Türkçesi: Hilmi Ziya Ülken

(extrinsèque)
  adlanmalarıyla  birbirlerinden  ayrıldıkları  ve  bunun  sonucu 
olarak doğru fikirlere sahip olan bir adamın yanlış fikirlere sahip olan bir 
adamdan daha fazla yetkinliği olmadığı noktasına yeteri kadar cevap ver­
diğimi  sanıyorum.  Bundan  sonra,  insanların  yanlış  fikirlere  sahip  olma­
ları nereden geliyor? En sonra bir kimse kendi objeleriyle ilgili olan fikir­
lere sahip olduğunu, emin olarak, nereden bilebiliyor? Bütün bu sorulara 
yeteri kadar cevap verdiğimi sanıyorum, diyorum. Doğru fikirlerle yanlış 
fikirler  arasındaki  farka  gelince  35’inci  önerme  ile  ispat  edilmiştir  ki,  bu 
ikisi arasında varlıkla yokluk arasındaki münasebetin aynı münasebet var­
dır.  Öte  yandan  19’uncu  önermeden  scolie’si  ile  birlikte  35’inci  önerme­
ye  kadar  yanlışlığın  sebeplerini  çok  açık  olarak  gösterdim.  Bu  suretle  de 
doğru fikirleri olan bir kimse ile yalnızca yanlış fikirleri olan bir kimse ara­
sında ne fark olduğu meydana çıkar. Nihayet son soruya, yani bir kimse­
nin kendi objesine upuygun bir fikri nasıl bildiği sorusuna gelince, yeteri 
kadar  ve  bol  bol  gösteriyorum  ki  bu  yalnızca  kendi  objesine  uygun  olan 
bir  fikirdir,  yani  hakikatin  kendi  kendisinin  normu  olmasından  ileri  gel­
mektedir. Şunu da katınız ki, şeyleri doğru olarak kavraması (algılaması) 
bakımından  Ruhumuz,  hakikaten  Tanrının  sonsuz  aklının  bir  kısmıdır 
(11’inci  önermenin  scolie’si).  Öyle  ise  Tanrının  fikirleri  zorunlu  olduğu 
kadar, Ruhun açık ve seçik fikirlerinin doğru olması da zorunludur.
Önerme XLIV
Şeyleri  zorunsuz  değil,  fakat  zorunlu  olarak  göz  önüne  almak  Aklın 
tabiatı gereğindendir.
Kanıtlama
Şeyleri  doğru  olarak  (önerme  41),  yani  (aksiyom  6,  bölüm  I)  olduk­
ları gibi, yani (önerme 29, bölüm I) zorunsuz olarak değil, zorunlu olarak 
algılamak Aklın tabiatı gereğindendir.

---

RUHUN TABİATI VE KÖKÜ ÜZERİNE 1 1 7
Önerme sonucu
Bundan şu  sonuç çıkar ki, şeyleri zorunsuz gibi görmekliğimiz, gerek 
geçmişe gerek geleceğe nispetle, ancak hayal gücüne bağlıdır.
Scolie
Burada birkaç kelime ile bunun nasıl olduğunu açıklayacağım. Yuka­
rıda  gösterdik  ki  (önerme  17  ve  önerme  sonucu)  Ruh,  şeyleri  var  olma­
salar  bile,  daima  kendisinde  hazırmış  gibi  hayal  eder,  yeter  ki  şimdiki 
varlıklarını dışarıda bırakan nedenlerle karşılaşmasın. Bundan başka gös­
terdik  ki  (önerme  18)  eğer  insan  Bedeni  aynı  zamanda  iki  dış  cisimle 
aynı  zamanda  duygulanmış  ise,  Ruh  bu  iki  cisimden  birini  hayal  ettiği 
zaman,  o  hemen  ötekini  hatırlayacaktır,  yani  onların  ikisini  de  hazırmış 
gibi tasarlayacaktır, yeter ki şimdiki varlıklarını dışarıda bırakan bazı ne­
denlerle karşılaşmasın. Bundan başka, cisimlerin birbirlerinden daha ağır, 
daha hızlı ya da aynı hızla hareket etmelerini hayal etmek suretiyle zaman 
hakkında bir fikir teşkil ettiğimizden kimse şüphe etmez. Öyle ise dün ilk 
defa olarak sabahleyin Pierre’i, öğleyin Paul’u ve akşamleyin Simon’u gören 
bir çocuk farz edelim. Ve bugün ikinci defa olarak sabahleyin Pierre’i görü­
yor,  17’nci  önerme  ile  meydandadır  ki,  bu  çocuk  sabah  ışığını  gördüğü 
zamandan  beri,  hemen  geçen  günkü  gibi  göğün  aynı  kısmından  geçen 
güneşi  hayal  edecektir,  ya  da  bütün  gün,  sabahleyin  Pierre,  öğleyin  Paul 
ve akşamleyin Simon’u  hayal edecektir; yani Paul’un ve Simon’un varlı­
ğını geleceğe nispetle hayal edecektir; tersine olarak eğer Simon’u akşam­
leyin  görecek  olursa,  Paul  ve  Pierre’i  geçmiş  zamana  yoracak  ve  onları 
geçmiş zamanda hayal edecek, onları çoğu kere aynı düzen altında görecek 
olursa bu o derece daha emin olacaktır. Bir akşam Simon yerine Jacques’ı 
görecek  olursa  o  zaman  ertesi  sabah,  akşamı  hayal  ederek,  Simon’u  ve 
sonra Jacques’ı hayal edecek fakat ikisini aynı zamanda hayal etmeyecek­
tir. Böylece hayal gücü sallantıda kalacak ve bazen ötekini gelecek akşamla 
birlikte hayal edecek, yani ne onu ne ötekini kesin gelecekler olarak hayal 
edecek,  fakat  zorunsuz  gelecekler  gibi  hayal  edecektir.  Halbuki  eğer  ha­
yal  gücünün  objeleri  geçmişe,  hale  ve  geleceğe  nispetle  aynı  tarzda  göz 
önüne aldığımız şeyler ise, onun bu kesinsizliği de aynı olacaktır; ve bu­
nun sonucu olarak biz şeyleri geçmişe, hale ve geleceğe nispetle zorunsuz