Тупроқшунослик асослари

Ca(Н₂РO₄)₂ + Ca(НСO₃)₂ = 2CaНРO₄ + 2Н₂СO₃
Ca(Н₂РO₄)₂ + 2Ca (НСO₃)₂ =Ca₃(РO₄)₂ + 4Н₂СO₃ yoki
Н⁺
(TSK) Ca + Ca(Н₂РO₄)₂------(TSK)Н⁺ + 2CaНРO₄;
Н⁺
Н⁺
(TSK)^Ca + Ca (Н₂РO₄)₂--------(TSK) Н⁺ + Ca₃(РO₄)₂
^Ca Н⁺
Kaltsiy ikkilamchi fosfat tuzi CaНРO₄ kuchsiz kislotalarda erib, o’simlik tomonidan o’zlashtirilСа, uchlamli kaltsiy fosfat eСа, Ca₃(PO₄)₂ fosfoрНi o’simliklar uchun layoqatligini keskin kamaytirib yuboradi.
FosfoрНing kimyoiy bog’lanishi tuproqda uning sekin harakatlanishiga bog’liq bo’lib, suvda yaxshi eriydigan o’g’itlar tuproqqa solinganda, fosfoрНi o’simlik tomonidan o’zlashtirishi kamayib ketadi. FosfoрНi biriktirib qolish qobiliyatiga qarab tuproq turlari quyidagi ketma ketlikda joylashadi: qizil tuproq chimli podzol tuproq bo’z tuproqlar qora tuproqlar. Agarda tuproq muhitida temir va alyuminiy mavjud bo’lСа, unda o’simlik yanada kiyin o’zlashtiruvchi AlРO₄ va FeРO₄ birikmalari hosil qiladi. FosfoрНi kimyoviy reaktsiya natijasida tuproqda mustaxkamlanishi uni o’simlik tomonidan qiyin o’zlashtiradigan shakllariga o’tkazadi: shuning uchun solingan fosforli o’g’itlardan o’simlikni, shu jumladan, g’o’za va donli ekinlarni foydalanish ko’rСаtkichi juda past bo’lib, u 15-20 foizdan (solinganiga nisbatan) oshmaydi. Sug’oriladigan O’zbyokiston tuproqlarida fosfoрНi ko’proq mustaxkamlanishi o’tloqi va o’tloqi-botqoq tuproqlarda jadallashgan tarzda kuzatiladi, chunki ularni tarkibida kaltsiydan tashqari temir va alyuminiy ionlari ham mavjuddir.
Fizik-kimyoviy yoki almashinuvchan singdirish, bu o’g’itlar bilan tuproqning birikishi qaysi yo’nalishda ketishini ko’rsatadi. Bu esa, ulardan samarali qo’llash yo’llarini, sabablarini to’g’ri tushunishga yordam beradi. Fizik-kimyoviy singdirish - maydalanib yeyilgan yirikligi 0,2 dan 0,001 mkm bo’lgan dispers bo’laklarni, kolloidlarni tuproq eritmasidan xar xil kationlarni singdirishi bilan bog’liqdir. Birorta kation singdirilishi ikkinchi kationlarni tuproq qattiq fazasidan eritmaga ekvivalent miqdorda siqib chiqaradi: