U o ‘K 16. 62 Квк 88. II 41 Tuzuvchilar

---

---

U O ‘K 316.62
КВК 88.3
II 41
Tuzuvchilar:
M.J.RAJABOV, Far DU katta o'qituvchisi
X.X.RAIABOVA. ТАTU Farg'ona ftliali katta o'qituvchisi
Taqrizchilar:
P.f.n.dots. M.OTAJONOV
P.f.n.dots. K.RAHIMOVA
Muharrir:
/ fcf.n .d ots. N.UMAROVA
P iz Allan
Tana tili (harakatlardan likrni qanday o ‘qish mumkin)
A. Piz. -T osh k en t: G ‘afur G 'u lom nom idagi nashriyol-
matbaa ijodiy uyi, 2015. — 200 b.
Ushbu tarjima kitobida ruhshunos Allan Piz izlanishlari,
tadqiqotlari asosida inson tana a’zolarining harakati, yuz ifodasi
noverbal muloqot asosi ekanligi, shaxsni anglash. uni idrok
etish tana tiliga bog'liqligi misollar orqali bayon etilgan. Undan
barcha qiziquvchilar foydalanishi mumkin.
U O ‘K 316.62
KliK 88.3
ISB N 978-4943-1(3-723-6
© G‘afur G'ulom nomidagi
nashriyot-mithaa ijodiy
uyi, 2015

---

In solin in g xatti-harakailari unuif.
o'ziga xos tashrif q og 'oz id ir.
I BOB. TANA HARAKATIARININCi TIM HAQIDA
UM IJM IY T A S A W U R IA R
XX asr oxiriga kelib sotsiolog o lim lam ing yangi turi — 
n o verbalika so hasi bilan s h u g 'u lla n u v c h i m utaxassislar 
p a y d o b o 'ld i. O r n ito lo g q u s h la r f e 'l - a t v o r in i k u / a t i b
r o h a t q ilg a n d a y noverbalik m utaxassis h a m o d a m la rn in g
m u lo q o ti j a r a y o n id a n ovc rb a l signal va bclgilarni ku- 
z a tg a n id a r o h atlan a d i. U la r o d a n tla rn i h a r ycrda, y a 'n i 
r a s m iy q a b u l d a , p ly a jd a , te l e v id e n i y e d a , ish j o y id a , 
qayerda o 'z a r o h a m k o rlik qilishsa, b a rc h a ycrda k u /a tib . 
o d a m l a r x u lq -a tv o rin i o 'r g a n a d i , o ‘z qo'1-o yo qlarinin g 
Lsh-harakatlari haqida k o 'p r o q bilishga intiladi va bu bilan 
o 'z i to 'g 'ris id a k o 'p r o q bilishga ega b o 'lib . b o s h q a la r 
b i la n o ' z a r o m u n o s a b a l l a r n i q a n d a y q i l i b y a n a d a
yaxshilash ustida bo sh q o tiradilar. In so n evolyutsiyasini 
million yildan ortiq davri m o b a y n id a o 'z a r o niulo qo tnin g 
n o v e rb a l t o n i o n l a r i riv o jla n ib kelgan lig iga aql b o v a r
q i lm a y d i . L e k in bu s o h a fa q a t o ' t g a n a s r n i n g 6 0 - 
yillaridagina jiddiy o 'rg an ila boshlandi. Jam oatchilikka esa 
ularnin g mavjudligi 1970-yilda Yuliy Fast o ' z kitobini 
c h o p e ttir g a n d a n s o 'n g m a 'l u m bo'ldi. Hu kitob 1970- 
y ilg a c h a bixeviorist o l i m l a r t o m o n i d a n o lib bo rilg an 
ta d q iq o tla m i o ' z ichida u m u m la s h tira d i. A m m o shunga 
q a ra n ta s d a n b ug u n k o 'p c h ilik hali h a m tan a tili hayo tda 
m u h im a h a m iy a tg a ega ekanligini bilishmaydi.
C h a rli C h a p l in va ovozsiz k in o n in g boshqa aktyorlari 
novcrbal o 'z a r o m u n o s a b a tn in g aso sch ilari edilar. U la r 
u c h u n ta n a h a ra k a tla ri te le ek ra n d a m u lo q o t qilishning
3

---

y a g o n a vositasi edi. H a r bir a k ty o r o 'z a r o m u n o s a b a t 
u c h u n tan a holatlari va b o sh q a b a d a n h a ra k a tla rid a n
foydalana ollshiga qa ra b yaxshi yoki y o m o n g a ajratilar edi. 
O v o z li (llrnlar o m m a l a s h g a n d a a k ty o r lik m a h o r a t i d a
n o v e r b a l t o m o n l a r g a k a m e ’t i b o r b e rila b o s h l a n d i . 
O vozsiz k ino ning k o 'p l a b a k tyorlari s a h n a d a n ketlshdi. 
e k r a n d a e s a y a q q o l i f o d a l a n g a n v e r b a l q o b i l i y a t l i
a k ty o rla r ustunlik qila boshladilar.
B o d i l e n g v i j m u a m m o s i n i o ' r g a n i s h n i n g t e x n i k
to m o n ig a kelsak, X X a s r bosh larining e n g t a 's i r c h a n Lshi 
s il a ti d a C h a r l z D a v r i n n i n g 1 8 7 2 -y ild a c h o p e lilg a n
« E m o lsiy ala m in g insonlarda va h ay vonlarda ifodalanishi» 
a s a r i b o 'l d i . U t a n a lili s o h a s i d a k o ' p z a m o n a v i y
tadqiqollarga qiziqishga sab ab bo'ldi. C h .D a rv in n in g k o 'p
g 'o y a l a r i va u n in g k u z a ti s h la r i b u g u n b u t u n d u n y o
ta d q iq o tc h ila r i t o m o n i d a n t a n la n g a n yo'nalLsh b o 'lib , 
o 's h a z a m o n d a n bcri bu soha bo'y ich a o lim lar to m o n id a n
m in g d a n orliq noverbal signal va bclgilar a n iq la n g a n va 
qayd elilgan.
Albert M e y e ra b e n n in g la 'k id la s h ic h a , m a ’l u m o t la m i
yetkazLsh j a r a y o n id a verbal vo sitalar (faqal s o 'z la r ) 7 
%, o v o z li v o sita la r (o v o z n in g j o n i , in to n a ts iy a bilan 
birga) 38 %, noverbal vo sitalar 55 % Lshtirok e ta r ekan. 
P r o f e s s o r B e r d v is s l o d a m l a r m u l o q o t i d a n o v e r b a l
v o sita la m in g nisbiy u lu sh in i o'rganLsh b o 'y i c h a a n alogik 
ta d q iq o tla r o 'tk a z g a n . U in so n o 'r ta c h a bir ku n d a s o 'z la r
y o r d a m id a laqat 10—11 d a q iq a g a p ira di va h a r bir gap
o 'r t a c h a 2,5 se k u n d ja r a n g la s h in i ta'kidlaydi. M e yera bc n 
kabi u h a m s u h b a td a s o 'z vositasidagi m u lo q o t 35 % d a n
o z r o q n i egallashi, noverbal vositalar orqali esa 65 % d a n
o rtiq m a 'l u m o t yetkazilishini aniqladi.
K o ' p l a b t a d q i q o t c h i l a r f i k r i c h a , v e r b a l u s u l
m a ’l u m o t l a r n i y e tk a z is h u c h u n q o 'l l a n i l s a , n o v e rb a l 
usul shaxslararo m u n o s a b a tla rn i « m u h o k a m a » qilishda 
q o 'lla n ila d i. B a ’z an noverbal usul so 'zli x ab a rlar o 'r n id a
h a m i s h l a t i l a d i . M a s a l a n , a y o l e r k a k k a y u r a g i n i
4

---

o 'y n a tu v c h i nigoh bilan b o qadiki, ayol u n ga o ‘z m u -
n o sa b atin i yetkazish ja r a y o n id a h a llo og'z.ini o c h m a y d i
h a m . I n s o n n i n g m a d a n i y a t n i q a y d a r a j a d a o ' z l a s h -
tirganligidan q a t'i n a z a r s o 'z la r va u lar bilan b a ro b a r
b a ja r ila d ig a n h a r a k a ll a r o l d i n d a n a y lis h n in g s h u n d a y
d arajasiga m o s lu sh a d ik i. Berdvissl h a ll o yaxshi tay - 
yorgarlik k o 'rg a n o d a m ovoziga q a ra b inson u yoki bu 
jum lan i aytish v aqtida q a n d a y h ara k a t qilLshini a niqlash 
m u m k in lig in i lasdiqlaydi va, a k s in c h a , Berdvissl inson 
n u l q s o ‘z l a y o l g a n v a q l d a u n i n g l a n a h a r a k a t l a r i n i
kuzatib, u n in g q a n d a y o v o z bilan gapirishini a n iq la s h n i 
o 'rgand i.
I n s o n la r biologik m av ju d o t ekanligini b a ’zila r qiyin- 
chilik bilan ta n oladilar. « H o m o sapiens» ikki o y o q d a
yurishni o 'r g a n g a n , yaxshi rivojlangan katla m a y m u n la r
g u ru h in in g bir luridir. B o sh q a t o m o n d a n hayvonlarga 
o 'x s h a b biz. h a ra k a lla rim iz n i rcaksiyalarim izni « ta n a m iz
tili» va h a ra k a tla rin i n a z o ra t qiladig an biologik q o n u -
niyallarga b o 'y s u n a m iz . H a y r o n qolarli jo yi sh u n d a k i, 
biologik m av ju dot inson — h a y v o n o 'z in i lulLshi, t a n a -
s in i n g h o l a t i va h a r a k a t l a r i g a o v o z i q a r a m a - q a r s h i
kelishini k a m d a n - k a m anglaydi.