Toshkent moliya instituti mikro iqtisodiyot va makro iqtisodiyot fanidan tayyorlagan taqdimot

Elastiklik koʻrsatkichlari

Talab elastikligi

1.4-rasm. Narxga bogʻliq talab elastikligi
Narxga bogʻliq talab elastikligi
Narxga bogʻliq talab elastikligi tovar narxining bir foizga oʻzgarishi unga boʻlgan talabning necha foizga oʻzgarishini koʻrsatadi^[13]. Agar tovar narxining 10 foizga kamayishi sotuv hajmini 20 foizga oshirsa, bunday tovar elastik hisoblanadi. Narxga bogʻliq talab elastikligi deyarli har doim (Giffen samarasi va Veblen samarasi bundan mustasno) musbat va manfiy qiymatni qabul qilganligi uchun elastiklik darajasi ham manfiy hisoblanadi^[14].
{\displaystyle E_{\langle p\rangle }={\frac {\Delta Q/Q}{\Delta P/P}}}

Taklif elastikligi

Narxga bogʻliq taklif elastikligi tovar narxining bir foizga oʻzgarishi, unga boʻlgan talabning necha foizga oʻzgarishini koʻrsatadi. Agar tovar narxining 10 foizga kamayishi, taklif etiluvchi tovarlar hajmini 20 foizga kamaytirsa, bunday tovar elastik hisoblanadi^[15].
{\displaystyle E_{\langle p\rangle }={\frac {\Delta Q/Q}{\Delta P/P}}}

Kesishgan elastiklik

A tovar narxining oʻzgarishi B tovarga boʻlgan talab yoki taklifning oʻzgarishiga olib kelsa, bu oʻzgarishlarning nisbati kesishgan elastiklik deyiladi^[16]. Baʼzi tovarlarning narxi oʻzgarishi nafaqat oʻsha tovarning oʻziga, balki boshqa tovarlarga ham (oʻrinbosar va toʻldiruvchi tovarlar) taʼsiri bor hisoblanadi. Masalan, benzin narxining oshishi vaqt oʻtishi bilan avtomashinalar sotuviga taʼsir oʻtkazadi (yaʼni, kamroq benzin sarf qiluvchi mashinalar sotib olishadi yoki umuman avtomobildan voz kechishadi)^[17]. Benzin va avtomashinalar toʻldiruvchi tovarlar boʻlgani uchun, ular oʻrtasidagi bogʻliqlik teskari hisoblanadi. Lekin, tovarlar oʻrinbosar boʻlsa, ular oʻrtasidagi bogʻliqlik toʻgʻri boʻladi. Masalan, mol goʻshti narxining oshishi, qoʻy goʻshtiga taklif oshishiga olib kelishi mumkin^[18].
{\displaystyle \varepsilon _{\times }^{D}={\frac {\Delta {Q_{A}}/{Q_{A}}}{\Delta {P_{B}}/{P_{B}}}}}Agar {\displaystyle _{\varepsilon }\times ^{D}>0}  boʻlsa, u holda bu oʻrinbosar tovarlardir (substitutlar)^[19].
Agar {\displaystyle \varepsilon _{\times }^{D}<0}  boʻlsa, u holda bir-birini toʻldiruvchi tovarlar (komplementlar)^[20].