233
El
şad Eyvazov_____________________
______________________
234
Qulammirz
ə
___________________
________Üç dağ qoynunda yatan T
arovlum
235
M
ə
ns
um Mehdi oğlu Quluyev
1890-
cı ildə
Tarovlu k
ə
ndind
ə
kolxozçu ailə
sind
ə
ana-
dan olub. 1970 ci ild
ə
dünyasını dəyişib. Yaşadığı 80 illik
ömür tarixini halallıqla başa vurub. Zə
hm
ə
tk
əş, mə
rd,
mübariz, qo
naqp
ə
rv
ə
r,
əliaçıq insan olub. Mənsim kişi,
Az
ə
rbaycan v
ə
t
ə
np
ə
rv
ə
rl
əri üçün təcrübə
m
ə
kt
ə
bidir,
onun keçdiyi həyat yolu, onun igidliyi unudulmamalı xati
-
r
ə
l
ə
r
ə
h
ə
kk edilm
ə
lidir. 1905-1906, 1917-1920-ci ill
ə
rd
ə
erm
ə
nil
ərin törə
tdikl
əri qırğınlardan danışaraq bizə
m
ə
s-
l
ə
h
ə
tl
ə
r ver
ərdi: “Deyərdi ki, heç vax
t erm
ə
nil
ə
r
ə
arxayın
olmayın, ə
ll
ə
rin
ə
fürsət düşə
n ki
mi bizi qırmağa, torpaq
-
larımıza sahib çıxmaq arzusunu hə
ya
ta keçirmə
k ist
ə
-
y
ə
c
ə
kl
ər. Heç vaxt ermə
nil
ərin başımıza gə
tirdikl
ə
ri oyun-
ları unutmayın». (15.09.1993 Mehdiyev Nü
ma
yişin xatirə
d
ə
ft
ə
rind
ə
n).
B
ə
bir M
ənsum oğlu Mehdiyev
1934-
cü il may ayının 1
-d
ə
Tarovlu k
ə
ndind
ə
anadan
ol
muşdur. O Tarovlu kə
nd s
ə
kkizillik natamam-orta m
ə
k-
t
ə
bini bi
tirmişdir. Bakı şə
h
ə
rin
ə
g
ə
l
ə
r
ə
k kooperativ texni-
kumuna daxil olub. Texnikumu bitirdikd
ə
n sonra k
ə
nd
ə
qayıdıb və
ora
da açılan dükanda işlə
yib. 1952-ci ild
ə
n
Qubadlı rayon is
tehlak c
ə
miyy
ə
tind
ə
t
ə
s
ərrüfat malları
anbarının müdiri və
zif
ə
sind
ə
çalışıb. 1993
-
cü il, avqustun
31-d
ə
-
rayon işğal olunduqdan sonra, Sumqayıt şə
h
ə
rin
ə
p
ə
nah g
ə
tirib. 2002-ci ild
ə
dünyasını dəyişib.
* * *
«Gözəgörünmə
z ola bils
əydim qadağan olunmuş sə
r-
h
ə
dl
əri aşardım, mə
n
ə
aid olan v
ə
t
ə
nim
ə
-ata yurduma ge-
d
ə
rdim v
ə
uşaqlıq illə
rind
ə
olduğu kimi, ayaqlarımı cızan,
yaralayan tikanlıqlara baxmayaraq, birnə
f
ə
s
ə
K
ərt dağının
ə
n
yüksə
k zirv
ə
sin
ə
çıxardım, oradan yetim qalan kə
ndi-
miz
ə
baxaraq, m
ə
n g
əldim»–
dey
ə
hayqırar, sonra isə
El
şad Eyvazov_____________________
______________________
236
k
ə
nd
ə
enib atamın, sevdiklərimin, yaxınlarımın mə
zar-
larını ziyarə
t ed
ə
rdim.
Daha sonra yavaş
-
yavaş gülləri, çiçə
kl
ə
ri iyl
ə
y
ə
-iyl
ə
y
ə
bu
lağa enə
rdim,
əl üzümü yuyub uzanardım, heç oyan
-
mamaq şə
rtil
ə
yatardım. Belə
c
ə
, v
ə
t
ə
nd
ə
gözlə
rimi
ə
b
ə
di
olaraq yu
mardım.» (Mehdiyev Nümayişin sağlığında
dedikl
ə
rind
ə
n).
Nümayiş Mənsum oğlu Mehdiyev
1939-
cu il martın 14
-d
ə
Ta-
rovlu k
ə
ndind
ə
kolxozçu ailə
-
sind
ə
ana
dan olmuşdur. O
Qu
badlı rayon orta mə
kt
ə
bini
bitirmişdi, 1956
-ci ild
ə
Sum-
qayıt şə
h
ə
rin
ə
g
ə
l
ə
r
ə
k texniki
pe
şə
m
ə
kt
ə
bin
ə
daxil olmuş
-
dur. M
ə
kt
ə
bi bitirdikd
ə
n sonra
ə
m
ə
k f
ə
aliyy
ə
tin
ə
Boruyayma
zavodunda
f
ə
hl
ə
işlə
m
ə
kl
ə
baş
la
mışdır. 1
960-
cı ildə
Ta-
rov
luya qayıdaraq iki il «So
vet
Az
ə
r
baycanı» kolxozunda sü
-
rücü iş
l
əmişdir. 1962
-ci ild
ə
Çardaxlı sovet
liyind
ə
sovet
s
ə
drinin katibi, sonra is
ə
sovet s
ə
dri v
ə
zif
ə
sin
ə
t
ə
yin
edilmişdir. 1985
-1992-ci ill
ə
rd
ə
Çardaxlı, Tarovlu, Xə
l
ə
c,
Əyin, Aşağı Cibikli, Yuxarı Cibikli, Xallava, Aşağı Xo
-
camsaxlı, Yuxarı Xo
cam
saxlı. Mehrili kə
ndl
ə
rini birl
əş
-
dir
ən vahid kolxozun daxil olduğu «Sovet Azərbaycanı»
sovxozuna r
ə
hb
ərlik etmişdir. 1992
-ci ild
ən Qubadlı rayon
tütün tə
da
rükü mə
nt
ə
q
əsinin mü
diri t
əyin edilmişdir. O da,
dig
ə
r h
ə
mk
ə
ndlil
ə
ri kimi, 1993-
cü il avqustun 31
-d
ə
doğ
-
ma el-
obasını tə
rk etm
ə
k m
ə
cburiyy
ə
tind
ə
qalmışdır.
Sum
qayıt şə
h
ə
rin
ə
p
ə
nah g
ə
tir
ən Nümayiş Mehdiyev
___________________
________Üç dağ qoynunda yatan T
arovlum
237
Qubadlı rayon, şə
hid ail
ə
l
ə
ri c
ə
miyy
ə
tinin s
ə
dri t
ə
yin edil-
mişdir. 2008
-ci ild
ə
dünyasını dəyişmişdir.
Qubadlı rayonunun tanınmış və
hörmətli ağsaqqalların
-
dan olan Nümayiş Mehdiyevin müxtə
lif ill
ə
rd
ə
yazdığı
xatir
ə
d
ə
ft
ə
rind
ən ayırmalar: «Rə
hb
ə
rlik etdiyim on k
ə
nd-
d
ə
n ibar
ət «So
vet Az
ərbaycanı» sovxo
zunun
ərazisi dağ
-
lıq də
my
ə
sah
ə
d
ə
yerl
əşirdi. Sovxozda altı yüz əlli baş
cins mal-qara sax
lanılır, hər il dörd yüz ton taxıl tədarük
olunurdu. Dövlə
t
ə
h
ər gün səkkiz yüz
-
doqquz yüz litr süd
t
ə
hvil verilirdi. 1986-
cı ilin may ayında Ermə
nistan Res-
publ
ikasının Qafan və
qon
şu Zey
v
ə
k
ə
ndind
ə
n g
ə
l
ə
n bir
d
ə
st
ə
nümayə
nd
ə
nin m
ə
niml
ə
görüş
m
ə
k ist
ə
dikl
ə
rini bil-
dirdil
ə
r. M
ən onlarla görüşüb gəliş
l
ə
rinin m
ə
qs
ədini öyrə
n-
m
ə
k ist
ədim. Onlar görüş za
ma
nı mə
n
ə
bildirdil
ə
r ki,
Erm
ənistan hökumə
ti q
ə
rar verib ki, ara
mızda olan tor
-
paqlara yenid
ə
n s
ə
rh
ə
d qoyulsun. M
ən bir ağ
saqqal kimi
onları başa saldım ki, siz nə
danışırsınız, nə
s
ə
rh
ə
d n
ə
torpaq? B
ə
y
ə
m s
ə
rh
ə
d yoxdur, bu n
ə
söhbə
tdir?
Onlar inad etdil
ər ki, bu iş başlanmalıdır. Mə
n d
ə
rhal
rayon r
ə
hb
ə
rliyin
ə
bu bar
ə
d
ə
x
ə
b
ə
r verdim. Komissiya
yara
dıldı və
Zor k
ə
ndi il
ə
30-35 km
m
ə
saf
ə
d
ə
yerl
əşə
n
Novlu k
ə
ndi ara
sında olan sə
rh
əd zolağı də
qiql
əşdirildi.
S
ə
rh
ə
d x
ə
ttinin t
ə
yin edilm
ə
sind
ə
saxta x
ə
rit
ə
l
ə
rd
ə
n isti-
fad
ə
ed
ə
n erm
ə
ni t
ə
r
əfi heç bir metr də
torpaq
ə
ld
ə
ed
ə
bilm
ə
di. Ancaq Az
ə
rbaycan r
ə
hb
ə
rl
ərinin kömə
yi il
ə
, yerli
əhalinin etirazlarına bax
ma
yaraq, rayonun Çayzə
mi sah
ə
-
sind
ə
60-70 hektar olan V
əli düzü sahə
si erm
ə
nil
ə
r
ə
bağışlandı.
1988-
ci ilin soyuq aylarından başlayaraq Ermə
nistanda
ya
şayan soydaşlarımız qovulmağa başlandı. Onlar soy
-
daş
la
rımızın əmlakını ə
lind
ən alır, özlə
rini t
əhqir edir, dö
-
yür və
incidirdil
ər. Bu işlərin başında duran təşkilatçı
-
lardan biri qan
içə
n Hamlet idi. 30-
32 yaşlı arıq, cansız bir
erm
əninin törə
tdiyi pis
ə
m
ə
ll
ə
r n
ə
tic
əsiz qalmadı. Döyüş
El
şad Eyvazov_____________________
______________________
238
zamanı onun ə
lind
ə
qrantamyot partladı və
o tik
ə
-tik
ə
oldu. Allah ona l
ə
n
ə
t etsin.
Keçmiş Azə
rbaycan r
ə
hb
ə
rliyinin
ən böyük sə
hvi ondan
ibar
ət oldu ki, qaçqınları Qarabağa yerləşdirmə
k
ə
v
ə
zin
ə
,
Ba
kıya, Sumqayıta yönə
ltdil
ə
r. 1988-ci ild
ə
n erm
ə
nil
ə
rl
ə
bi
zim aramızda olan münasibə
tl
ə
r pisl
əşmə
y
ə
başladı.
Onlar biz
ə
h
ə
d
ə
-qorxu g
əlir, Qarabağı almalıyıq deyirdilə
r.
H
ə
min ilin sonunda bizim fermada h
əkim işlə
y
ə
n B
ə
rxudar
adlı bir cavan oğlanı Qafan
-Gorus yolunun 28-ci kilo-
metrliyind
ə
gül
l
ə
l
ə
dil
ə
r. Biz onun c
ə
s
ədini çox çə
tinlikl
ə
geri ala bildik. Ancaq b
ə
zi t
əşkilatlar, o cümlə
d
ən Dövlə
t
T
əhlükə
sizlik Komit
ə
si
ə
m
əkdaşları məni çağırıb belə
işlə
r
ə
qarışmamaq haq
da x
ə
b
ərdarlıq etdi.
Az
ərbaycanlılar Ermənistandan çıxarıldıqdan sonra
s
ə
rh
əd bölgə
sin
ə
7-ci ordunun hiss
ə
l
ə
ri yerl
əşdirildi. Bizim
zonaya 30 n
ə
f
ə
r rus
ə
sg
ə
ri s
ə
rh
ə
dd
ə
n
ə
zar
ə
t etm
ə
k
m
ə
qs
ə
di il
ə
yerl
əşdirilmişdi. Biz onlara ə
limizd
ə
n g
ə
l
ə
n
yaxşılığı etsə
k d
ə, onların komanda heyə
tinin erm
ə
ni
meylliliyi diqq
ə
td
ən qaçmırdı. 1989
-cu ild
ə
Novlu sov-
xozunda erm
ə
ni mill
ə
t
çi
l
ə
ri
nin törə
tdiyi v
əhşilik, növ
b
ə
ti
h
ə
d
ə
fin biz
ə
qarşı çevrilməsi üçün bir işarə
idi. S
ə
rh
ə
dd
ə
yerl
əşən fermaya hücum edə
n erm
ə
nil
ə
r ilk d
ə
f
ə
olaraq
bir, ikinci d
ə
f
ə
beş baş, üçüncü də
f
ə
ic
ə
iyirmi altı baş cins
mal-
qaranı apardılar. Bizim şi
kay
ə
tl
ə
rimiz
ə
v
ə
yuxarılara
vurduğumuz teleqramlara baxma
yaraq, d
ə
y
ən ziyanı
özümüzə
ödə
tdirdil
ə
r.
1990-
ci il yanvarın 20
-d
ə
Bakıda törə
dil
ə
n faci
ə
d
ə
n
sonra, s
ə
rh
əd zonalarında və
ziyy
ə
t daha da
mürə
kk
ə
b-
l
əşdi. Erməni silahlılarının hücumu ara vermirdi. 1990
-
cı il
aprelin 9-
da Çayzəmi fermasından evə
g
ə
l
ə
rk
ə
n on n
ə
f
ə
r
erm
əni silahlısı bizi atəşə
tutdu. Hadis
ə
yerind
ə
iyirmi
yaşlı Şirzad Hə
s
ənov şə
hid oldu. M
ən ağır yaralandım,
Kolxozun partkomu is
ə
əl barmaqlarından ikisini itirdi.
___________________
________Üç dağ qoynunda yatan T
arovlum
239
Bizim bir amalımız var idi. Nə
olursa olsun, rayondan
çıx
ma
yaq, torpağımızı qoruyaq, orada yaşayaq, yara
daq.
Öz ata
-baba v
ə
t
ə
z
ə
c
ə
şəhid verdiyimiz övladlarımızın
q
ə
birl
ə
rini qoruyaq. Lakin 1993-
cü il avqustun 31
-d
ə
Xan-
lıq kə
ndi istiqam
ə
tind
ə
n erm
ə
nil
ər hücuma keçdi. Axşam
saat dörd
-
beş radə
l
ə
rind
ə
m
ən Qubadlıdan çıxdım.
Erm
ə
nil
ə
r
ə
srin
ə
vv
ə
ll
ə
rind
ə
qarşılarına qoyduğu planı
axır ki, yerinə
yetirdil
ər. Onların bu məkrli planı Rusiya ha
-
kim dair
ə
l
ə
rinin s
ə
yl
ə
ri n
ə
tic
ə
sind
ə
h
əyata keçirildi.
K
əndimizin hörmətli ziyalılarından olan Nüsrə
t H
ə
s
ə
-
nov, İdris Qə
dimaliyev, M
ə
d
ət Bağırov, Ziyadxan Şah
-
bazov, Əli Qədimalıyev,
Suraya Q
ədimalıyeva artıq haqq
dünyasına qovuşublar. Allah onlara rə
hm
ə
t etsin. K
ə
nd
ağsaqqalrından
Quluyev M
ə
nsim, Allahyarov R
ə
him, Al-
lah
yarov Atakişi, Kə
rimov H
əşim, Kə
rimov B
əşir, Quluyev
Ə
v
ə
z, Quluyev Qayta
ran, Şahbazov Hə
s
ənalı, Şahbazov
İsrafil, Mə
mm
ə
dov Sa
leh, Süleymanov Atakişi, Süley
ma-
nov İmamalı, Almə
mm
ə
dov Xanlar, Alverdiyev Tarverdi,
Ağalarov Lə
tif, Quluyev Ab
bas, Hüseynov Hümbə
t, Q
ə
-
dima
lıyev Qədimalı, Cə
milov C
ə
mil, Camalov K
ə
r
ə
m,
Camalov Aslan, Alverdiyev Barat, Şah
ba
zov Ağə
li, Mika-
yılov Behbud, Mikayılov Şahverə
n, Q
ədimalı
yev Qulu-
hüseyn, Fə
rhadov Xan
ə
hm
ə
d, Alverdiyev T
ə
hm
ə
z kimi
kişilə
r d
ə
son on beş ildə
dünyalarını dəyişib
l
ə
r. Allah
onlara r
ə
hm
ə
t etsin!
K
əndimizin çox gözə
l ad
ə
t-
ə
n
ə
n
əsi var idi. Böyüklə
r
ə
hörmə
t edilir v
ə
onlardan m
ə
sl
ə
h
ə
tl
ər alınardı. Atam
dey
ə
rdi ki, bizim k
ə
ndd
ə
üç nə
f
ə
r-K
ə
rb
əlayı Mə
h
ə
mm
ə
d,
K
ə
rb
əlayı Mütə
llim v
ə
K
ə
rb
əlayı Şahbaz altı ay ə
rzind
ə
müqə
dd
ə
s ziyar
ə
t
ə
gedib g
ə
libl
ə
r. K
ə
ndimizd
ə
bu üç
n
ə
f
ərin böyük nüfuzu və
hörməti olub.”
El
şad Eyvazov_____________________
______________________
240
___________________
________Üç dağ qoynunda yatan T
arovlum
241
Ə
stan Qaytaran
oğlu
Cavadov
1920-ci ild
ə
Tarovlu k
ə
ndind
ə
anadan olub.
İ
btidai t
ə
h-
silini do
ğma
k
ə
ndind
ə
alıb.
1949-1952-ci ill
ə
rd
ə
h
ə
rbi xid-
m
ə
td
ə
olub.
Süleymanova
Sitara
Abış
qızı
il
ə
ail
ə
qur
muş
-
dur. Uzun
müddə
t
«
Sovet Az
ərbaycanı»
kolxozunda an-
bardar, briqadir, ferma
müdiri
v
ə
zif
ə
sind
ə
işləmişdir.
Halal
z
ə
hm
ə
til
ə
dolanan
Ə
stan Cavadov k
ə
ndin
nüfuzlu
ağs
aq-
qalla
rın
dan biri
olmuşdur.
O al
tı
övlad
atası
olmuş,
1974-
cü
ild
ə
dünyasını
d
əyişmişdir.
***
Q
ə
m yey
ə
n, k
ə
d
ə
r
ə
bürünə
n yurdunda kiml
ə
rs
ə
bu
dün
yada
savaşa
qalxdı
. S
ə
n
ə
is
ə
hövsə
l
ə
, s
ə
br hissl
ə
ri
üstün
g
ə
ldi,
İnqilab
kişi
.
Keçilmə
z yollardan
keçib
g
ə
l-
mis
ə
n, tarixi ya
şadaraq
özün
tarix
ə
dönə
n
kişilə
rd
ə
ns
ə
n
İnqilab
kişi.
Üzün
d
ə
n
tökülür
nur, qaynar bir bulaqsan gur.
İnqilab
Qaytaran
oğlu
Cavadov
1944-
cü
il iyul
ayının
1-d
ə
Tarovlu k
ə
ndind
ə
kolxozçu
ail
ə
-
sind
ə
anadan olub. Orta t
ə
h-
silini k
ə
nd ax
şam
orta m
ə
kt
ə
-
bind
ə
al
mış
,
ə
m
ə
k f
ə
aliyy
ə
tin
ə
k
ə
nd
dü
ka
nında
satıcı
işlə
m
ə
k-
l
ə
baş
la
mışdır.
Erm
ənistanın
Qafan
şə
h
ə
rind
ə
sürücülük
pe-
şə
sin
ə
yiy
ə
l
ə
ndikd
ə
n
sonra
doğ
ma k
ə
ndin
ə
qayıdaraq
«
So-
vet Az
ərbaycanı»
kolxozunda
sürücü
işləmişdir.
G
ə
nc
yaşla
-
rından
z
ə
hm
ə
t
ə
qa
tı
lan
İnqilab
1964-
cü
ild
ə
Mehdiyeva Valid
ə
M
ə
nsum
qızı
il
ə
ail
ə
h
əyatı
qurub. O 1964-1967-ci ill
ə
rd
ə
Moskva
şə
h
ə
rind
ə
h
ə
rbi
El
şad Eyvazov_____________________
______________________
Dostları ilə paylaş: |