Toshkent yangiyul poligraph service

Fenoplastlarni ishlab chiqarish. Sanoatda fenoplastlar ishlab chiqarish jarayoni uch asosiy bosqichni o‘z ichiga oladi: polimemi sintezlash (fenol formaldegid smolasi), presslanadigan kompozitsiya olish va shakl berib buyum yasash.
Fenolning formaldegid bilan reaksiyasi tipik suyuq fazali gomogen katalitik jamyondir. Reaksiya davomida oraliq mahsulotlar hosil bo‘ladi.
Foydalaniladigan katalizatorga qarab ikki tipdagi termoplastik va termoreaktiv smolalar olinadi.
Termoplastik (novolak) smolalar fenol miqdori ortiqcha (6 mol CH₂0 ga 7 mol C₆H₅OH) olinganda hamda kislotali katalizatorlardan (odatda xlorid kislotasidan) foydalanilganda hosil bo‘ladi. Kislota formaldegidni protonlash va karbonil, uglerodida elektron zichligining ortishi hisobiga katalizlaydi:
CH₂0 + H⁺ -* H₂C = OH
Kislotali kataliz, asosan, о - oksimetil hosil bo‘lishiga olib keladi, so‘ngra uning polikondensatlanishdan chiziqli struktura hosil bo‘ladi:

OH I
CH₂-(§)


OH OH
I I
(n+2 (§) +(n+1 )СНгО—>(0) -
OH
I
-CH₂-@+(n+l)H₂0

(n=4-8)
Termoreaktiv yoki rezol smolalar, aksincha ortiqcha farmaldegid (6 mol C₆H₅OH ga 7 mol CH₂0) olinganda hamda ishqoriy katalizator ishtirokida (NH₄OH,NaOH) hosil bo‘ladi. Ishqor fenolni aktiv fenolyat ioniga aylantirish yo‘li bilan reaksiyani katalizlaydi,

qaysiki, u formaldegid bilan o‘zaro ta’sirlashib o- va n- oksime- tilfenollar va o-, n- di oksimetilfenollarga aylanadi. Bular esa qizdirilganda uch o‘lchamli stmkturaga aylanadi.
OH OH CH₂- OH (n=4-10) - А-СНг-^-СНг-^-СНг-Л-СН:-
YIi
' OH
C
CH₂
H₂
•сн₂-^_гсн₂-(й]-сн₂-(ё]-сн₂-(й}-сн₂-

C
OH

OH
H₂-

R
|| 15 & 10 5 0
eaksiyaning yo‘nalishi va kinetikasini belgilovchi asosiy omillar: harorat, vaqt, kataliza­tor tabiati va uning konsen­tratsiyasi. Polikondensatlanish tezligi dastlabki reaksion aralash- mada katalizator va formaldegid miqdorini oshirish bilan ortadi (121- rasm). Fenol molar massa­sining formaldegid massasiga bo‘lgan nisbati qanchalik kichik bo‘lsa, smolaning molekular massasi shunchalik katta bo‘ladi.
J
121- rasm. Fenolning formaldegid bilan kondensatsiyalanish reaksiyasi tezligining katalizator konsentratsiyasiga bog‘liqligi.

1. 
   — 35,6%formaldegid;
   
2. 
   — 33,2% formaldegid.
   

arayonga ketgan vaqt qanchalik katta bo‘lsa, reagentlaming birikishi to‘liq bo‘ladi va smola­ning o'rtacha molekular massasi ham katta bo‘ladi.
Sanoatda rezol (bakelit) va novolak smolalari quruq va suyuq holatlarda hamda emulsiya va
laklar holida davriy va uzluksiz usullarda ishlab chiqariladi. Texnologik jarayon quyidagi ketma-ket boruvchi asosiy operatsiyalardan:
Fenoi xomashyoni tayyorlash (fenolni
Formalin suyuqlantirish), tozalash,
xomashyoni va katalizatomi reaktorga solish, smolani kondensatlash (pishirish) smolani quyib olish va quritish, smolani sovitish va unga so'nggi ishlov berish kabilardan iborat. 122- rasmda novolak smolasini olish qurilmasining uzluksiz usuli sxemasi tasvirlangan. Barcha dastlabki moddalar 95-98°C gacha taxminiy qizdirilib, reaktor kalonasining (2) birinchi bo'lmasiga uzluksiz tushib turadi.
Reaksion aralashma yuqoridagi shtuser (sirti rezbali kalta quvurcha va quyuvchi quvurlar orqali ketma-ket barcha seksiyalarga qo'yiladi. Har bir seksiya yakor tipidagi aralash­tirgich (2) bilan ta’minlangan bo‘lib, to‘liq aralashtirgich rejimida ishlaydi. Aralashtiigichlar umumiy o‘qqa mahkamlangan va umumiy dvigatel (5) bilan aylanadi. Dastlabki komponent- lardan uchib chiqqan bug'lar sovitgichda kondensatlanib (6), kolonnaning birinchi seksiyasiga qaytariladi. Reaktorning ostki seksiyasidan olingan massa uzluksiz separatorga (7) tushadi, smola smola usti suyuqligidan ajralib quritish apparatiga jo‘natiladi, u yerdan sovituvchi barabanga va undan transporteiga o'tadi. Sovitilgan smola kompozitsiyasi tayyorlash sexiga boradi.
Fenolfarmaldegid smolasidan quyidagi shakllarda fenoplastlar olinadi: 1) quyma rezitlar (to‘ldirgichsiz), 2) presslanuvchi mate­riallar (to'ldirgichlari kukunsimon yoki tolasimon), 3) yopishti-

ruvchi komponentlar (qavat-qavat shaklidagi plasmassalar uchun),

4. 
   elimlar, laklar (metall va yog‘och yuzasini qoplash uchun),
   
5. 
   peroplastlar (g‘ovak plastmassalar va boshqalar).
   

Presslanuvchi materiallar — presskukun ayniqsa, keng sohalarda
ishlatiladi. Qattiq smola yaxshilab maydalanib, unga to‘ldirgichlar (yog‘och qipigi, kaolin, talk, slyuda, grafit, kvars, asbest, shisha tolasi va hakozolar) va qotirgich (urotropin), bo‘yoq va pigmentlar qo‘shib aralashtiriladi. Presskukun tarkibida 40-50 % smola bo‘ladi. Presskukun 160-180°C da 60 MPa bosimli gidrovlik press yordamida presslanib, turli mahsulotlar: rozetka, dasta-tutqichlar, elektr asboblari, turli mexanizmlar uchun ushlagich, g'iloflar, radio, tele- qismlar va hokazolar olinadi.
Tolasimon fenoplastlar, turli xil tolalaiga fenolformaldegid smolasi eritmasini shimdirish yo‘li bilan olinadi, undan juda ko‘p buyumlar (avtomobillaming tormoz kolodkalari quvurlar, vannalar, adsorb- berlar, kranlar, turli sig‘imli idishlar va hokazolaor) tayyorlanadi.