Учебное пособие по курсу "Электрические измерения и инструменты" написано по типовой программе разработанной на основе Государственных

 
Kuchlanishni o‘lchash transformatori. 
 
Kuchlanish transformatori ishlash tamoyili va konstruksiyasi, quvvat 
transformatoriga o‘hshash(4.29 – rasmda). Kuchlanish transformatorini tuzilishi; 
transformator o‘zagi yupqa po‘lat tasmadan yig‘ilgan, va ikkita, bir-biridan va 
o‘zagidan ham izolyasiyalangan, birlamchi va ikkilamchi g‘altakdan iborat. 

---

49 
Birinchi g‘altagi W
1
bu g‘altak yupqa simdan qilingan (bir necha ming) 
o‘ramga ega bo‘ladi va yuqori kuchlanishga ulanadi, (bir necha yuzta) o‘ramdan 
iborat ikkinchi g‘altagiga W
2
, paralel xola rele va o‘lchov asboblar ulanadi.
Birinchi g‘altakni chulg‘amidan, ulangan kuchlanishni ta’sirida, tok o‘tadi va 
o‘zgaruvchan elektromagnit oqimi F hosil qiladi, bu og‘im ikkinchi g‘altakni 
o‘ramini kesib o‘tishi natijasida unda, EYuK E
2
hosil qiladi, ochiq ikkinchi 
g‘altak obmatkasida (salt holatida transformatorni kuchlanishi) uni keskichida 
(zajimida) U
2sx
, kuchlanish bo‘ladi. 
4.29 – rasm. Kuchlanish transformatorni tuzilishi va ulanish sxemasi. 
 
U
2 
kuchlanish, birinchi g‘altakdagi U
1 
kuchlanishdan kam bo‘ladi. 
N 
marta 
kam bo‘lgan W
2
ikkinchi g‘altakni o‘rami, birinchi g‘altakning W
1 
o‘ramidan 
kamligi quyidagi nisbatdan aniqlanadi, ya’ni. 
2
1
2
1
W
W
U
U

(4.1) 

---

50 
G‘altaklar o‘ramlari sonining bir-biriga nisbatini transformatsiyalash
koeffitsienti deyiladi va 
K
U
(n
U
)
belgilanadi. 
2
1
)
(
W
W
n
K
u
u

(4.2) 
Shu belgilar asosida 
n
n
U
U

2
1
(4.3) 
Agar kuchlanish transformatorni ikkinchi chulg‘amiga yuklama ulangan 
bo‘lsa unda 
U
2
. E.Yu.K dan, ikkinchi g‘altagida yo‘l qo‘yilgan isrofini qiymatiga 
kam bo‘ladi. Bu qiymat kam bo‘lgani uchun uni inobatga olmaslik mumkin unda
U
1
=U
2
·
n
n
; 
n
n
U
U
1
2

(4.4) 
Kuchlanish transformatorni pasportida ularni transformatsiya koeffitsienti
Kuchlanish transformatorlarni to‘g‘ri 
ulash uchun o‘zaro va yo‘nalgan 
quvvat releni o‘lchash, vatmetrni va 
schyotchiklarni chulg‘amli chiqish 
kistichlarini 
belgilab 
(markillab) 
chiqishadi, 
quyidagi 
birinchi 
chulg‘amni 
boshlanishini 
– 
A, 
oxirini – X, ikkinchi chulg‘amni 
boshlanishi 
– 
a, 
oxirini 
X. 
Kuchlanish transformatorni ulashda 
birinchi 
g‘altagini 
boshlanishini 
fazalarga 
ulanadi, 
oxirini 
bir 
nuqtaga (nol nuqtaga) ulashadi. 
Agar ularni fazalar ora kuchlanishga 
ulashda, 
birinchi 
chulg‘amni 
boshlanishini 
boshlanishi 
fazaga 
ulaydi ularni ketma ketligiga qarab. 
4.30 – rasm. Kuchlanish transformatorini 
chulg‘ami boshlanishini va ohirini 
belgilash. 
kasr hisobida keltirilgan, suratda – birinchi chulg‘amni nominal kuchlanishi, 
maxrajda – ikkinchi g‘altakni nominal kuchlanishi. 

---

51 
Masalan transformatorni pasportida 
100
10000
berilsa, bu shuni ko‘ratadi, u 
kuchlanishi 10 kV tarmoqqa ulanadi uni transformatsiya koeffitsenti. 
Masalan, ikkita kuchlanish transformatorini fazalar aro kuchlanishga AC va 
BC ulanishida, fazalarni ketma ketligi A, B, C birinchi kuchlanish transformator 
ulanadi fazani boshlanishi A fazaga, oxiri – faza B, ikkinchi transformatorni 
boshlanishi faza B, oxiri faza C. 
Ikkinchi chulg‘amni boshlanishini va oxirini markirovkalashda (belgilashda) 
uni boshlanishini “n” ikkinchi g‘altakdan tok chiqadigan qismini belgilanadi, 4.30 
- rasmda ko‘rsatganday. 
Agar birinchi g‘altakka tok kiradigan joyni N bilan belgilansa, ikkinchi 
g‘altakda tok chiqadigan joyini “n” bilan belgilanadi. 
Shu usul asosida, ya’ni markirovka va g‘altakni ulashda reledan o‘tyatkan 
tokni yo‘nalishi, 4.30 - rasmda ko‘rsatilganday, kuchlanish transformator orqali 
uni ulanishiga tokni yo‘nalishi shunaqa bo‘ladi. Tarmoqni to‘g‘ri ulanganday. 
Kuchlanish transformatorlar bir fazali va uch fazali bo‘ladi. Bir fazali 
transformatorlar qo‘yilgan vazifasiga qarab o‘zaro har xil sxemaga ulanishi 
mumkin.