Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Mavlanov, N. N. Kalandarova
Sotilgan mahsulot miqdori bo„yicha bazisli va zanjirsimon indeks
Yüklə 5,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sotilgan mahsulot hajmi bo„yicha bazisli va zanjirsimon indeks Choraklar I II III IV
- Omillar ta‟sirini hisoblash yo„llari Ko„rsatkichlar O„tgan yil Hisobot yili shartli Hisobot yili
- Mahsulot hajmiga ta‟sir etuvchi mehnat vositalari bilan bog„liq omillar ta‟sirini tahlil qilish metodikasi t T/r Ko„rsatkichlar
- Natijaviy ko„rsatkichga ta‟sir etuvchi birliklar soni uchta bo„lganda mutlaq farq usulining qo„llash metodikasi t /r Ko„rsatkichlar
- 2.2.7. Nisbiy farq usuli
- Natijaviy ko„rsatkichga ta‟sir etuvchi omillarni nisbiy farq usulida hisob-kitob qilish metodikasi Ko„rsatkichlar Omillarning
|
Sotilgan mahsulot miqdori bo„yicha bazisli va zanjirsimon indeks
Choraklar I II III IV Miqdor darajalari q 1 q 2 q 3 q 4 Bazisli indeks - q 2 /q 1 q 3 /q 1 q 4 /q 1 Zanjirsimon indeks - q 2 /q 1 q 3 /q 2 q 4 /q 3 Bog‗liqlik q4/q1= q2/q1x q3/q2xq4/q3 yoki q4/q1:q3/q1=q4/q3xq Yuqorida keltirilgan misolimizda tovar miqdori emas, balki qiymati berilgan deb faraz qilaylik. 2.13-jadval Sotilgan mahsulot hajmi bo„yicha bazisli va zanjirsimon indeks Choraklar I II III IV Miqdor darajalari q 1 r 1 q 2 r 2 q 3 r 3 q 4 r 4 Bazisli indeks - ; 1 1 1 2 1 / 2 p q p q Iq ; 1 2 1 3 2 / 3 p q p q Iq ; 1 3 1 4 3 / 4 p q p q Iq Zanjirsimon indeks - ; 1 1 1 2 p q p q ; 2 2 2 3 p q p q ; 3 3 3 4 p q p q 43 Indekslardan murakkab ko‗rsatkichlarni o‗zgarishida omillarning ta‘sirini o‗lchashda ham foydalaniladi. Omillar ta‘sirini baholashda agregat shakldagi umumiy indekslardan foydalaniladi. 2.14-jadval Omillar ta‟sirini hisoblash yo„llari Ko„rsatkichlar O„tgan yil Hisobot yili shartli Hisobot yili Mahsulot sotishdan sof tushum q 0 r 0 q 1 r 0 q 1 r 1 Sotilgan mahsulot ishlab chiqarish tannarxi q 0 s 0 q 1 s 0 q 1 s 1 Sotishdan yalpi foyda q 0 r 0 - q 0 s 0 q 1 r 0 - q 1 s 0 q 1 r 1 - q 1 s 1 Sotuv rentabelligi q 0 r 0 - q 0 s 0 / q 0 r 0 q 1 r 0 - q 1 s 0 / q 1 r 0 q 1 r 1 - q 1 s 1 / q 1 r 1 Sotishdan yalpi foydaga baho omilining ta‘siri x x q 1 r 1 - q 1 r 0 Sotishdan yalpi foydaga miqdor omilining ta‘siri x x q 1 r 0 - q 0 r 0 Sotishdan yalpi foydaga tannarx omilining ta‘siri x x q 1 s 1 - q 1 s 0 2.2.6. Mutlaq farq usuli Mutlaq farq usuli natijaviy ko‗rsatkichga ta‘sir etuvchi omillar soni ikki yoki undan ortiq ta‘sir birliklariga ega bo‗lgan hollarda qo‗llaniladi. Uning mazmunini natijaviy ko‗rsatkichga ta‘sir etuvchi birlikning farqi qolgan omillarning reja, haqiqatdagi (uzviy ketma-ketlikda) ko‗rsatkichlarga ko‗payrilgan holda aniqlanadi. Mutlaq farq usuli an‘anaviy usullarning sodda modelli tizimi hisoblanib ko‗pincha samaradorlik va natijaviylik ko‗rsatkichlariga nisbatan qo‗llaniladi. Uning muhim xususiyati omillar ta‘sirini hisob-kitob qilishda uzviylikning, aniqlikning ketma-ketlikning qat‘iy belgilanishi. Analitik ketma-ketlikda birinchi navbatda sifat ko‗rsatkichlari keyingi qatorlar bo‗yicha bilik, miqdor ko‗rsatkichlar tartiblanadi. Masalan mahsulot ishlab chiqarish hajmiga ta‘sir etuvchi mehnat vositalari bilan bog‗liq bo‗lgan omillarni mutlaq farq usulida hisob-kitob qilishimiz mumkin. Mahsulot hajmiga ta‘sir etuvchi mehnat vositalari bilan bog‗liq bo‗lgan omillar qatoriga: asosiy vositalarning o‗rtacha yillik qiymatining o‗zgarishi, asosiy vositalardan samarali foydalanish (asosiy vositalarning qaytimining o‗zgarishi) ko‗rsatkichining ta‘siri. 44 2.15-jadval Mahsulot hajmiga ta‟sir etuvchi mehnat vositalari bilan bog„liq omillar ta‟sirini tahlil qilish metodikasi t T/r Ko„rsatkichlar O„tgan yil Hisobot yili Farqi, +,- O„sishi, % 1 Mahsulot(ish, xizmat)lar hajmi, mln so‗m Q0 Q1 Q Q1/Q0*100-100 2 Asosiy vositalarning o‗rtacha yillik qiymati, mln so‗m A0 A1 A A1/Q0*100-100 3 Asosiy vositalar qaytimi (fond qaytimi), so‗m F0 F1 F (Q1/A1)/ (Q0/A0)*100-100 4 Omillar ta‘siri x x x x . Asosiy vositalarning o‗rtacha yillik qiymatining o‗zgarishini ta‘siri, mln so‗m A x F0= At x 2 Asosiy vositalar qaytimi o‗zgarishining ta‘siri, mln so‗m F x A1= Ft x Mutlaq farq usulida uch omillik ta‘sir birliklari quyidagi bog‗lanishlar orqali hisob-kitob qilinadi: Omillar ta‘sirini uchta omilli birlikka nisbatan qo‗llashda quyidagi bog‗lanishlar amalga oshiriladi. 2.16-jadval Natijaviy ko„rsatkichga ta‟sir etuvchi birliklar soni uchta bo„lganda mutlaq farq usulining qo„llash metodikasi t /r Ko„rsatkichlar O„tgan yil Hisobot yili Farqi, +,- O„sishi, % 1 2 3 4 5(4-3) 6(4/3*100-100) 1 Natija (Q= X*Y*Z) Q0 Q1 Q Q1/Q0*100-100 2 Birinchi ta‘sir birligi(X) X0 X1 X X1/X0*100-100 3 Ikkinchi ta‘sir birligi(Y) Y0 Y1 Y Y1/Y*100-100 4 Uchinchi ta‘sir birligi(Zr) Z0 Z1 Z Z1/Z0*100-100 5 Omillar ta‘sirining hisob- kitobi x x x 5 1. Natijaviy ko‗rsatkichga birinchi omil ta‘siri hisob- kitobi X*Yr*Zr Qx x 5 2. Natijaviy ko‗rsatkichga birinchi omil ta‘siri hisob- kitobi Y* Xx* Zr Qy x 5 3. Natijaviy ko‗rsatkichga birinchi omil ta‘siri hisob- kitobi Z* Yx*Xx Qz x 45 2.2.7. Nisbiy farq usuli Tahlilda ushbu usulni qo‗llash orqali mutlaq ko‗rsatkichlardan tashqari nisbiy ko‗rsatkichlar orqali ham sabab-oqibat bog‗lanishlarini, omillarning natijaviy ko‗rsatkichga ta‘sirini hisob-kitob qilish imkoniyatini beradi. Ushbu usul ham mutlaq ifodalarga tayangan holda omillar ta‘sirini foizli birliklarda, natijani o‗zgartirishini uzviy ketma- ketlikda hisob-kitob qilishni talab etadi. 2.17-jadval Natijaviy ko„rsatkichga ta‟sir etuvchi omillarni nisbiy farq usulida hisob-kitob qilish metodikasi Ko„rsatkichlar Omillarning nisbiy ortishi,% Oldingi hisobdan farqi,% Omillar ta‟siri Birinchi ta‘sir omilining o‗sishi(A) A% (A1/A0*100) A%-100=Qa Qa*Qr Ikkinchi ta‘sir omilining o‗sishi (B) B% (B1/B0*100) B%-A%=Qb Qb*Qr Uchinchi ta‘sir omilining o‗sishi (C) C% (C1/C0*100) C%-B%=Qc Qc*Qr To‗rtinchi ta‘sir omilining o‗sishi (D) D% (D1/D0*100) D%-C%=Qd Qd*Qr Natijaviy ko‗rsatkichning o‗zgarishi Qx-Qr= (Qa*Qr)+ (Qb*Qr)+(Qc*Qr)+ (Qd*Qr) 2.3. Iqtisodiy-matematik usullar: Faoliyatning samaradorligi va natijaviyligini, uzviy aloqadorlik va bog‗lanishlardagi omilli tahlilini amalga oshirishda matematik usullardan foydalanish, analitik ishlar sifatligini, tahlilning chuqurligini va masalaning qanchalik chuqurligini ham ta‘minlab beruvchi muhim omildir. Iqtisodiy matematik usullar masalani yechishning kompyuter algoritmini shakllantirishda ham qo‗l keladi. Iqtisodiy matematik usullar vaqt mezoni bo‗yicha, tezlik, aniqlik masalasida, dasturlash va natijalarni mayda birliklariga qadar aniqlanishi sababli samaradorligi yuqori turadi. 46 Iqtisodiy matematik usullar iqtisodiy tahlil imkoniyatlarini oshirib, yanada ko‗proq turdagi va murakkab tavsifdagi masalalarni qisqa muddatda to‗g‗ri hal qilish imkonini beradi. Moliyaviy tahlilda matematik usullarni qo‗llash korxona faoliyatida qator o‗ziga xos shartlarni e‘tiborga olishni talab qiladi. Ularning asosiylari quyidagilardir: korxona iqtisodiyotini to‗laligicha axborot texnologiyalariga asoslangan bo‗lishi, iqtisodiy-matematik modellar tuzish, axborot manbalarini takomillashtirish, xodimlar malakasi va shu kabilar. Matematik usullarning integral, logarifm, korrelyatsion, regretsion, matematik dasturlash, nazariy o‗yin turlarini tarkiblash mumkin. 2.3.1. Integral usuli Multiplikativ, karrali va karrali-additiv ko‗rinishli aralash modellari tarkiblanadi. Integral usul zanjirli usul, mutloq va nisbiy farq usullariga nisbatan omillar ta‘sirini hisoblashda aniqroq natijalar olishga imkon beradi. Turli modellar uchun omillar ta‘sirini hisoblash algoritmlari quyidagicha bo‗ladi: 2.18-jadval Yüklə 5,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|