Тошкент тиббиёт академияси ҳузуридаги педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларнинг
MA‟RUZA 2. Mavzu: Suyaklarning tuzili va rivojlanishining umumiy prinsiplari. Yoshga doir
Yüklə 5,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
MA‟RUZA 2.
Mavzu: Suyaklarning tuzili va rivojlanishining umumiy prinsiplari. Yoshga doir hususiyatlari. Qo„l, oyoq va Chanoq suyaklarining funksional anatomiyasi. Kurak suyagi - scapula Kurak suyagi yassi, uch qirrali bo‗lib, II - VII qovurg‗alar soxasida joylashadi. Kurak suyagining quyidagi qirrlari bo‗ladi: Yuqori qirrasi margo superior; ichki qirrasi margo medialis; tashqi qirrasi margo lateralis. Kurak suyagining quyidagi 59 burchaklari bo‗ladi: Yuqori burchagi angulus superior; ostki burchagi angulus inferior; tashqi burchagi angulus lateralis. Kurak suyagining Yuqori qirrasi soxasida o‗yma incisura scapulae buladi. Kurak suyagining tashqi burchagi soxasida, yelka suyagi boshchasi kirib turadigan chuqurcha cavitas glenoidalis joylashadi. Bu bug‗im chuqurchasining atrofida kurak suyagining bo‗yin qismi collum scapulae bo‗ladi. Bug‗im chuqurchasining Yuqori qismida bo‗rtiq tuberculum supraglenoidale va bu chuqurchaning ostida bo‗rtiq tuberculum infraglenoidale ko‗rinadi. Bu bo‗rtiqlarga muskullar birlashadi. Kurak suyagi tashqi burchagining Yuqori qismida tumshuqsimon o‗simta processus coracoideus hosil bo‗ladi. Kurak suyagining ichki Yuzasi facies costalis deb atalib, fossa subscapularis chuqurchasidan hosil bo‗ladi. Kurak suyagining orka Yuzasi esa facies dorsalis ko‗ndalang joylashgan qirra spina scapulae vositasida ikki chuqurchaga ajraladi: qirraning ustida fossa supraspinata, qirra ostida esa fossa infraspinata joylashadi. Kurak suyagining kirrasi lateral tarafda akromial acromion o‗simta bilan yakunlanadi. Bu o‗simtada umrov suyagi bilan birlashadigan bug‗im Yuzasi facies articularis acromii bo‗ladi. Yelka suyagi - humerus Yelka suyagi uzun naysimon suyaklar turkumiga kirib, ikki uchi va ular orasidagi tanasi corpus humeri bo‗ladi. Bu suyakning Yuqori uchida kurak suyagi bilan birikadigan boshchasi caput humeri, anatomik bo‗yin collum anatomicum qismi, muskullar birikadigan katta bo‗rtiq tuberculum majus, kichik bo‗rtiq tuberculum minus soxalari ko‗rinadi. Xar bir bo‗rtiqdan qirralar yo‗naladi: katta bo‗rtiqdan yo‗naluvchi qirra crista tuberculi majoris va kichik bo‗rtiqdan yo‗naluvchi qirra crista tuberculi minoris deb nomlanadi. Bu hosilalar orasida esa egat sulcus intertubercularis hosil bo‗ladi. Yelka suyagi Yuqori uchining tana qismiga o‗tish soxasi xirurgik bo‗yin collum chirurgicum deyiladi. Yelka suyagi tanasining lateral tarafida deltasimon mushak birikadigan bo‗rtiq tuberositas deltoidea hosil bo‗ladi. Uning orqasida esa tashqi tarafga yo‗nalgan bilak nervi egati sulcus nervi radialis hosil bo‗ladi. Yelka suyagining pastki uchida : bilak suyagi bilan bug‗im hosil etuvchi boshcha capitulum humeri, tirsak suyagi bilan bug‗im hosil etuvchi g‗altaksimon hosila trochlea humeri bo‗ladi. Shu soxaning oldingi Yuzasida bilak yag‗idan hosil bo‗lgan chuqurcha fossa radialis, tirsak suyagining tojsimon o‗simtasidan hosil bo‗ladigan chuqurcha fossa coronoidea, orqa Yuzasida esa tirsak suyagining o‗simtasi birikishidan hosil bo‗ladigan chuqurcha fossa olecrani bo‗ladi. Yelka suyagining pastki uchida bilak mushaklari birikadigan ichki o‗simta epicondylus medialis va tashqi o‗simta epicondylus lateralis bo‗ladi. Bilak soxasida ikkita naysimon suyaklar bo‗ladi : ichki medial tarafda tirsak suyagi ulna, tashqi lateral tarafda esa bilaksuyagi radius joylashadi. Tirsak suyagi - ulna Bu naysimon suyakning Yuqori uchida tirsak o‗simtasi olecranon, tojsimon o‗simta processus coronoidus, ular orasida esa elka suyagining g‗altagi bilan bo‗g‗im hosil etadigan uyma incisuratrochlearis bo‗ladi. Tashqi Yuza soxasida bilak suyagining boshchasi bilan bo‗g‗im hosil etadigan uyma incisura radialis joylashadi. Oldingi soxada muskul birlashadigan tirsak suyagining bo‗rtig‗i tuberositas ulnae bo‗ladi. Tirsak suyagining tanasida oldingi qirra margo anterior, orqa qirra margo posterior va bilak suyagi tarafidagi qirra margointerossea bo‗ladi. Bu qirralar orasida 60 esa oldingi Yuza faciesanterior, orqa Yuza facies posterior, ichki Yuza facies medialishosil bo‗ladi. Tirsak suyagining pastki uchida : bigizsimon o‗simta processusstyloideus, boshcha caput ulnae va boshchadagi bug‗im Yuzasi circumferentia articularis, bo‗ladi. Naysimon shaklidagi bilak suyagining Yuqori uchida : boshcha caputradii, tirsak suyagi bilan bug‗im hosil etuvchi acircumferentiaarticularis, yelka suyagi bilan bug‗im hosil etuvchi chuqurcha foveacapituli radii joylashadi. Boshchaning ostida bilak suyagining buyin qismi collum radii va mushak birikadigan bo‗rtiq tuberositas radii bo‗ladi. Bilak suyagining tanasida oldingi qirra margo anterior, orqa qirra margo posterior va tirsak suyagi tarafida suyaklararo kirramargo inferossea bo‗ladi. Bu qirralar orasida oldingi Yuza faciesanterior, orqa Yuza facies posterior, tashqi Yuza facies lateralis hosil bo‗ladi. Bilak suyagining pastki uchida bigizsimon o‗simta processusstyloideus, tirsak suyagi bilan bug‗im hosil etuvchi uyma incisuraulnaris, kaft usti suyaklari bilan bo‗g‗im hosil etuvchi Yuza faciesarticularis carpea bo‗ladi. Kaft suyaklari uch guruh suyaklardan : kaftning ustki qismidagi carpus, qo‗l kaftidagi metacarpus, qo‗l barmoqlarining ossa digitorum manus suyaklaridan tashkil topgan. Kaft usti suyaklari ikki qator bo‗lib joylashgan 8-ta suyaklardan iborat. Bilak suyaklariga yaqin qatorda quyidagi suyaklar joylashadi : qayiqsimon os scaphoideum, yarimoysimon os lunatum, uchqirrali os triquetrum, noxotsimon os pisiforme. Ikkinchi qatorda quyidagi suyaklar bo‗ladi : trapesiya os trapezium, trapesiyasimonos trapezoideum, boshchali os capitatum, ilmoqsimon os hamatum. Xar bir suyakda Yonidagi suyaklar bilan bug‗im hosil etuvchi Yuzalar bo‗ladi. Kaft usti suyaklariga mushaklar birikkanligidan bo‗rtiqlar tuberculum ossis scaphoidei, tuberculum ossis trapezii vailmoksimon suyakda ilmoq hamulus ossis hamati hosil bo‗ladi. Kaft usti suyaklarining kaft Yuzasida qayiqsimon suyakning vatrapesiya suyagining bo‗rtig‗idan tepalik eminentia carpi radialis hosil bo‗ladi. Ichki tarafdagi tepalik eminentia carpi ulnaris esanoxotsimon suyak bilan oksimon suyakning ilmog‗idan tashkil topadi. Bu ikki tepaliklar orasida kaft egati sulcus carpi hosil bo‗ladi. Ko‗l kaftidagi suyaklar metacarpus naysimon suyaklar guruhiga kirib, boshcha caput, tana corpus, asos qismidan basis tashkil topgan. Qo‗l barmoqlarining suyaklari ossa digitorum manus ketma-ket joylashadigan naysimon suyaklardan tashkil topib, proksimal phalanxproximalis, o‗rta phalaux media, tirnoq phalaux distalis falanglaridan tashkil topadi. Bosh barmok suyaklarida o‗rta falanga suyagi bo‗lmaydi. Chanoq suyagi - os coxae labium externum cristae iliacae, 5 linea intermedia, 6 - labium internum cristae iliacae, 7 - faciesglutea, 8 - spina iliacae anterior superior, 9 - spina iliacae Chanoq suyagi, ximoya va tayanch vazifasini bajaradigan yassi suyaklar guruhiga kirib uch qismdan tashkil topgan: Yonbosh suyagi osilium, kov suyagi os pubis, o‗tirg‗ich suyagi os ishchi. 16 Yoshgacha bu suyaklar aloxida bo‗lib, uzaro tog‗aylar vositasida birikadi. Suyaklarning qo‗shilish soxasi, son suyagining boshchasi kirib turadigan sirka kosachasiga acetabulum tug‗ri keladi. Bu hosilaning tubida chuqurcha fossa acetabuli, yarimoysimon Yuza facies lunata va Yuza soxasida uyma incisura acetabuli ko‗rinadi. Xar bir suyakning sirka kosachasini hosil etishda qatnashadigan qismiga : Yonbosh suyagining tanasi corpus ossis ilii, kov suyagining tanasi corpus ossis pubis, o‗tirgich suyagining tanasi corpus ossis ischii deyiladi.Yonbosh suyagida tana qismidan tashqari, uning serbar qanot qismiala ossis 61 ilii bo‗ladi. Qanotning Yuqori qismi qirrani cristailiaca hosil etadi. Bu qirraga qorinning serbar mushaklari birikadi. Shu sababdan qirraning tashqi chekkasiga labium externum cristaeiliaca, ichki chekkasiga labium internum cristae iliaca va ular orasidagi chiziqqa linea intermedia deyiladi. Yonbosh suyagining qirrasi oldingi tarafda oldingi Yuqorigi o‗simta spina iliaca anterior superior va oldingi ostki o‗simtaspina iliaca anterior inferior bilan tugaydi. Yonbosh suyagining orqa soxasi esa orqaning Yuqorigi o‗simtasispina iliaca posterior superior va orqaning ostki o‗simtasi spina iliaca posterior inferior bilan yakunlanadi. Yonbosh suyagining tashqi Yuzasida Chanoqning dumba mushaklari birikishidan chiziqlar linea glutea anterior, linea glutea posterior hosil bo‗ladi. Yonbosh suyagining ichki Yuzasida esa chuqurcha fossa iliaca bo‗ladi. Yonbosh suyagining , dumg‗aza suyagi bilan birikish soxasida quloqsimon bo‗g‗im Yuzasi facies auricularis, uning ustida esa bo‗rtiq tuberositas iliaca bo‗ladi. Yonbosh suyagining ichki Yuzasida, quloqsimon Yuza soxasidan kov suyagi tomoniga yo‗nalgan, katta va kichik Chanoqlarning chegarasi bo‗lib xisoblangan hosila linea arcuatabuladi. Chanoq suyagining oldingi qismida joylashgan kov suyagi os pubis, tana qismidan tashqari Yuqori shox ramus superior ossis pubis va pastki shox ramus inferior ossis pubis qismlaridan tashkil topgan. Ikki tarafdagi kov suyaklarining o‗zaro birikish Yuzalari facies symphysialis deyiladi. Kov suyagining Yuqori qismida bo‗rtiq tuberculum pubicum, qirra pecten ossis pubis, Yonbosh suyagi bilan birikish soxasida esa tepalik eminentia iliopectenea bo‗ladi. Utirgich suyagi os ischii tana qismidan tashqari Yuqori shoxiramus superior ossis ischii, pastki shoxi ramus inferior ossisischii qismlaridan iborat. Bu shoxlarning o‗zaro qo‗shilish soxasida burtiq tuber ischiadicum hosil bo‗ladi. O‗tirgich suyagining Yuqori shoxi o‗tirgich suyagining o‗simtasi spina ischiadica bilan tugaydi. Bu o‗simtadan Yuqorida katta o‗tirgich o‗ymasi incisura ischiadicamajor, o‗simtaning ostida esa kichik o‗tirgich o‗ymasi incisura ischiadica minor joylashadi. Sirka kosachasining ostida o‗tirgich suyagi bilan kov suyagining orasida yopqich teshigi foramen obturatum hosil bo‗ladi. Chanoq suyagining ichki Yuzasida, yopqich teshigining Yuqori qismida egat sulcus obturatorius joylashadi. Ikki Chanoq suyagining dumg‗aza suyagi bilan va o‗zaro birikishidan Chanoq - pelvis – bo‗shlig‗i hosil bo‗ladi. Bu bushlik Yuqorida joylashgan katta Chanoq bo‗shlig‗idan - pelvis major va pastki soxadagi kichik Chanoq bo‗shlig‗idan - pelvis minor - tashkil topadi. Kichik vakatta Chanoqlar orasidagi chegarani linea terminalis chizig‗i tashkil etadi. Bu chegara quyidagi hosilalardan tashkil topadi : 1) V bel umurtqasi va dumg‗aza suyaklari orasidagi bo‗rtik - promontorium; 2) Yonbosh suyagidagi linea arcuata chizig‗i; 3) kov suyagining qirrasi va shu suyaklar qo‗shilishidan hosil bo‗lgan simfizisning Yuqori Yuzasidan hosil bo‗ladi. Chegara soxasida hosil bo‗lgan kichik Chanoqqa kirish teshigi - apertura pelvis superior deyiladi. Kichik Chanoq bo‗shlig‗ining ostki qismida pastki Chanoq teshigi - apertura pelvisinferior hosil bo‗ladi. Chanoq o‗lChovlari amaliyotda katta axamiyatga ega bo‗ladi.Chanoqning ichki o‗lChovlarini o‗tkazish murakkab bo‗lganligidan, Chanoqning tashqi o‗lChovlari o‗tkaziladi (ulchanadi). I. Distantia cristarum - ikki tarafdagi Yonbosh suyaklar qirralari crista iliaca orasidagi masofa - 28-29sm. 62 II. Distantia spinarum - Yonbosh suyaklarning oldingi Yuqorigi o‗siklari spina iliaca anterior superior orasidagi masofa 25-27sm. III. Distantia trochanterica - son suyaklarining katta kust trochanter major – o‗simtalari orasidagi masofa - 30-32sm. IV. Conjugata externa - Chanoqning tashqi to‗g‗ri o‗lChovi bo‗lib, kov suyaklari orasidagi simfizni hosil etuvchi tog‗ay bilan dumgazaning orqa chukurchasi (dumgaza suyagining ustki qirrasi bilan V bel umurtqasining qirrali o‗simtasining orasida) orasidagi o‗lChov 20sm. V. Conjugata vera - xaqiqiy (ichki) tug‗ri o‗lChovni aniqlash uchun: tashqi tug‗ri o‗lChovdan (conjugata externa dan ), suyak va tuqima qalinligiga tug‗ri keladigan 8-9 sm ni chiqarib tashlash kerak. Conjugata vere : 11sm ga teng bo‗lib, kov suyaklari orasidagi simfiziz tog‗ayi bilan, dumgaza suyagining uchidagi dum umurtkalari orasidagi masofani tashkil etadi. VI. Kichik Chanoq bushlig‗iga kirish teshigining ko‗ndalang o‗lChovini(14- 15sm ga teng) aniklash uchun : distantia cristarum o‗lChovini ikkiga bo‗lish kerak, yoki 14-15sm ni chiqarib tashlash kerak. VII. Kichik Chanoq bo‗shlig‗ining chiqish teshigining ko‗ndalang o‗lChovini aniqlash uchun : ikki o‗tirgich suyaklarining dumboqlarining ichki Yuzasi orasidagi masofa (9, 5 sm) o‗lchanadi. Bu o‗lChovga tuqima qalinligi (1-1, 5 sm) qo‗shilsa: kichik Chanoqdan chiqish teshigining ko‗ndalang o‗lChovi (11 sm) hosil bo‗ladi. VIII. Kichik Chanoq bushlig‗idan chiqish teshigining to‗g‗ri o‗lChovi (9- 11sm) dum suyagi bilan kov suyaklar orasidagi simfiz togayiningpastki Yuzasi orasidagi masofadan (12-12, 5 sm) - tuqimaga tug‗ri kelgan 1, 5 sm chiqarib tashlash bilan aniqlanadi. Son suyagi – femur. Son suyagi naysimon suyaklar guruhiga kirib, uning Yuqori uchida boshcha caput femoris, boshcha Yuzasidagi chuqurcha fovea capitis femoris, bo‗yin qismi collum femoris bo‗ladi. Bo‗yin qismining tanaga o‗tish soxasida mushaklar birikadigan katta kust trochanter major, kichik kust trochanter minor burtiqlari bo‗ladi. Katta kust orka Yuzasining Yuqori qismida urchafossa trochanterica bo‗ladi. Xar ikkila kustlar orasida oldingi soxada linea intertrochanterica, orqa soxasida esa crista intertrochanterica qirrasi bo‗ladi. Son suyagi tanasining Yuqori qismi orqa Yuzasining tashqi tarafida mushaklar birikadigan bo‗rtiq tuberositas glutea, ichki tarafida esa linea pectenea hosil bo‗ladi. Son suyagi tanasining orqa Yuzasidagi linea aspera chizig‗i ikkiga : ichki labium mediale lineae asperae va tashqi labium laterale lineae asperae chiziqlarga ajraladi. Bu chiziqlar orasida takim Yuzasi facies poplitea hosil bo‗ladi. Son suyagining pastki uchida ichki do‗ngsimon o‗simta condylusmedialis va tashqi do‗ngsimon o‗simta condylus lateralis bo‗ladi. Do‗ngsimon o‗simtalarning Yuqorisida epicondylus medialis va epicondylus lateralis o‗simtalari bo‗ladi. Xar ikkala do‗ngsimon o‗simtalarning oldingi Yuzasida tizza qopqog‗i suyagi bilan birikadigan Yuza facies patellaris, orqa soxasida esa chuqurcha fossa intercondylaris hosil bo‗ladi. Tizza kopkogi suyagi - patella Tizza qopqog‗i suyagi sonning to‗rt boshli muskuli payining ichida joylashgan sesamasimon suyak turkumiga kiradi. Bu suyakning Yuqori qismida asosi basis 63 patellae, pastki qismida esa uchi apex patellae, orqa soxasida bug‗im Yuzasi facies articularis bo‗ladi. Boldir suyaklari Boldir soxasida ikkita suyak joylashadi. Ichki tarafda katta boldir suyagi tibia, tashqi tarafda kichik boldir suyagi fibula joylashadi. Katta boldir suyagi - tibia Katta boldir suyagining Yuqori uchida ichki do‗ngsimon o‗simta condylus medialis, tashqi dungsimon o‗simta condylus lateralis bo‗ladi. Bu o‗simtalarning ustki bug‗im Yuzasi facies articularis superiorda ichki burtiq tuberculum intercondylare mediale, tashqi bo‗rtiq tuberculum intercondylare laterale bo‗ladi. Bu bo‗rtiqlardan hosil bo‗lgan tepalik eminentia intercondylaris deb atalib, uning oldingi Yuzasida chuqurcha area intercondylaris anterio va orqa Yuzasida chuqurcha area intercondylaris posterior bo‗ladi. Tashqi do‗ngsimon o‗simta ostining, kichik boldir suyagi bilan birikish soxasida bug‗im Yuzasi facies articularis fibularis hosil bo‗ladi. Katta boldir suyagining Yuqori uchining, tanasiga o‗tish soxasining oldingi Yuzasida mushak paylarining birikishidan bo‗rtiq tuberositas tibiae hosil bo‗ladi. Katta boldir suyagining tanasida oldingi qirra margo anterior, ichki qirra margo medialis va kichik boldir suyagiga karaga kirra margo interossea bo‗ladi. Bu qirralar orasida esa ichki Yuz facies medialis, tashqi Yuza facies lateralis, orqa Yuza facie posterior hosil bo‗ladi. Katta boldir suyagining pastki uchida ichk tupik malleolus medialis, tashqi Yuzasida esa kichik boldir suyag bilan birlashadigan uyma incisura fibularis bo‗ladi. Katta boldir suyagining ostki Yuzasida oshiq suyagi bilan bug‗im hosil etadigan Yuz facies articularis inferior bo‗ladi. Kichik boldir suyagi fibula, (grekcha - perone). Naysimon shakldagi suyaklar guruhiga kirib, Yuqori uchida boshcha caput fibulae, boshchaning uchi apex capitis fibulae, katta boldir suyagi bilan bo‗g‗i hosil etuvchi Yuza facies articularis capitis fibulae bo‗ladi. Kichik boldir suyagining tanasida oldingi qirra margo anterior, orqa qirra margo posterior, katta boldir suyagi tomonidag suyaklararo qirra margo interossea bo‗ladi. Bu qirralar orasid ichki Yuza facies medialis, tashqi Yuza facies lateralis va ork Yuza facies posterior bo‗ladi. Kichik boldir suyagining pastki uchida lateral tupik malleolu lateralis, katta boldir suyagi bilan bug‗im hosil estuvchi Yuza facies articularis malleoli bo‗ladi. Oyoq panjasi suyaklari - ossa pedis Oyok panjasi uch guruh suyaklardan tashkil topadi : oyok panjasining kaft usti suyaklari tarsus, kaft suyaklari metatarsus, barmoq suyaklari phalanges digitorum pedis. Oyok panjasining kaft usti suyaklari ikki qator suyaklarda tashkil topgan : birinchi qatorda tovon suyagi calcaneus, oshiq suyagi talus joylashadi; ikkinchi qatorning ichki tarafida qayiqsimon suyak os naviculare, ichki ponasimon suyak os cuneiforme mediale, o‘rta simon suyak os cuneiforme intermedium, Yon ponasimo suyak os cuneiforme laterale bo‗ladi. Ikkinchi qatorning lateral qismi kubsimon suyakdan os cuboideum hosil bo‗ladi.Oshiq suyagida tanasi corpus tali, buyincha qismi collum tali, boshchasi caput tali, qayiqsimon suyak bilan bug‗im hosil etuvchi Yuza facies articularis navicularis bo‗ladi. Oshiq suyagi tanasining Yuqori qismida g‗altaksimon hosila trochlea tali va unin Yuqori bugim Yuzasi facies superior bo‗ladi. G‗altaksimon hosilanin ikki Yon soxalari tupiqlar bilan birikkanligidan bug‗im Yuzalar facies malleolares medialis et lateralis bo‗ladi. Tovon suyagining orqa Yuzasi soxasida bo‗rtiq tuber calcanei, kubsimon suyak bilan bugim hosil 64 etuvchi Yuza facies articulari cuboidea, oshiq suyagi bilan bug‗im hosil etuvchi Yuzalar facies articularis talaris anterior, media et posterior bo‗ladi. Oyok panjasining kaft usti suyaklarida Yonidagi suyaklar bila birikuvchi bug‗im Yuzalar, burtiqlar tuberositas ossis naviculare, tuberositas ossis cuboidei buladi. Oyoq panjasining kaft suyaklari metatarsus naysimon shaklidagi suyaklar guruhiga kirib, uning asosi basis, tanasi corpus, boshchasi caput dan iborat. Birinchi kaft suyagida bo‗rtiq tuberositas ossis metatarsali I va beshinchi kaft suyagida bo‗rtiq tuberositas ossis metatarsali V bo‗ladi. Oyoq barmoqlari uch guruh falang suyaklaridan hosil bo‗ladi: proksimal barmoqlar phalanx proximalis, o‗rta falang phalanx media, tirnoq falangalari phalanx distalis. Bosh barmoqda o‗rta falang suyagi bo‗lmaydi. Falang suyaklarida boshchasi caput, asosi basis bo‗ladi. Yüklə 5,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|