Учебное пособие по курсу "Электрические измерения и инструменты" написано по типовой программе разработанной на основе Государственных

 
 
Integralli operatsion kuchaytirgichlar va ularni qo‘llash 
"Operatsion kuchaytirgich" (OK) atamasi analogli operatsiyalarni bajaradigan 
qurilmalarda qo‘llanadigan maxsus sinfli kchaytirgichlarni belgilash uchun 
avtomatik rostlash nazariyasida birinchi marta ishlatilgan: miqyosi(masshtablash), 
integrallash, farqlash, summalash(yig‘ish) va boshqalar. Umuman integrally 
bajarilishda, qoida tariqasida(odatda), OK o‘zgarmas tok kuchaytirgichi 
ko‘rinishida bo‘ladi. 
Teskari orqali bog‘langan integralli OKlar turli funktsional qurilmalarni 
qo’llashda foydalaniladi: keng ko‘lamli kuchaytirgichlar, yig'ish va ajratuvchi 
qurilmalar, integratorlar, differentsiatorlar, chastota-saralovcvhi (selektiv) asboblar, 
logarifmik kuchaytirgich, amplitude rostlagichlari(regulyatorlari), demodulatorlar, 
generatorlar va boshqalar. 
OKlarning katta qismi sanoat tiplari kuchlanishli nazorat qilingan kuchlanish 
manbalari (INUN) kabi tasniflanadi. Kirish qarshiligi(empedansi) katta va chiqish 
qarshiligi (empedansi) juda kichik. Bunday OKlar kuchlanish kuchaytiruvchilari 
deb ham ataladi.
 

---

65 
Integratorlar va differensiatorlar
Kuchlanish integralini hisoblashga to‘g‘ri kelsin. Aynan mana shu maqsad 
uchun 
integrator 
talab etiladi. Umumiy holda (ideal kuchaytirgich uchun) 
quyidagi variant qaraladi: 
5.8-rasm. Ideal kuchaytirgich sxemasi.
 
Kondensator zaryadini aniqlash ifodasini yodga olamiz: 
CU
Q

(5.3) 
Vaqt bo‘yicha zaryadning o‘zgarishini hisobga olib quyidagi ifodani keltiramiz: 
dt
CdU
dt
dQ
I
C


(5.4) 
OKning noinvertirlovchi kirish qismasi «zaminlangan»ligini hisobga olib 
kondensatordagi 
kuchlanishning 
qiymatini 
aniqlaymiz: 
Demak,
R
U
dt
CdU
I
chiq
C
1


So‘ngra tenglamani echib va integrallab yakuniy ifodaga yaqin ifodani olamiz: 



dt
U
RC
U
t
cyiq
0
1
(5.5) 

---

66 
Mazkur ifoda umumiy ko‘rinishda yozilgan. Natijada, chiqishdagi 
kuchlanishning qiymati har bir t moment vaqtida muxim axavmiyatga ega 
ekanligini ko‘ramiz. Va biz uni aynan erkin element sifatida qabul qilamiz: 



1
0
0
0
1
t
t
t
chiqt
cyiq
dt
U
RC
U
U
(5.6) 
Integrallanish t
0
dan t
1
gacha sodir bo‘layotganligini mantiqan tasavvur etish 
qiyin bo‘lmaydi. Kondensator razryadlanadi. Chiqish kuchlanishi nolga teng 
bo‘ladi. Sxema ulangan. Kondensator 1mkF sig‘imga ega. Rezistor 30 kOm 
qarshilikga ega. Kuchlanish dastlab -2V ga, so‘ngra 2V teng bo‘ladi. Qutblanish 
har sekundda o‘zgaradi. Ya’ni, kirishga impulslar generatorini uladik.