Ключевые слова и фразы: Паремиологические единицы, устойчивые соединения, лакунарные единицы,
диалектные единицы, вариантность, трансформация, орфологическая, предикативная, синтагматическая, языковая
природа, морфолого-синтаксические признаки, фонетический сегмент.
Bugunga qadar barqaror birikmalarning sintaktik xususiyatlari ilmiy tadqiq etilgan. Rus tilshunosligidagi maqollar
tilining sintaktik jihatlarini ilk bor P.Glagolevskiy tadqiq etgan. Shuningdek, V.Vinogradov, I.A.Fillipovskaya,
G.S.Varlakovalarning izlanishlari ham diqqatga sazovor. O‘zbek tilshunosligida esa X.Abdurahmonovning
ishlarini alohida ta’kidlashimiz zarur. Olimning “O‘zbek xalq og‘zaki ijodi asarlarining sintaktik xususiyatlari
bo‘yicha kuzatishlar”ga bag‘ishlangan ishida matal, qo‘shiq va topishmoqlarga qisman to‘xtalingan bo‘lib, asosan
maqollarning sintaktik xususiyatlari yoritilgan
1
.
Bu xususda turkologiyada ham talaygina ishlar bajarilgan. Jumladan, A.Annaurova turkman, R.Sarsenboyev
qozoq xalq maqol va matallarining sintaktik tomonlarini yoritib bergan. Shuningdek, T.Qo‘rdaboyev va
N.Z.Gadjiyevaning maqolalari ham shunga bag‘ishlangan. Faqat ularning aksariyatida asosiy e’tibor maqollarning
sintaktik jihatlari va ularda bog‘langan qo‘shma gapga xos belgilarga qaratilib, bog‘lovchisiz qo‘shma gap tahlili
deyarli uchramaydi, bo‘lsa ham uni bog‘langan qo‘shma gapning bir turi, varianti sifatida baholab ketiladi. Bundan
farqli, X.Abdurahmonov maqollarning sintaktik manzarasini bog‘lovchisiz qo‘shma gap misolida batafsil ochib
bergan.
Janubiy Surxondaryo o‘zbek shevalaridagi barqaror birikmalar lisoniy tabiati juda xilma-xildir. Zero, bu hududda
o‘zbek xalqining bir nechta urug‘, daha vakillari hayot kechiradi. Shunga ko‘ra ular bisotidagi maqol, matal, ibora,
topishmoq kabi barqaror birikmalarni tahlilga tortdik hamda morfologik va sintaktik xususiyatlariga ahamiyat berdik.
Janubiy Surxondaryo hududi (Qiziriq, Angor, Termiz tumani, qisman Termiz shahri va Jarqo‘rg‘on tumani)dan
to‘plangan BBlarning tarkibiy tuzilishiga nazar tashlaydigan bo‘lsak, ularda ot turkumidagi so‘zlarning ishtiroki o‘zga
morfologik bo‘laklarning ulushidan yuqori ekani ko‘zga tashlanadi.