Toshkent shahar Sergeli tumani 277- idumning Biologiya fani o’qituvchisi Xolmurodova Ozoda

Jinsga birikkan holda nasldan naslga o'tish. 
Morgan va uning shogirdlari jinsiy 
xromosomalar orqali jinsni aniqlash bilan birga jinsga bog'liq holda irsiylanishni ham 
aniqladilar. Ularning qayd qilishlaricha genlar faqat autosomalarda emas, balki jinsiy 
xromosomalarda ham joylashgan bo'ladi. Shunday genlar ishtirokida rivojlangan belgilar 
jinsga bog'liq holda irsiylanadi. Masalan, drozofilada ko'zning qizil (A), oq (a) bo'lishini 
ta'min etuvchi gen jinsiy X-xromosomada joylashgan. Bu belgi jinsga bog'liq holda 
irsiylanadi
. 
Odamda ham jinsiy xromosomalarda joylashgan genlar jinsga bog'liq holda 
irsiylanishi isbot etildi. Masalan, odamda gemofiliya (qonning ivimasligi) hamda 
daltonizm (qizil va yashil ranglarni ajrata olmaslik) ka-salliklarini belgilovchi genlar X-
xromosomada joylashgan. Bu kasalliklar jinsga bog'liq holda irsiylanadi.
Gemofiliya kasalligining irsiylanishi quyidagi sxemada gemofiliya genini tashuvchi 
(X
H
X
h
) ayol bilan sog'lom erkak (X
H
Y) nikohi misolida keltirilgan. Bunday nikohdan 
tug'ilgan o'g'il bolalarning yarmi gemofiliya bilan kasallangan bo'ladi. Y-xromosomaga 
joylashgan genlar faqat otadan o'g'il bolalarga o'tadi. 
Hozirgi vaqtda juda ko'p normal va patologik belgilarning jinsga bog'liq holda 
irsiylanishi o'rganib chiqilgan. 

---

a)
о‘quvchilarni komandaga ajratib bir necha kichik guruhlarni tashkil etish hamda, har 
bir komanda a’zolari tomonidan belgilangan о‘quv topshiriqlarini mustaqil ravishda 
sifatli bajarilishiga erishish; 
 
 
Topshiriqning didaktik maqsadi
: Jins genetikasi mavzusini о‘rganish. 
I-komanda uchun savollar 
№ О‘quvchilar о‘zlashtirishi lozim bо‘lgan material-
lar yuzasidan о‘quv topshiriqlari 
Darslikdagi matnni diqqat bilan о‘qing va 
quyidagi savollarga javob tayyorlang. 
Topshiriqni bajarish 
bо‘yicha kо‘rsatmalar 
1. 
2. 
3. 
4. 
Jinsga oid qaysi ma’lumotlarni o’rganish biologiya 
fani uchun amaliy ahamiyatga ega? 
Qanday organizmlarda jinslar nisbati 1: 1 bo’ladi? 
Jinsiy xromosomalardagi to’lami ko’payish 
jarayonida qanday saqlanib qoladi?
Otasi gemofilya, onasi shu kasallikni tashuvchisi 
bo’lsa bu oilada gemofiliya kasalligi bilan tug;ilish 
ehtimoli qanday?
О‘quvchilar guruhi bilan 
hamkorlikda ishlang. 
О‘quvchilar bilan о‘tka-
ziladigan savol-javobda 
faol ishtirok eting