdan, 
shuningdek‘ mukofotlar, foizlar va dividendlar, gonorarlar va xo‗jalik yurituvchi 
subyektning asosiy faoliyatiga bog‗liq bo‗lgan rentadan olinishi mumkin.
37
Xo‗jalik yurituvchi subyekt asosiy bo‗lmagan faoliyat natijasida oladigan 
daromadlari daromadni aniqlashga mos keladigan moddalarni o‗z ichiga oladi.
Birjada muomalada bo‗ladigan qimmatli qog‗ozlarni qayta baholash va 
boshqalar asosiy bo‗lmagan faoliyat natijasida paydo bo‗ladigan daromadlarga 
kiradi. Bunday daromadlar iqtisodiy qarorlarni qabul qilishda ular haqidagi axborot 
foydali bo‗lganligi sababli alohida qayd etiladi. 
Soliqqa tortiladigan daromad (zarar) soliq qonunchiligiga muvofiq 
belgilangan hisobot davridagi daromad (zarar) summasini ifoda etadi. 
Moliyaviy natijalar – xo‗jalik yurituvchi subyektning foyda yoki zarar 
shaklida ifodalangan faoliyatining pirovard iqtisodiy yakunidir.
38
37
МҲХС-1- Молиявий ҳисоботларни тақдим этиш.
38
Молиявий ҳисоботни тайѐрлаш ва тақдим этиш учун концептуал асос Мазкур Концептуал 
асосга АВ 09.09.2016 й. 475-1-сон билан рўйхатга олинган Молия Вазирининг Буйруғига мувофиқ 
ўзгартиришлар киритилган 

---

366 
Daromadlar va xarajatlar moliyaviy natijalar to‗g‗risidagi hisobotda qarorlar 
qabul qilish uchun zarur bo‗lgan axborotni taqdim etish maqsadida faoliyat 
turlarini chegaralash yo‗li bilan ko‗rsatilishi mumkin.
Daromadlar va xarajatlarning xo‗jalik yurituvchi subyektning ish natijalarini 
ko‗rsatish imkoniyatini beradi. Shuni alohida ta‘kidlash lozimki, omonat 
egalarining xususiy sarmoyaga ulushlari daromad hisoblanmaydi, xususiy 
sarmoyaning egalari o‗rtasida taqsimlanishi esa xarajat hisoblanmaydi. 
Moliyaviy natijalarni moliyaviy hisobotda aks ettirish masalasi eng muhim 
masala hisoblanadi. Bunda quyidagi talablarga amal qilinadi: 
- aktivlarning ko‗payishi va majburiyatlarning kamayishi bilan bog‗liq 
bo‗lgan bo‗lg‗usi iqtisodiy foydaning o‗lchangan ko‗payishi paydo bo‗lganda 
daromad moliyaviy natijalar to‗g‗risidagi hisobotda aks etadi. Daromadlarni tan 
olish aktivlarning ko‗payishi va majburiyatlarning kamayishini aks ettirish bilan 
bir vaqtda yuzaga kelishi lozim; 
- xarajat aktivlarning kamayishi va majburiyatlarning ko‗payishi bilan bog‗liq 
bo‗lgan bo‗lg‗usi iqtisodiy foydaning o‗lchangan kamayishi paydo bo‗lganda 
moliyaviy natijalar to‗g‗risidagi hisobotda aks etadi. Xarajatlarni tan olish 
majburiyatlardagi ko‗payish yoki aktivlarning kamayishini aks ettirish bilan bir 
vaqtda yuzaga kelishi lozim. 
Xarajatlarni belgilash mulkni, ishlab chiqarishni boshqarish hamda mahsulot 
sotish, ishlarni bajarish, xizmatlar ko‗rsatish va zararlar bilan bog‗liq. Ular odatda 
pul mablag‗lari, moddiy zaxiralar, inshootlar, uskunalar va boshqa aktivlarning 
chiqib ketishi yoki ulardan foydalanish, ishlatish shaklida bo‗lishi mumkin. 
Zararlar ham iqtisodiy foydaning kamayganligini bildiradi va o‗z tabiatiga 
ko‗ra boshqa xarajatlardan farq qilmaydi. Zararlar boshqa aktivlarni sotishda yoki 
tabiiy ofatlar natijasida ham yuzaga kelishi mumkin. 

---

367 
1 Sotishdan tushgan 
yalpi moliyaviy 
natija (Yamn) 
= 
Mahsulot (ish, xizmat)ni 
sotishdan kelgan sof 
tushum (St) 
- 
Sotilgan mahsulot 
(ish, xizmat) tannarxi 
(Tn) 
2 
Asosiy ishlab 
chiqarish 
faoliyatining 
moliyaviy natijasi 
(Mfmn) 
= 
YaM
N 
- 
Davr 
xarajatlari 
(Dx) 
+ 
Boshqa operatsion 
daromadlar (Bd) 
3 
Moliyaviy 
faoliyat natijasi 
(Mfn) 
= 
Moliyaviy faoliyatdan 
kelgan daromadlar (Mfd) 
- 
Moliyaviy faoliyatga 
ketgan xarajatlar 
(Mfx) 
4 
Tasodifiy 
(favqulodda) 
foyda yoki zarar 
(Tf) (Tz) 
= 
Tasodifiy (favqulodda) 
daromad (Td) 
- 
Tasodifiy 
(favqulodda) xarajat 
(Tx) 
5 Soliq to‗langunga 
qadar bo‗lgan 
umumiy 
moliyaviy natija 
foyda (Yaf) 
= 
Asosiy ishlab chiqarish 
faoliyatining moliyaviy 
natijasi (Mfmn) 
+ 
Mfn 
+ 
Tf 
6 
Sof foyda (Sf) 
= 
Soliq to‗langunga qadar 
umumiy moliyaviy natija 
foyda (Yaf) 
- 
Soliqlar va ajratmalar 
(S) 
7 Taqsimlanmagan 
foyda (Tmf) 
= 
Sof foyda (Sf) 
- 
Dividendlar (Dv)