Toshkent moliya instituti o. Masharipnv Sh. Ilxomov

Ichki audit faoliyatini boshqarish
Audit bo'limi aynan bir xil resurslar ho'yicha taqdim qiladi. Aynan bir xil miqdordagi auditorlarni yollash va o‘qitish audit strukturasini tuzish, auditorlik vazifalarini xalqaro standartlar asosida bajarish imkonini beradi.
Realizatsiya Standartlarida auditorlik ishlarini maxsus turlari qo'llaniladi va hu yerda ular to‘g‘risida hatafsil to'xtalib o'tilmaydi.
Ichki auditning asosiy 3 xil turi mavjud — bu mos kelish- lik auditi, tizimli audit va faoliyat natijalari auditi.
Mos kelishligi auditi tegishli qo'llanilayotgan qonunlar, qoidalar, nizom, standart va tegishli amaliyotga nisbatan mos kelishligini baholaydi. Tizimli audit rahbariyat tomonidan tashkil qilingan ichki nazorat ishonchliligini tekshiradi.
Faoliyat natijalari bo‘yicha audit rahbariyatning uning tasarrufida bo'lgan umumiy rahharlik va resurslarga nisbatan harakati natijalarini haholaydi.
Tarkibiy joriy qilish
Xalqaro tan olingan standartlar va eng yaxshi amaliyotga ko'ra, batafsil reja grafigi doirasida yoki keyingi bosqichda, tarkibiy joriy qilish vaqt talab qiladi, quyida soddalashtirilgan institutsional tadbirlar ishlab chiqilgan:
Tashqi audit funksiyasi bilan formalizm munosabatlari Auditning ikki darajasi o'rtasida axborotlar almashishdan ehtiyot bo'lish lozim.
O‘zbekiston Respuhlikasi hisoh palatasi ISUGF joriy et- gandan va O'zbekiston Respublikasi hisoh palatasi me'yoriy hujjatlarini sinxronlashtirishga o‘tgandan keyin, davlat budjetining g‘aznachilik ijrosi bo'yicha ISUGF sharoitida ular ichki audit bo'linmasi ishidan foydalanish huquqiga ega bo'ladi va ichki nazorat tizimini baholash uchun imkoniyat paydo bo'ladi. G'aznachilikda ichki audit faoli- yati yo‘nalishlari bo'yicha belgilangan tartib va qoidalar Moliya vazirligi G‘aznachiligi taqdimiga ko‘ra Hisob Palatasi bilan kelishilgan holda Moliya vaziri tomonidan tasdiqlanishi maqsadga muvofiq.
Davlat budjeti g'aznachilik ijrosini nazorat qilish, bugungi kunda Moliya vazirligi G‘aznachiligi g'aznachilik operatsiyaiarini nazorat qilish bo‘limi, Moliya vazirligi Na- zorat taftish bosh boshqarmasi va O'zbekiston Respublikasi Hisob Palatasi tomonidan amalga oshiriladi G‘aznachilikda ichki auditni joriy qilish natijasida:
1. Dastlabki va joriy nazoratnmg ichki audit bilan qamrab olinishida davlat budjeti g'azna ijrosi jarayoni samara- dorligi oshadi.
Ichki audit xizmatining G‘aznachilik tarkibiy bo'limlari va hududiy organlarini reja-dastur asosida nazorat qilishi natijalariga asoslangan boshqaruvni joriy etishga imkoniyat yaratiiadi va tashqi nazoratni amalga oshirishga zaruriyat qolmaydi.

8. 
   G‘aznachilik tizimida amaldagi ichki nazorat tuzjlmasi
   

O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007- yil 28- fevraldagi PQ-594 qaroriga muvofiq O‘zbekiston Respub- likasi Moiiya vazirligi G'aznachiligi tarkibi va uning viloyat bo'limlarida «G'aznachilik operatsiyalari nazorati» tegishli ichki tarkibiy bo‘linmasi tashkil qilindi. Ushbu bo'limning asosiy maqsadi davlat budjetining g'aznachilik ijrosini hamma bosqichlarida, shu jumladan. kelgusi ichki tizim nazoratini amalga oshirish tadbirlari va ogohlantirish hisoblanadi.
G'aznachilik operatsiyalari nazoratini amalga oshirish amaliyoti 2-bobda batafsil yozilgan Ichki nazorat obyekti — biznes jarayonda foydalanilayotgan boshlang'ich hu- jjatlar hisoblanadi. Ular quyidagi maqsadlar uchun tekshiri- ladi:

1. 
   belgilangan hujjatlami to'ldirish tartibiga mos kelishini amqlash uchun;
   
2. 
   budjet klassifikatsiyasi ko'rsatkichlarmi to‘g‘ri aniqlash uchun;
   

v) rejali belgilangan tartibda budjetdan mablag* ajratish uchun;
g) boshqa nazorat ko'rsatkichlari.
Ichki nazoratning maqsadi:

1. 
   Budjetni tasdiqlangan chegarada parametr (limitlar) doirasidagi ijrosi;
   
2. 
   Budjet tashkilotlari tomonidan suiiste^:molchilik ho- latlarini ogohlantirish.
   

Jahon amaliyotida xalqaro tan olingan ichki nazorat va audit bo'yicha standartlarda quyidagi maqsadlar uchun tayyor- langan:

1. 
   Xususiy sektorga ikkita organ tomonidan, lchki Auditorlar Instituti (IAI) audit uchun va Tredueyya sponsor tashkilotlar Komissiyasi Qo‘mitasi (COSO) ichki auditorlar uchun;
   
2. 
   Alohida davlat organlari uchun INTOSAI (Oliy Auditorlar Instituti Xalqaro Tashkiloti) va turli davlatlarning ichki hamda tashqi audit instituti. Yuqorida aytilganlardan xulosa qilib shuni aytish mumkinki. unda davlat sektori tizimida ichki nazorat va audit masalalarini qo‘shgan holda hozirgi vaqtda davlat moliyaviy nazorati tizimini rivojlanti- rishning yagona konsepsiyasini ishlab chiqish zaruriyati paydo boldi. Masalan. bir variant sil'atida yuqoridagi maqsadni amalga oshirish uchun O'zbekiston Respub- likasining «Budjet tizimi to‘g‘risidagi» qonunga qo‘shim- cha va o'zgartirishlar kiritish yoki 0‘zbekiston Respub- likasining alohida qonuni loyihasini «Davlat sektorida dav- lat moliyaviy nazorati to‘g‘risida»gi 0‘zbekiston Respub- likasining 1998- yil 24- dekabr №717-1 *Xo‘jalik subyektlari faoliyati davlat nazorati to‘g‘risida» qonuni asosida alohida ishlab chiqish lozim. Davlat moliyaviy nazoratini aniqlash uchun qonunchilik asoslarini ishlab chiqish hamda ichki nazorat va auditni amalga oshirish bo'yicha O'zbekiston Respublikasi «Budjet tizimi to‘g‘risidagi» qonuniga o‘zgaritirishlar kiritish. davlat sek- torida ichki audit tegishli standartlari. ichki nazoratni amalga
   

oshirish bo'yicha metodik tavsiyalar va boshqa ko'plab o'zgartirishlar ishlab chiqish. tasdiqlash lozim.
Jahon amaliyoti ko‘rsatishicha, ichki nazorat va audit tizimini yo‘1ga qo'yish — davlat resurslaridan samarali foy- dalanishning o'sishining to'g'ri yo‘li hisoblanadi.