Transformatorlarning vazifasi va ishlash printsipi. Real transformatorning cho’lg’amlarini elektr holatini tahlili. Transformatorlarning turlari

2-rasmda real transformatorning cho’lg’amlaridan o’tuvchi tokning haqiqiy yo’nalishlari va magnit maydon kuch chiziqlarining yo’nalishlari tasvirlangan.

2 – rasm.

Birlamchi hamda ikkilamchi cho’lg’amlar magnit o’zagining o’rta sterjenida joylashgan.
Ishchi oqim yon sterjenlar bo’ylab berk kontur hosil qiladi. O’rta sterjen bo’ylab o’tib havo orqali berk kontur hosil qiluvchi qo’shimcha oqim cho’lg’amlarda tarqalish magnit ilakishi va ni hosil qiladi. va ning o’zgarishi tarqalish EYuK sini vujudga keltiradi.

e_1T=-d_1T/dt, ye_2T=-d_2T/dt. (7)

Bu EYuK larni sinusoidal tok zanjirlarida quyidagicha ifodalash mumkin.

, .

X_1T va X_2T larni doimiy deb hisoblash mumkin.
Agar transformator cho’lg’amlarining aktiv qarshiliklari R₁ va R₂ ni ham hisobga olsak, u holda transformatorning elektr holat tenglamasi:
; (8)
, (9)

bu yerda va ishchi oqim ta’sirida vujudga keladi; - ikkilamchi cho’lg’amdagi kuchlanish.

3-rasmda transformatorning ekvivalent sxemasi berilgan. Transformatorli elektr tarmoqlarini hisoblashda, transformatorlar T yoki G ko’rinishli almashlash sxemalari bilan ifodalanadi. Bu sxemalarda magnit bog’lanish, elektr bog’lanish bilan almashlangan bo’ladi.

3 – rasm.

Iste’molchi bo’lmaganda ya’ni I₂=0 bo’lganda (salt ishlash) magnit o’tkazgichdagi oqim birlamchi cho’lg’am toki bilan hosil qilinadi. Salt ishlash toki I_1C bilan U₁ orasidagi bog’lanish salt ishlash tavsifi deyiladi (4-rasm). U elektromagnit g’altakning volьt-amper tavsifi ko’rinishiga ega (magnit o’zakli).

4 – rasm.

Iste’molchi ulanganda I₁ tok vujudga keladi va I₂ ham o’zgaradi. bo’lgandi, bo’ladi. SHuning uchun salt ishlash rejimida birlamchi cho’lg’amning MYuK si yuklamali xolatdagi ikkala cho’lg’amning MYuK larini yig’indisiga teng bo’ladi:

, (10)

belgilash kiritib, (10) qayta yozib


5 – rasm.

(10,a)

ni hosil qilamiz. Bu yerda tokining tashkil etuvchilari - doimiy, - transformatorning iste’molchisiga bog’liq bo’ladi. 5-rasmda ifodalangan vektor diagramma (8), (9) va (10,a) tenglamalarni transformatsiyalash koeffitsienti n=1,5 teng holatini ifodalaydi.

Uch fazali transformatorlar, uch fazali tok sistemasini transformatsiyalash uchun ishlatiladi. Katta quvvatli energiyani uzatishda bir fazali transformatorlardan foydalaniladi. Uch fazali transformatorning cho’lg’amlari yulduz yoki uchburchak shaklida ulanishi mumkin. 9-rasmda uch fazali kuch transformatorlarni chul-g’amlarining (Y/Y-0 va Y/-11) bog’lanishlari ko’rsatilgan.
Avtotransformatorlarda cho’lg’amlar elektr jihatdan o’zaro bog’langan bo’lib, ikkilamchi cho’lg’am birlamchi cho’lg’amning bir qismini tashkil etadi. Avtotransformatorlar bir fazali yoki uch fazali qilib chiqariladi. Bir fazalilari laboratoriya avtotransformatorlari (LATR) tarzida keng qo’llaniladi.
Avtotransformatorlar kuchlanishi keng doirada o’zgartiriladigan joylarda ishlatiladi. Ular kuchlanishni orttirib yoki pasaytirib beradi.
Agar cho’lg’amning barcha o’ramlari bo’lib, shahoblangan o’ramlar bo’lsa, orttiruvchi avtotransformatorning transformatsiya koeffitsienti:


9 – rasm.
, (11)
pasaytiruvchiniki esa:
bo’ladi. (12)

Avtotransformatorlar o’zgaruvchan tok dvigatellarini ishga tushirishda, binolarda yorug’lik kuchini o’zgartirishda, uy – ro’zg’or va laboratoriya ishlarida keng qo’llaniladi (6-rasm).

O’lchash transformatorlari. O’zgaruvchan tokning yuqori kuchlanishli zanjirlariga ulanadigan o’lchov asboblarining o’lchash chegaralarini kengaytirish maqsadida kuchlanish va tok transformatorlaridan foydalaniladi. Yuqori kuchlanishli tarmoq asbob – uskunalarini himoya qilish uchun turli himoya relelaridan foydalaniladi. Ular ham tarmoqqa o’lchash asboblari kabi tok va kuchlanish transformatorlari yordamida ulanadi.
7-rasmda kuchlanish va tok o’lchash transformatorlarining o’lchash zanjiriga va o’lchash asboblariga ulanishi sxemasi keltirilgan. Kuchlanish o’lchash transformatorlari orqali volьtmetrlar, chastotometrlar va vattmetrlar, schetchiklar, fazometrlar va sh.k. larning parallelь cho’lg’amlari ulanadi.

6 – rasm.		7 – rasm.

Toklar transformatori orqali ampermetr va o’lchash asboblarining ketma-ket zanjirlari ulanadi. O’lchash transformatorlarining yuqori kuchlanish va katta tokka ulanadigan qismalarini X, A va L, L₂ bilan, o’lchash asboblariga ulanadiganlarini va I₁, I₂ bilan belgilanadi.