U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

head
dasturga 
file
faylining dastlabki 20 satrini 
chop etishni buyuradi (standart 10 qator o‘rniga). Buyruqlar ishlashini 
boshqarish yoki qo‘shimcha qiymatlarni ko‘rsatadigan argumentlar 
bayroqlar deb nomlanadi va kelishuvda chiziqcha (-) belgisi bilan 
ko‘rsatilgan. Noaniqliklarga yo‘l qo‘ymaslik uchun chiziqcha (-) talab 
qilinadi, chunki, 
head 20file 
buyrug‘i qonuniydir. U 
head 
dasturiga 
20
nomli faylning dastlabki 10 satrini chop etishni va keyin ikkinchi 
file
faylining dastlabki 10 satrini chop etishga ko‘rsatma beradi. Linux 
tizimining ko‘pgina buyruqlari bir nechta bayroq va argumentlarni 
qabul qilishi mumkin. Fayllar guruhini aniqlashni osonlashtirish 
uchun, qobiq sehrli belgilarni (magic charecters), ba’zida guruh (wild 
cards) deb ham ataladi. Masalan, “yulduzcha” belgisi, barcha bo‘lishi 
mumkin bo‘lgan matn satrlarini bildiradi, shuning uchun 
ls*.c 
satri 
ls
dasturiga ismlari 
.c
bilan tugaydigan barcha fayllarni ro‘yxatga 
olishni buyuradi. Agar x.c, y.c va z.c fayllari bo‘lsa, bu buyruqqa 
tengdir.
ls x.c y.c z.c 
Boshqa har qanday bir belgini o‘rnini bosadigan guruh belgisi bu 
so‘rov belgisidir. Bunga qo‘shimcha ravishda, kvadrat qavs ichida siz 
dasturni tanlashi kerak bo‘lgan juda ko‘p belgilarni belgilashingiz 
mumkin. Masalan,
ls [ape]*
buyrug‘i "a", "p" yoki "e" harflari bilan boshlanadigan barcha 
fayllarni ko‘rsatadi. Qobiq kabi dastur undan o‘qish yoki xulosa qilish 
uchun terminalni (klaviatura va monitor) ochmasligi kerak. Buning 

---

341 
o‘rniga, ishga tushirilgan dasturlar avtomatik ravishda faylni o‘qish, 
bu standart kirish (standard input) qurilmasi deb nomlanadi, faylga 
yozish uchun – standart chiqarish (standard output) qurilmasi, va 
standart xatoliklar (standard error) haqida xabar berishda faylga 
yozish huquqiga ega bo‘ladi. Odatda, terminal ushbu uchta 
qurilmaning barchasiga mos keladi, ya’ni standart kirishdan o‘qish 
klaviaturadan amalga oshiriladi va standart chiqishga (yoki xatoliklar 
uchun chiqish uchun) yozish ekranga tushadi. Ko‘p Linux dasturlari 
standart kirish moslamasidan ma’lumotlarni o‘qiydi va standart 
chiqish moslamasiga yozadi. Masalan,
sort 
buyrug‘i saralash dasturini ishga tushiradi, u terminaldan 
satrlarni o‘qiydi (foydalanuvchi fayl oxirini belgilash uchun Ctrl+D 
tugmalar birikmasini bosmaguncha) va keyin ularni alifbo tartibida 
tartiblaydi va natijani ekranda namoyish etadi. Standart kirish va 
chiqish yo‘naltirilishi mumkin, bu juda foydali xususiyatdir. Buning 
uchun mos ravishda "<" va ">" belgilaridan foydalaniladi. Ularni bir 
vaqtning o‘zida bitta buyruq satrida ishlatishga ruxsat beriladi. 
Masalan,
sort  out 
buyrug‘i