Turkish Ki ş ilik rahatsızlı ğ ı nedir?
Yüklə 98,77 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Paranoid ki ş ilik rahatsızlı ğ ında (Paranoid
- Antisosyal ki ş ilik rahatsızlı ğ ı (Antisocial personality disorder)
- Histrionik ki ş ilik rahatsızlı ğ ı (Histrionic personality disorder)
- Narsisistik ki ş ilik rahatsızlı ğ ı
- Kaçınma ki ş ilik rahatsızlı ğ ı (Avoidant personality disorder)
- Saplantılı-zoruntulu ki ş ilik rahatsızlı ğ ı
- Sınırda olan ki ş ilik rahatsızlı ğ ı (Borderline
- Birlikte olan akıl sa ğ lı ğ ı sorunları
- Sınırda olan ki ş ilik rahatsızlı ğ ına ne sebep olur
- Yardım için nereye gidilebilir
- Bu bro ş ür hakkında
|
Turkish
ş ilik rahatsızlı ğ ı nedir? (What is a personality disorder?) Ki ş ilik rahatsızlı ğ ı nedir? Herkesin ki ş ili
ğ ini belirleyen bazı özellikleri vardır. Bunlar ki ş inin genellikle nasıl dü ş ündü ğ ü ve nasıl davrandı ğ ıdır ki, bunlar her birimizi birer birey kılar. Dü ş ünme ve davranı ş düzeni a ş ırı,
katı ve uyumsuz oldu ğ u zaman bu ki ş ilik özellikleri ki ş ilik rahatsızlı ğ ı
ş inin ya
ş amını
büyük ölçüde sekteye u ğ ratır ve genellikle gerek ki ş inin kendisi, gerekse ba ş kaları için sıkıntı yaratır. Ki ş ilik rahatsızlıkları çocuklukta ba ş lar ve yeti ş kin ya ş am boyunca da sürer. Ki ş ilik rahatsızlıklarının ne denli yaygın oldu ğ u kesinlikle belirlenmi ş de ğ ildir ve çe ş itli
rahatsızlıklar için farklılıklar gösterir. Sınırda olan ki ş ilik
rahatsızlıkları yakla ş ık her 100 ki ş iden birinde görülür. Ki ş ili ğ i de
ğ i ş tirmek güç olsa da erken ve uygun tedavi ve destek yoluyla ki ş ilik rahatsızlıkları olan insanlar dolu dolu ve üretici bir ya ş am sürdürebilirler.
Ki ş ilik rahatsızlıklarının ana türleri nelerdir? Çok çe
ş itli ki
ş ilik rahatsızlıkları vardır. Ama bunların hepsinde de
ş biçimi vardır, yâni karakteristik davranı ş ve dü ş ünceler ki ş inin ya
ş amının
hemen her alanında belli olur. Ki ş ilik rahatsızlıkları üç kümede toplanır: garip veya alı ş ılmı
ş -dı
ş ı rahatsızlıklar; dramatik, duygusal veya kestirilemez rahatsızlıklar; ve endi
ş eli ve korkulu rahatsızlıklar. Belirli rahatsızlıklar a ş a ğ ıdaki
gibidir: Paranoid ki ş ilik rahatsızlı ğ ında (Paranoid personality disorder ) ba
ş ka
insanlara kar ş ı geni ş kapsamlı bir güvensizlik ve ş üphe duyulur ve niyetleri kötü olarak yorumlanır. Ş izoid ki ş ilik rahatsızlı ğ ı (Schizoid personality disorder)
sosyal ili ş kilerden geni ş kapsamlı bir kopma ve insan ili ş kileri olan ortamlarda duyguların ifadesinin sınırlı olmasıdır. Ş izotip ki ş ilik rahatsızlı ğ ı (Schizotypal personality disorder) yakın ili ş kiler kurmakta kapasitenin dü ş ük olması ile büyük ölçüde rahatsız olmayla belirlenen kapsamlı bir sosyal ve ki ş ilerarası eksikli ğ in duyulmasıdır. Ayrıca bu, 2/6 çarpık dü ş ünce ve algılama ile ve alı ş ılmı ş -dı
ş ı davranı ş larla
belirlenir. Antisosyal ki ş ilik rahatsızlı ğ ı (Antisocial personality disorder)
ba ş ka insanların haklarına kapsamlı biçimde umursamazlık göstermek ve bunları çi ğ nemektir. Histrionik ki ş ilik rahatsızlı ğ ı (Histrionic personality disorder)
kapsamlı biçimde a ş ırı duygu ve dikkat çekmedir. Narsisistik ki ş ilik rahatsızlı ğ ı
disorder) (hayalî veya gerçek davranı ş
büyüklenme, hayranlı ğ a gereksinme ve ba ş kalarının duygularını umursamazlıktır.
ş ilik rahatsızlı ğ ı
kapsamlı biçimde sosyal çekingenlik, yetersizlik duygusu ve olumsuz de ğ erlendirilmeye kar ş ı a ş ırı duyarlılıktır. Ba ğ ımlılık ki ş ilik rahatsızlı ğ ı (Dependent personality disorder)
kapsamlı biçimde ve fazla ölçüde kendisine bakılmasını gereksinmedir ki bu da boyun e ğ ici ve takılıcı davranı ş lara ve ayrılma korkusuna yol açar. Saplantılı-zoruntulu ki ş ilik rahatsızlı ğ ı
compulsive personality disorder)
esneklik, açıklık ve etkililik yerine sürekli düzenlilik, mükemmeliyetçilik ve zihinsel ve ki ş
ş
kapsamda me ş gul olmaktır. Sınırda olan ki ş ilik rahatsızlı ğ ı
personality disorder)
ki ş ilerarası ili ş
imgeledi ğ inde, ruh hâlinde ve içinden geleni kontrolde geni ş
kapsamlı dengesizlik olmasıdır. Sınırda olan ki ş ilik rahatsızlı ğ ının
anla ş ılması özellikle önem ta ş ır,
çünkü ba ş ka bir akıl hastalı ğ ı,
özellikle ruh hâli rahatsızlı ğ ı olarak yanlı ş tanı konabilir. Sınırda olan ki ş ilik rahatsızlı ğ ı bulunan ki ş ilerde büyük bir olasılıkla ş unlar bulunur: • Ruh hâlinde büyük de ğ i
meler. • Uygunsuz öfke veya öfkeyi kontrol etmekte güçlük çekme. • Müzmin bir bo ş lukta olma duygusu. • Tekrar tekrar ortaya çıkan intihar davranı ş ları, jestleri veya tehditleri veya kendine zarar verici davranı ş lar.
• Tepisel ve kendini yıkıcı davranı ş
3/6 • İ stikrarsız ili ş kiler dizini. • Kendini nasıl imgeledi ğ inde
veya öz duygusunda sürekli istikrarsızlık. • Terk edilme korkusu. • Paranoya ve gerçeklerle ba ğ
Birlikte olan akıl sa ğ lı ğ ı sorunları Ki ş ilik rahatsızlıkları çok kez ba ş ka akıl hastalıklarıyla birlikte olur. Akıl
hastalı
ğ ı konusunda daha fazla bilgi için Akıl hastalı ğ ı nedir bro ş ürünü ve bu dizideki di ğ er
bro ş ürleri okuyun. Zararlı alkol ve di ğ er uyu ş turucu
kullanımı çok kez ki ş ilik rahatsızlıklarıyla, özellikle de sınırda olan ki ş ilik rahatsızlı ğ ı ile
birlikte görülür. Bu da tedaviyi daha karma ş ık kılar ve alkol ve di ğ er uyu ş turucuların etkili biçimde ele alınması önem ta ş ır. Ki ş ilik rahatsızlıklarına ne sebep olur? Ki ş ilik rahatsızlıkları çocuklukta ba ş lar ve yeti ş kin ya ş amda
giderek daha da yerle ş ik hal alır. (Antisosyal ki ş ilik rahatsızlı ğ ı gibi)
bazı ki ş ilik rahatsızlıkları erkeklerde, (sınırda olan ki ş ilik rahatsızlı ğ ı gibi) bazıları da kadınlarda daha çok görülür. Ki ş ilik rahatsızlı ğ ı olan birçok insan bazan hiç yardım istemez, bazan da yıllarca sıkıntı çektikten sonra yardım ister. Bu da nedenleri ve ilerlemesi hakkında bilgisiz kalmamıza katkıda bulunur. De ğ i ş ik nedenler, de ğ i ş ik türden ki ş ilik rahatsızlıklarıyla ilintilidirler. Ancak, ço ğ u akıl hastalı ğ ında
oldu ğ u gibi, nedenleri genetik etmenlerin, biyokimyasal etmenlerin ve bireysel, aile ve
çevre etmenlerinin karma ş ık bir
bile ş kesidir. Sınırda olan ki ş ilik rahatsızlı ğ ına ne sebep olur? Sınırda olan ki ş ilik rahatsızlı ğ ının
ortaya çıkma e ğ iliminin ailelerden geldi ğ i iyice belirlenmi ş tir. Bu da, ş eker ve kalp hastalıklarına e ğ ilimli
olmaya benzer. Sınırda olan ki ş ilik rahatsızlı ğ ının
beyindeki bir kimyasal dengesizlikle ilintili oldu ğ u
Çocukken kendisine kötü davranılmı ş olmasının, ihmalin ve çocu ğ un kendisine bakanlardan veya sevdiklerinden ayrılmasının, özellikle de sürekli ve ciddi düzeyde suistimalin katkıda bulunan ana etmenler oldu ğ una
inanılmaktadır. 4/6
Kadınlarda sınırda olan ki ş ilik rahatsızlı ğ ı olması erkeklere oranla daha fazladır.
Ki ş
ğ ının tedavi çe ş
Tedavinin türü ki ş ilik rahatsızlı ğ ının türüne ba ğ lıdır.
Birçok ki ş ilik rahatsızlı ğ ı, di
ğ er akıl
hastalıklarıyla ba ğ lantılı olmasına kar ş ın, daha uzun sürer ve müzmindir. Örne ğ in saplantılı- zoruntulu ki ş ilik rahatsızlı ğ ı,
saplantı-zoruntu rahatsızlı ğ ıyla, ş izoid ki
ş ilik rahatsızlı ğ ı,
ş izofreniyle, kaçınma ki ş ilik
rahatsızlı ğ ı toplumsal fobi ile ili ş kilidir. Bunun sonucu olarak ta benzer tedavi yakla ş ımları kullanılabilir. Sınırda olan ki ş ilik rahatsızlı ğ ı için
psikolojik tedaviler ana tedavi yakla
ş ımını olu ş turur. Diyalektik davranı ş tedavisi (DBT- dialectical behavioural theraphy), ruh hâli dengesizli ğ i ve tepiselli ğ i hedef
alan bir çe ş it tanısal davranı ş
tedavisidir. Bu tedavi insanlara duygularını nasıl idare edebileceklerini ö ğ retir ve insanlara ve durumlara nasıl tepki gösterilece ğ i yeniden ö ğ renilir.
Sınırda olan ki ş ilik rahatsızlı ğ ı olan
insanların tedavisinin önemli bir hedefi kendine zarar verme ve intiharcı davranı ş ların ele alınmasıdır. DBT’nin intiharcı davranı
ş ları kontrol altına almakta etkili oldu ğ u kanıtlanmı ş tır.
Ki ş ilik rahatsızlıklarının etkili tedavisi konusundaki anlayı ş ımız halâ geli ş mekte ise de ne kadar erken tedavi aranırsa, tedavinin etkili olması o denli olasıdır. Ki ş
ğ ı olan insanların aile ve arkada ş larının çok kez kafaları karı ş ır ve üzüntü duyarlar. Destek ve e ğ itim, aynı zamanda da toplumun daha çok anlayı ş
göstermesi tedavinin önemli bir parçasıdır.
5/6 Yardım için nereye gidilebilir • Aile
doktorunuz. • Toplum sa ğ
• Toplum akıl sa
ğ lı ğ ı merkeziniz. Tercümana gereksiniyorsanız 13 14 50
numaradan (TIS)’i arayın. Servisler hakkında bilgi edinmek için yerel telefon rehberinizdeki “Community
açık acil telefon numaralarına bakın. Hemen âcil profesyonel danı ş ma için 13 11 14 numaradan Lifeline’ı arayın. Lifeline ayrıca size ba ş ka ili ş ki kurulacak yerler, daha fazla bilgi ve yardım sa ğ layabilir. Daha fazla bilgi a ş a
ıdakilerden sa ğ lanabilir: www.mifa.org.au www.sane.org www.mmha.org.au
Bu, Avustralya Hükûmetinin Ulusal Akıl Sa ğ
ğ ı Stratejisi çerçevesinde fon sa ğ
ğ ı akıl hastalıkları bro ş ürler
dizisinden birisidir (National Mental Health Strategy). Dizideki di ğ er bro ş ürler arasında ş unlar
bulunmaktadır: • Akıl hastalı ğ ı nedir? • Endi ş e rahatsızlı ğ ı nedir? •
ki kutuplu ruh hâli rahatsızlı ğ ı nedir? • Depresif rahatsızlık nedir? • Yeme rahatsızlı
•
izofreni nedir? Bütün bro ş ürlerin ücretsiz kopyaları a ş a ğ ıdaki adresten sa ğ lanabilir: Mental
Health and Workforce Division of the Australian Government Department of Health and Ageing: GPO Box 9848 CANBERRA ACT 2601 Tel 1800 066 247 Fax 1800 634 400 www.health.gov.au/mentalhealth Di ğ
(02) 9840 3333 numaradan Avustralya Çokkültürlü Akıl Sa ğ lı
ı’nı (Multicultural Mental Health Australia) arayın. www.mmha.org.au
Insert your local details here
6/6 Version 1 November 2007 Yüklə 98,77 Kb. Dostları ilə paylaş:
|