Tursunpo`latov Javohir

SUYAROV SHAROFIDDIN

4-MUSTAQIL ISH

MUSTAQIL ISHNING MAVZUSI:

OPERATSION KUCHAYTIRGICH TUZILISHI

Birinchi avlodga mansub uch kaskadli Operatsion kuchaytirgichlar funksional sxemasi 1- rasmda keltirilgan. U kirish, muvofiqlashtiruvchi va chiqish kuchaytirish kaskadlaridan tashkil topgan.
Operatsion kuchaytirgichlardakirishkaskadisifatidadifferensialkuchaytirgich (DK) qo'llaniladi. Ma’lumki, DK chiqishdaginoldreyfinimaksimalkamaytirishga, yuqorikuchaytirishkoeffitsientiga, maksimalyuqorikirishqarshiligigavasinfaztashkiletuvchilarnimaksimalso'ndirishgaimkonberadi. Muvofiqlashtiruvchikaskadtalabqilingankuchaytirishnita’minlaydiva DK chiqishidagio'zgarmaskuchlanishsathisiljishinichiqishkaskadiuchuntalabetilganqiymatgachakamaytiradi. Muvofiqlashtiruvchikaskaddifferensialyokibirtaktlikuchaytirgichbo'lishimumkin. ChiqishkaskadlariOperatsionkuchaytirgichlarningkichikchiqishqarshiliginivalozimbo'lganchiqishquvvatinita’minlashikerak. Chiqishbosqichlarisifatida, odatda AB sinfgamansubkomplementartranzistorlarasosidahosilqilinganikkitaktlikuchaytirgichsxemalariqo‘llaniladiUchkaskadliOperatsionkuchaytirgichlarningsoddalashtirilganprinsipialsxemasi2- rasm da keltirilgan. Sxemadaquyidagielektrodlarko‘rsatilgan: inverslamaydigakirishKir1, inverslaydigankirish Kir2, chiqish, ikkiqutblikuchlanishmanbayigaulashuchunxizmatqiluvchielektrodlar -Eₘ va +, sxemagakorreksiyalovchikuchlanishmanbayiulanganelektrod.
Kirish kaskadiVTlva VT2 tranzistorlardatuzilganklassik DK sxemasibo‘lib, yuklamasifatidavarezistorlarqo‘llanilgan. Ularning emitter toklario‘zgarmasligini VT3 va VT4 tranzistorlardaqurilganBarqarortokgeneratori (BTG) ta’minlaydi. Barqarortokgeneratoriyokimanbai (BTG) kattanominalgaegabo‘lganrezistorningelektronekvivalentihisoblanadi. Kuchaytirgichdasochilayotganquvvatnikamaytirishmaqsadida, BTGningsiljitishrezistoriOperatsionkuchaytirgichlarningbittakuchlanishmanbayidan ( -Eₘ) ta’minlanadi. varezistorlaryuklamatokibo‘yichamahalliyketma-ketmanfiyTAnitashkiletadilarvaDKningkirishqarshiliginioshiradilar.
. Muvofiqlashtiruvchi kaskad p—n—p turdagi VT5 va VT6 tranzistorlar asosidagi DKda hosil qilingan. Qarama-qarshi o'tkazuvchanlikka ega bo'lgan p—n—p turdagi tranzistorlarning qo‘llanilishi chiqish kaskadi chiqishidagi kuchlanishni deyarli nolgacha siljitish imkonini beradi. Birinchi kaskad chiqishida kirish signalining sinfaz tashkil etuvchisi deyarli mavjud bo‘lmaganligi sababli, ikkinchi kaskadda uni so‘ndirish talab qilinmaydi.
Shuning uchun VT5 va VT6 tranzistorlarning em itter zanjirlarida BTG qo‘llanilmaydi. Bu holat ikkinchi kaskad toklarini milliamper darajaga ko‘tarish va kuchaytirish koeffitsientini yana 30 marta va undan yuqori qiymatga oshirish imkonini beradi. Ikkinchi kaskad nosimmetrik chiqishga ega. Buning natijasida VT5 tranzistor kollektor zanjirida rezistor qo‘llanilmaydi. Ikkinchi avlodga mansub K544UD1 turli ikki kaskadli OKning soddalashtirilgan sxemasi 3-rasm da keltirilgan bo‘lib, unda muvofiqlashtiruvchi kaskad qollanilmagan.
Shu sababli kuchaytirish koeffitsienti qiymatini yuqori olish uchun kirish D K ida rezistorli yuklama differensial yuklamaga almashtirilgan.
K544UD1 turli ikki kaskadli Operatsion kuchaytirgichlar prinsipial sxemasi.
Bunday sxemotexnik yechimga, ISning umumiy asosda bir xil xarakteristikalarga ega bo‘lgan egizak n — p — n va p — n — p BTlarni yasash texnologiyasi o'zlashtirilgandan so‘ng erishildi. Bundan tashqari, DKlarda ВТ o'rniga n — kanalli VT2 va VT5 M Tlar ham qo'llanilgan. Ular kuchaytirish va chastota xususiyatlari BTlarga nisbatan past bo'lishiga qaramasdan, kirish toklarini keskin kam aytirish va kirish qarshiligi ortishini ta’minlaydilar. VT1, VT3 va VT4 tranzistorlarda hosil qilingan BTG dinamik yuklama hisoblanadi. DK ning kirish toki VT6 va VT7 tranzistorlar asosidagi tok generatori yordamida barqarorlashtirilgan. Chiqish kaskadi ikki bosqichdan iborat. Birinchi bosqich UE ulangan VT8 tranzistor asosida hosil qilingan bo‘lib, unga yuklama toki bo'yicha ketma-ket manfiy TA zanjiri kiritilgan. Ikkinchi bosqich VT10 va VT11 komplementar tranzistorlarda hosil qilingan AB sinfiga mansub ikki taktli quvvat kuchaytirgichdan iborat. Yuqori chastotalarda har bir kaskad fazani siljitadi. Ma’lum chastotalarda manfiy TAli Operatsion kuchaytirgichlarlarda natijaviy faza siljishi 360° ga teng bo'lib, kuchaytirgich turg'unligini yo'qotadi.
Turg'unlikni oshirishuchun VT8 tranzistorkollektoro'tishinishuntlovchiichkiyokitashqikondensatorulanadi. HozirgikundaOperatsionkuchaytirgichlarlarningturliseriyalariikkivauchkaskadlisxemalarasosidaishlabchiqarilmoqda.
Ushbu qurilmalarda ba'zi juda aniq shartlar Siz buni bilishingiz kerak. Masalan:

• Inverting va teskari bo'lmagan pinlarga kirish / chiqish oqimlari mavjud emas, chunki ikkalasi orasidagi impedans cheksizdir (ideal op ampda).
• Idealdagi differentsial daromad ham cheksiz bo'ladi, garchi amalda bu mumkin emas, chunki to'yinganlikka erishilganda chiqish voltaji doimiy bo'lib qoladi.
• Inverting va inverting bo'lmagan kirish o'rtasidagi potentsial farq nolga teng bo'lishi kerak.
• Juda yuqori daromad. Ammo muvozanatli, ya'ni ikkala kirishda ham bir xil bo'ladi. Bu shuni anglatadiki, agar ikkala kirish teng signallar va teng kutuplulukla besleniyorsa, chiqish nolga teng bo'ladi
• Kirish qarshiligi juda yuqori va chiqish qarshiligi juda past.
• Boshqa har qanday amp kabi, ular to'yinganlik darajasiga etishlari mumkin. O'sha paytda, signallar orasidagi farq ko'paygan taqdirda ham, chiqish signali o'sishda davom etmaydi.
• Ideal holatda ham tarmoqli kengligi cheksizdir, ammo haqiqiy holatda bu mumkin emas. Bu ma'lum bir operatsion funktsiyani aniq ushlab turadigan chastota diapazonini ko'rsatadi.