Turkish Studies
Siberia, s. 22 100 Ögel, Türk Kültür Tarihi
Yüklə 454,57 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- , a.g.e
- The Royal Hordes, Nomad Peoples of the Steppes
- Türk Kültür Tarihi
- Göktürkler
- İslam Ansiklopedisi
|
Siberia, s. 22
100
Ögel, Türk Kültür Tarihi, s. 24. 101
Ögel, Türk Kültür Tarihi, s. 25. 102
Ögel, Türk Kültür Tarihi, s. 25. 103
Ögel, Türk Kültür Tarihi, s. 29-30 104
Özellikle Sibirya‟daki II. Tagar kültürüne ait eserler, Aragol kurganında çıkan eserlerle benzerlik göstermektedir. Ögel, a.g.e., s.38. 105 Zaur Hasanov, Çar İskitler, s. 9-13. 106 British Museum, Frozen Tomb: The culture and Art the ancient Tribes of Siberia, London, 1978; İstoriya Sibiri, C. I, s. 227-33; E.D. Philips, The Royal Hordes, Nomad Peoples of the Steppes, London, 1965. 107
Ancak Ögel‟e göre bu tarih tartıĢmalıdır. Bakınız; Ögel, Türk Kültür Tarihi, s. 62. 108
Ögel, Türk Kültür Tarihi, s. 59-60. 109
. Ögel Türk Kültür Tarihi, s. 38. Türk Tarihi Açısından Sibirya’nın Kısa Tarihi (Başlangıçtan XVI. Yüzyıla Kadar) 1877
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/1 Winter 2011 odalara gömülmezdi, bu özellik bütün Hun mezarlarının ortak özelliğidir. Ayrıca Pazırıkların ağaç iĢçiliği ve oyma sanatı en göze çarpan özelliklerinden biridir. Pazırık kültüründen donmuĢ toprak sayesinde günümüze adar ulaĢan giyim ve ev eĢyaları yine bir Hun kültürü oluĢan Noyun Ula kültürüyle akraba olduğunu kanıtlamıĢtır. Keçe, çorap çizme Türklere mahsus kültür ürünüyken aynalar ise Çin kültürüne aittir. 110 Yine Tuyahtı‟da yapılan kazılarda Göktürk 111 kültürü bakımından önemli bulgulara rastlanmıĢtır. Tuyahta, Atlayın batısında Moğolistan ile Batı Sibirya‟yı bağlayan yol üzerindeki Ursula nehrinin kenarında kurulmuĢ bir yerleĢim yeriydi. Bu buluntuda en dikkate değer eĢya gümüĢ maĢrapalardı ve üzerinde Göktürkçe yazıtlar bulunan bu maĢrapalar Kuray ve Yenisey Kırgız kültür çevresiyle hemen hemen aynıydı. Çıkan diğer eserlerde tamıyla Türk kültür çerçevesinde eserlerdi. 112
Göktürkler döneminde Kazakistan devletin batı kısmını içeriyordu,bu nedenle batıdaki kültürlerin kapısı aynı zamanda Altay kültürüyle de çok yakındı. Daha sonraki dönemlerde bu bölgede kuvvetli Ġran etkisi görülmeye baĢlanmıĢtır. Kırgızlar Göktürk çağında Güney Sibirya‟da, Sibirya‟yı güneyden kuzeye baĢtanbaĢa kesen Yenisey ırmağı çevresinde yerleĢiktiler. Göktürk Yazıtlarının baĢlangıcını oluĢturan basit yazıtlar bu bölgede keĢfedilmiĢtir. Bahattin Ögel‟e göre Orhun Yazıtlarından evvel bu bölgede Kırgız Türkleri birçok eser bırakmıĢtır ve dolayısıyla bu bölgenin yerlileridir. 113
Kırgız Türklerinin yerleĢtiği Yenisey bölgesi miladı I. yüzyıldan beri Kırgızlar tarafından yurt olarak tutulmuĢtur. 114
gölünden Atlaya kadar bütün bölge onlar tarafından yönetilmiĢtir. Güçlü Doğu Türkleri 115
ve Uygur Hanlığı arasında anlaĢmazlık çıktığı dönemlerde Kırgızlar Çin Ġmparatorluğuyla iĢbirliği yaparak güçlü Uygur Hanlığını zayıflatmak istemiĢtir. Tıpkı Ġskitler gibi Kırgızlarda ormanlık alanları avcılıkta mümbit ovaları da tarım için kullandılar ve sulama kanalları inĢa ettiler. Metal cevherlerinin bölgede bolca bulunması da bu alanı metalojik açıdan da önemli kıldı; bakır, kalay, altın ve gümüĢ çıkarıldı, eritildi ve iĢlendi, silah ve alet edevat yapımında kullanıldı. 116
Aynı dönemde Kırgızlar da tıpkı diğer iç Asya kavimleri gibi kayalarda ve mezar taĢlarında kitabeler bıraktılar. Kırgızlar yarı göçebe bir yaĢam sürmüĢtür ancak çok güzel kasabalar da inĢa etmiĢlerdir. 117
Göktürk döneminde Kırgızlar Hun döneminden itibaren Kem vadisinden ve Altay‟dan gelen Türk grupları tarafından yönetilmiĢlerdir. Ancak, bölgedeki bulunan para ve plakalardan Çin etkisinin de güçlü olduğu anlaĢılmaktadır. M.S. VI. - IX. yüzyıla ait Yenisey kıyılarındaki Bograt bölgesinde bulunan mezarlardan çıkan eselerin Tagar ve TaĢtık kültürüyle ortak özellikler gösterdiği belirlenmiĢtir. Yine bu mezarlardan tipik Kırgız vazolarının yanında bir prens mezarında altın kaplar bulunmuĢtur. Kopen mezarlarının Türk tarihi açısından en önemli hususiyeti prens mezarından çıkan kapların üzerinden Göktürk alfabesiyle Türkçe yazıtlarının bulunmasıydı. Bahattin Ögel‟in ifadesiyle “Hülasa Kopen mezarları Göktürk Çağının Türkçe yazana Türkçe konuĢan Kırgızlarının Türk Kültür tarihi bakımından bir hazinesidir.” 118 Kırgızlar özellikle IX ve X. yüzyıldan itibaren Altay kültür etkisinin yanında Doğudan Çin ve kuzeyde Sibir kültür özelliklerini yansıtmaktadır. Ancak bu dönemde dahi
110 Ögel, Türk Kültür Tarihi, s. 65. 111 Ahmet TaĢağıl, Göktürkler, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1995. 112 Ögel, a.g. e., s. 143-44 113 Prof. Dr. Bahattin Ögel, Türk Kültürünün Gelişme Çağları, TDAV yayınları, Ġstanbul 2001, s. 226–227. 114 Prof. Dr. Ahmet TaĢağıl, M. 555 yılında Baykal gölünün kuzeyinde yaĢayan Kırgızların Göktürklere itaat ettiğini söylemektedir. GeniĢ bilgi için bakınız; Ahmet TaĢağıl, Göktürkler, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1995, s. 20; R. Rahmeti Arat, “Kırgızlar”, İslam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Bakanlığı, Ġstanbul 1986 s. 737. 115 Lıu Mau-Tsaı, Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri, Çev. Ersel Kayaoğlu-Deniz Banoğlu, Selenge, Ġstanbul 2006. Ögel, a.g.e., s. 173 116
Arat, “Kırgızlar”, İslam Ansiklopedisi, s. 738-39 117
Ögel, a.g.e., s. 227. 118
Ögel, Türk Kültür Tarihi, s. 212. |