Translated from Russian to Uzbek

Totipotentlik

Hayvonlar embriologiyasida differentsiatsiya jarayoni murakkab "landshaft" sifatida tasvirlangan, uning bo'ylab "to'p" aylanadi. To'p - yangi organizmni keltirib chiqaradigan hujayraning ramzi. Vilkalarda to'p "tanlov qiladi" va bir nechta mumkin bo'lgan traektoriyalardan biri bo'ylab aylanadi. Xuddi shunday, zigotaning bo'linishi paytida paydo bo'ladigan hujayralar ham mumkin bo'lgan differentsiatsiya yo'llaridan biri bo'ylab yo'naltiriladi. Bunday holda, hujayralar "morfogenetik salohiyatini" yo'qotadi. Barcha "traektoriyalar" organizmning o'limini anglatuvchi "dengiz" da tugaydi.

Agar sayohat boshida "to'p" - hujayra ko'plab potentsial imkoniyatlarga ega bo'lsa, u "dengiz" ga yaqinlashganda ular kamroq va kamroq bo'ladi.

Bu o'xshashlikni taklif qilgan olim nomidan keyin Uoddington morfogenetik landshafti deb ataladi.

Differensiatsiya jarayoni morfogenetik potentsialni yo'qotishga teng.
Hayvon hujayralaridan farqli o'laroq, ko'pchilik o'simlik hujayralari anatomik differentsiatsiyadan so'ng osongina bo'linishga o'tadi. Bu jarayon dedifferentsiya (mutaxassislikni yo'qotish) deb ataladi. O'simlikning mexanik shikastlanishi bilan, shuningdek, eksperimental sharoitda, dedifferentsiya kallus shakllanishiga olib keladi.
Aksariyat hujayralar yangi organizm hosil qilishi mumkin (hayvon hujayralari uchun bu mumkin emas). Ko'p hujayrali organizmning deyarli har qanday xujayrasi organizmning shakllanishi uchun zarur bo'lgan genlarning to'liq to'plamini o'z ichiga oladi, ammo har bir hujayradan butun organizm paydo bo'lishi mumkin emas. Hujayraning mavjud genetik ma'lumotni amalga oshirish va butun bir organizmni yaratish qobiliyati totipotentlik deyiladi. O'simlik hujayralarining totipotentligini anglash nisbatan oson, ko'pchilik hayvon hujayralari esa yangi organizm hosil qila olmaydi. Shunday qilib, hayvonlar embriologiyasidan olingan morfogenetik potentsialning pasayishi sifatida differentsiatsiya tushunchasi totipotent o'simlik hujayralariga taalluqli emas, chunki ularning morfogenetik salohiyati uzoq vaqt davomida yuqori bo'lib qoladi.
O'simlik hujayrasining totipotentligi haqidagi g'oyani G. Xaberlandt 1902 yilda ilgari surgan edi, garchi u o'sha paytda u eksperimental tasdiqlanmadi. Xaberlandt ta'rifiga ko'ra, har qanday o'simlik xujayrasi yangi organizmni keltirib chiqarishi mumkin va agar bu kuzatilmasa, bu faqat o'simlik organizmi hujayraning rivojlanish imkoniyatlarini bostiradi. Hujayralarni o'simliklardan ajratish bu kuchlarning namoyon bo'lishiga yordam beradi.