Tourism and recreation in the XXI century: problems and prospects

TOURISM AND RECREATION IN THE XXI CENTURY: PROBLEMS AND PROSPECTS
3-4 May 2019
23
Baku, Azerbaijan

---

ölkədə yaranmış ağır iqtisadi vəziyyətlə əlaqədar düzən və dağətəyi ərazilərdə meşələrin əhali 
tərəfindən qanunsuz qırılması xüsusi narahatçılıq doğurmuşdur. Meşə örtüyünün məhv edilməsi 
respublikanın hər yerində eroziya proseslərini gücləndirmiş, aritləşməni artırmış, su ehtiyatlarının 
azalması, mezo və mikroiqlim şəraitinin pisləşməsi üçün zəmin yaratmışdır.
Meşə örtüyünün qorunması, bərpası və artırılması ilə bağlı problemlər Böyük Qafqazın Cənub 
yamacında yerləşmiş inzibati rayonlar üçün də səciyyəvidir.
Ümumiyyətlə, Böyük Qafqazın Cənub yamaclarında landşaft komplekslərində yaz-yay yağıntılarının 
leysan şəklində düşməsi, relyefin çox meylliyi və torpaq-süxur qatının sel proseslərinə həssaslığı, bu 
ərazilərdə meşə mühafizə və meşə bərpa işlərini daha çox aktuallaşdırır. Meşənin təbii mühitinin qorunub 
saxlanması turistlərin təbii ətraf mühitdən zövq alması deməkdir [2.3].
 
Qəbələ rayonunun ərazisində turistlər üçün gözəl şərait vardır. Belə ki, istirahət üçün Qəmərvar meşə 
təsərrüfatına aid olan Qəmərvar isti su sanatoriyasının əhatəsində yüksək dağlıq ərazidə meşə ekosistemi 
qorunur. Qəmərvar meşə təsərrüfatına aid olan Qəmərvar isti su sanatoriyasının əhatəsində yüksək dağlıq 
ərazi Turistlər üçün çox əlverişli mühütdir. Qəmərvar (Çömçə bulaq) mineral bulağı – Qəmərvar kəndindən 
5 km Şimalda , Bum çayının dərəsində, 1388 metr hündürlükdə səthə çıxan termal-mineral sudur. Təbii 
tempuratur 39.2 dərəcədir. Kükürdlü və dəmirli birləşmələrlə zəngindir. Ərazidə bitki örtüyü cox zəngindir, 
belə ki meşələrdə qarışıq halda göyrüş, qaraçöhrə, ağcaqayın, soyüd, qoz, alma, armud kimi ağaclar, 
dəmirqara, əzgil, yemişan, böyürtkən, itburnu, zirinc kimi kol bitkiləri yayılmışdır.
Bum kəndində meşənin əhatəsində Atıcılıq istirahət zonası yerləşir. Həmzəli cayının sahilindən dağa 
doqru ərazidə turistlər ekoturizmidən, məcarə turizmindən istifadə edə bilərlər. Qəbələ rayonunun Bum 
kədinin şimal-qərb hissəsində , dəniz səviyyəsindən 1333 m yüksəklikdən meşə, çay ekosistem 
xidmətlərindən turist istifadə edə bilər. Mıxlıqovaq kəndi dağ ətəyi meşə təssərüfatı, Bunut meşə 
təssərüfatı, Vəndam meşə təssərüfatı ərazilərində hərtərəfli tədqiqat işləri aparılmış və müəyyən edilmişdir 
ki, eko turizm potensialı üçün əlverişlidir [3.4]. 
Meşələrə ziyanı turistlərdən çox (ağaclar, kollar və otlar korlanır) və maşınlar vurur. Mexaniki təsirlər 
torpağın bərkidilməsinə və davamsız otların məhv olmasına səbəb olur. Torpağın bərkiməsi nəticəsində 
torpağın bir hissəsi quru qalır, digər hissəsi isə rütubətli olur ki, bu da ağacların qidalanmasını pisləşdirir. 
Qidalanmanın zəifləməsi ağacların böyüməsinin və inkişafının qarşısını alır. Bu özünü xüsusilə 
iynəyarpaqlı meşələrdə göstərir. Torpağın bərkiməsi onun strukturunu pozur, məsaməliliyi azaldır, torpaq 
mikroorqanizmlərinin həyat fəaliyyəti şəraitini pisləşdirir.
Böyük Qafqazın Cənub yamacının landşaft koplekslərinin ayrı-ayrı təsirlərə və rekreasion 
yüklənmələrə qarşı müxtəlif cür reaksiyalar verir. Ona görə də bir təbii kompleks üçün təhlükəsiz 
yüklənmələr digərləri üçün kritik ola bilər. Meşələrdən rekreasion istifadə cəmiyyətin resurs potensialının 
artırılması üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Təbitdə istirahət iş gərginliyini aradan qaldırır, insanların iş 
qabiliyyətinə müsbət təsir göstərir. Ancaq şəhər ətrafında istirahət ekologiyaya əhəmiyyətli dərəcədə ziyan 
vurur. Meşə ərazilərində rekreasion yüklənmələr artır ki, nəticədə də meşələrin keyfiyyəti pisləşir və ya tam 
deqradasiyası baş verir. Bu zaman meşələrin sanitar-gigiyenik, suyu qoruma və torpağı qoruma 
funksiyaları zəifləyir, onların estetikliyi azalır. 
Böyük Qafqazın Cənub yamacının meşə landşaft komplkslərində yaradılan vəziyyətlə əlaqədar olaraq 
meşələr üçün 
yol
verilən rekreasion yüklənmə sərhəddi müəyyən edilmişdir. Rekreasion yüklənmələr 
təhlükəsiz, təhlükəli, kritik və katastrofik yüklənmələrə bölünür.
1.
Təhlükəsiz yüklənmələr elə yüklənmədir ki, bu zaman təbii kompleksdə dönməyən dəyişmələr baş 
vermir. Yol verilən rekreasion yüklənmə sərhəddi təbii kompleksin davamlılıq hüdudunu müəyyən 
edilməsi [4.5]. 
2.
Təbii komplekslərin davamlılıq sərhəddini keçirsə belə yüklənmələr təhlükəli hesab 
olunur.Təhlükəli yüklənənin aşkarlanası işi aparılır. 
3.
Landşaft komplekslərində bitkilərin kəskin məhv olduğu yüklənmələr kritik yüklənmələr adlanır. 
Kritik yüklənmələrin hesablanması dəqiqləşdirilir. 
4.
Katastrofik yüklənmələr təbii komplekslər arasında və onların tərkib hissələri arasında əlaqələrin 
pozulmasına səbəb olur. Bu səbəbi yaradan təbii və antropogen faktorların müəyyən edilməsi tərəfimizdən 
aparılmışdır.
Landşaft komplekslərinin ekoturizm qiymətləndirilməsi baxımından elmi-praktiki əhəmiyyət kəsb 
edir. Ekoturizm bitki və heyvanat aləminə ziyan vurulmadan inkişaf etdirilə bilər. Əgər düşünülmüş və 
planlaşdırılmış qaydalar üzrə hərəkət edilərsə əminliklə demək olar ki, ekoturizmin ətraf mühitlə bağlı 
davamlılıq prinsipinin qorunduğu ən etibarlı növüdür.