To'sinlarda uchraydigan shikastlanish va deformatsiyalarni aniqlash Reja

2-rasm. To‘sin kataklarining turlari: 1-to’shamaning to’sini; 2-yordamchi to’sinlar; 3-bosh to’sinlar.

To’sinlarni balandligi bo’yicha qavatli (3,a-rasm), sathini bir xil qilib (3,b- rasm) va pasaytirilgan (3,c-rasm) holda tutashtirish mumkin.

To’sinlarni qavatli tutashtirishda to’shama 1 uning to’sini 2 va bosh to’sini 3 ga tayanadi, bunda qurilish balandligi maksimal bo’ladi.
To’sinlarni sathini bir xil qilib tutashtirishda qurilish balandligi kamaysada, uning konstruksiyasi murakkablashtiradi, ya‟ni unga qo’shimcha metall burchak 4 lar o’rnatiladi.
To’sinlarni pasaytirilgan holatidagi tutashtirish faqatgina katakli to’-sinlarda qo’llaniladi.

3-rasm. To‘sinlarni tutashtirish: 1-to’shak; 2- to’shamaning to’sini; 3-bosh to’sin; 4-metall burchaklar; 5-qo’shimcha to’sin.

2. Yig‘ma to‘sin kesimini hisoblash va tanlash.
To’sin kesimini tanlashdan oldin quyidagi ishlar; to’sinning turi tanlanadi, to’sinning hisobiy uzunligi, hisobiy yuklamasi va hisobiy egilish momenti aniqlanadi.
To’sinni talab qiladigan qarshilik momenti (2.9) formula orqali aniqlanadi.
Qiya egilishga ishlaydigan to’sinning kesimini aniqlashda tegishli o’qlardagi qarshilik momentlarining nisbati koeffitsiyentidan foydalaniladi:

(1)

Shveller va qo’shtavr prokatlari uchun momentlar nisbiy koeffitsiyenti 𝑘_w = 7 … 9 oraliqda bo’ladi.
Qattiqligi yuqori bo’lgan o’qqa nisbatan (odatda x-x o’qiga) talab qilinadigan qarshilik momenti quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

4-rasm. To‘sin devorlarida juziy bosimning taqsimlanishi:
a-payvandli; b-prokatli.
To’sinning minemal balandligini quyidagi formula orqali aniqlash mumkin:

^ℎ𝑚i𝑛
= ^5𝑅u·𝑃 , m yoki : ℎ
24𝐸·𝛾_i𝑠ℎ·^[ƒ/𝑃^]

𝑚i𝑛
₌ 𝑅_u·𝑃² 5,65·𝐸·ƒ

, m

𝑜𝑝 𝑑 𝑜𝑝


To’sin devorining balandligi ℎ_𝑚i𝑛 < ℎ ≤ ℎ_𝑜𝑝 shartni bajarishi kerak. To’sinning optimal balandligini quyidagi formula orqali aniqlash mumkin:
^{ℎ = 3}√^{1,5 · 𝜆 · W, m yoki ℎ = 1,3}√^{W/𝛿, 𝑚 (6)}
bu yerda 𝜆_𝑑 – devorning egiluvchanligi; δ - to’sin devorining qalinligi, m. Devorning egiluvchanligi quyidagi munosabat orqali aniqlanadi:

harakatlanuvchi yuklamasi bo’lmagan to’sin devorlari uchun 𝜆_𝑑 = ℎ/𝛿 ; qattiq qirrasiz to’sin devorlari uchun 𝜆_𝑑 = 3,2√𝐸^⁄𝑅_𝑢 ; qattiq qirrali to’sin devorlari uchun
𝜆_𝑑 = 5√𝐸^⁄𝑅_𝑢 ; qattiq qirrali ko’ndalang va bo’ylama to’sin devorlari uchun

𝜆_𝑑 = 7,5√𝐸^⁄𝑅_𝑢 .

Devor qalinligining minimal qiymatini uning qirqishdagi mustahkamlik shartiga asoslanib (2.1) formuladan foydalanib quyidagicha aniqlash mumkin:

𝑘−𝑘
_{𝑘 ·𝐹}𝑚𝑎𝑥
𝛿 = , m (7)
𝐿·𝑅_g

𝑘−𝑘
bu yerda 𝑘 - to’sinning tayanchga o’tirish koeffitsiyenti, tayanchga to’liq o’tirganda 𝑘 = 1,2 , tayanchga to’liq o’tirmaganda 𝑘 = 1,5 ; 𝐹^𝑚𝑎𝑥 – maksimal
ko’ndalang kuch, kN; 𝐿 - to’sinning uzinligi, m.
Qo’shimcha elementlarsiz mahkamlashdagi yig’ma to’sin devorining qalinligini quyidagi formula orqali aniqlash mumkin:

𝛿 ≥ ^ℎ 5,5
√^Ru
/E , m (8)

Yig’ma to’sinning umumiy turg’unligini ta‟minlash uchun uning tubini eni quyidagicha bo’lishi kerak:
𝑏 = ⁽1^⁄3 … 1^⁄5⁾ · ℎ, 𝑚 (9)

Yig’ma to’sinning turgan joydagi turg’unligini ta‟minlashdagi maksimal tubining eni quyidagi formula orqali aniqlanadi:
^{𝑏 = 𝛿1 ·} √^{𝐸/𝑅𝑢, 𝑚 (10)}
To’sinning nisbiy egiluvchanligi quyidagi formula orqali aniqlanadi:

ƒ ₌ 5·𝑞^𝑚·𝑃³
𝑃 384·𝐸·𝐽_𝑥
≤ *^ƒ
𝑃
+ (11)

bu yerda f – absalyut ko’chish, m; q^m – teng taqsimlangan me‟yoriy yuklama, kN/m; 4 - o’snning uzunligi, m; J_x –inrsiya momenti, m⁴; [f/4] – ruxsat etiladigan nisbiy ko’chishi (ikkinchi darajali to’sinlar uchun 1/250, bosh to’sinlar uchun 1/400).
Yig’ma to’sinning butun kesimidagi talab qilinadigan inertsiya momenti quyidagi formula orqali aniqlanadi:
𝐽 = ^𝖶·ℎ, m⁴ (12)
2
Yig’ma to’sin tubi enining talab qilinadigan inertsiya momenti quyidagi formula orqali aniqlanadi:

𝐽 = 𝐽 − 𝐽
₌ 𝖶·ℎ ₋ ð·(ℎ−2ð₁)³_{, m4 (13)}

^{𝑡 𝑑} 2 12
Yig’ma to’sinning pastki va yuqori qismlarini enining og’irlik markazlari orasidagi masofa ℎ_𝑜·𝑚 berilgan bo’lsa, unda uning inertsiya momenti quyidagi formula orqali aniqlanadi:

𝐽_𝑡
= 2𝐴 · (^{ℎ𝑜·𝑚})2, m⁴ (14)
2

bu yerda A - tokchalardan birining talab qilinadigan yuzasi, m². (12) formuladan A ni topamiz:

ℎ

2
𝐴 = ^2𝐽𝑡 , m² (15)
𝑜·𝑚